رد مظالم
رَدّ مظالم بازگرداندن مالی هست که به ناحق گرفته شده است.
اگر انسان بخواهد از طرف خود یا دیگری ردّ مظالم بدهد، آیا باید قیمت روز را محاسبه کند یا قیمت وقت تلف را ملاک قرار دهد؟
در مابه التفاوت قیمت احتیاطا با حاکم شرع باید مصالحه کند.
در مابه التفاوت قیمت احتیاطا با حاکم شرع باید مصالحه کند.
عنوان سوال:
اگر انسان بخواهد از طرف خود یا دیگری ردّ مظالم بدهد، آیا باید قیمت روز را محاسبه کند یا قیمت وقت تلف را ملاک قرار دهد؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- چنان چه خریدار چک مدت دار بدهد که پس از سه ماه وصول شود، برای محاسبه خمس آن زمان فروش ملاک است یا وقت وصول پول؟
- اگر کسی 51 سرمایه ی غیر مورد نیاز خود را به صورت جنس خمس بدهد، سال بعد می تواند همان مقدار جنس را ملاک قرار دهد یا ملاک قیمت آن است؟
- اگر کسی برای میّت صدقه می دهد، بهتر است به نیّت صدقه مستحبی بدهد یا به نیت ردّ مظالم، که احیانا بر عهده میّت بوده است؟
- عینی که متعلّق خمس است و به ارث رسیده، آیا برای پرداخت خمس باید قیمت فعلی آن حساب شود یا وقت اشتغال ذمّه میّت را باید ملاک قرار داد؟
- اگر متوفّی خمس مالی را که برذمّه اش مستقرّ شده ادا نکرده باشد، آیا می توان آن را بین وارث ها تقسیم نمود، به این قصد و شرط که هر یک پس از فروش حصّه خود یا در صورت عدم قصد فروش پس از محاسبه و قیمت گذاری حصّه خود خمس مزبور را ردّ نماید؟
- فردی منزلی را به قیمت معیّنی فروخته است و فروشنده، مقداری از ثمن را گرفته و مشتری قرار گذاشته بقیه را هنگام تحویل منزل بدهد. آیا این معامله، بیع سلف است؟
- اشخاصی که شغل آن ها طلافروشی و زرگری است ممکن است مثلاً در اوّل سال یک کیلوگرم طلا دارند ولی در آخر سال به جهت افزایش بی رویه قیمت، مقدار طلای آن ها به نیم کیلو رسیده ولی قیمت آن نسبت به یک کیلوگرم اوّل سال بیشتر است و اگر به همین ترتیب چند سال بگذرد سرمایه از بین می رود و چیزی به عنوان موجودی ندارند. آیا این افراد می توانند مقداری از طلا را سرمایه خود قرار دهند و میزان در سود و زیان را بر اساس خود طلا محاسبه کنند، بدون این که به قیمت کاری داشته باشند؟
- با توجه به مسأله تورم هر ساله در بازار و کاهش ارزش و قدرت خرید ریال، زمین وخانه و اجناس اضافه قیمت صوری و ظاهری پیدا می کنند، بهای ریالی آن ها زیاد می شود ولی در واقع ارزش آن ها تغییر نکرده و یا به اندازه افزایش ظاهری تغییر نکرده است. با این حساب اگر بخواهیم بر اساس همین افزایش قیمت ظاهری و ریالی، خمس اموال را حساب کرده و بدهیم، بعد از چند سال چیزی از سرمایه برایمان نمی ماند، علاوه بر این که به مخارج زندگی هم نمی رسیم. بفرمایید ملاک در ترقّی قیمت اجناس چیست؟ محاسبه ارزش آن ها با توجه به ارزش ریال و پول ارایه شده توسط بانک مرکزی است یا قیمت دلار و یا چیز دیگر؟
- پدر اینجانب حدود هفتاد سال سن دارد و شغل او کشاورزی است. بنا به اقرار خودش زکات را خوب حساب نکرده است، یعنی دقیق زکات تسعه (نه گانه) را نداده و یقین دارد به عهده او زکات تسعه هست. هم چنین ردّ مظالم به عهده او است. آیا اکنون برای بری ءالذّمه شدن می تواند یک جا همه را حساب کند و به پسر فقیر خود بدهد و پسر برای خود زن بگیرد؟ آیا اجازه می فرمایید پدرم موارد مذکور را خرج عروسی برادر فقیرم کند؟
- شخصی زکات گندم بدهکار است و از طرفی مقروض می باشد و قدرت پرداخت بدهی را ندارد. او یک دستگاه تراکتوری دارد که اگر برای پرداخت بدهی هایش آن را بفروشد، وام او که تقریبا مساوی با قیمت تراکتور است، پرداخت می شود. ولی پس از فروش تراکتور، خانواده اش در مضیقه زندگی قرار می گیرند. آیا باید زکات بدهد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] چنانچه خریدار چک مدت دار بدهد که پس از سه ماه وصول شود، برای محاسبه خمس از زمان فروش ملاک است، یا وقت وصول پول؟
- [سایر] ملاک حداقل سه روز در حیض چیست؟ آیا شب هم جزء محاسبه قرار می‌گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا در دادن ارثیه، قیمت روز پرداخت ملاک می باشد یا قیمت روز مرگ میّت و اگر قیمت روز مرگ میّت ملاک است، آیا تورّم این چند سال محاسبه می شود؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا غیر سید میتواند؛ کفاره روزه، و رد مظالم را به سادات بدهد؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا حقوق شرعی (خمس، ردّ مظالم، زکات) از شؤون حکومت است یا خیر؟ و کسی که خمس بر عهده اوست، آیا می تواند خودش سهم سادات و ردّ مظالم و زکات را به افراد مستحق بدهد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در مواردی نظیر قتل خطای محض که بنابر قول مشهور، دیه ظرف سه سال و هر سال ثلث آن باید پرداخت شود با عنایت به این که بر اساس فتوای تعداد زیادی از فقهای عظام ملاک محاسبه قیمت یوم الاداء می‌باشد بفرمائید : در محاسبه ثلث در صورت تعذّر از اعیان شش گانه چگونه باید عمل کرد؟ (آیا از ابتداء قیمت کلّ دیه بر اساس نرخ روز محاسبه میشود و جانی در هر سال ملزم به پرداخت ثلث همان قیمت است یا اینکه در پرداخت هر ثلث قیمت یوم الاداء همان ثلث ملاک است یعنی در هر سال باید با توجّه به قیمت سوقیه همان سال، ثلث دیه را محاسبه و پرداخت نماید)
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مواردی نظیر قتل خطای محض، که بنا بر قول مشهور دیه ظرف سه سال و هر سال ثلث آن باید پرداخت شود، با عنایت به این که بر اساس فتوای برخی از فقها ملاک قیمت یوم الأدا می باشد، بفرمایید در محاسبه ثلث در صورت تعذّر اعیان شش گانه، چگونه باید عمل کرد؟ آیا از ابتدا قیمت کلّ دیه بر اساس نرخ روز محاسبه می شود، و جانی در هر سال ملزم به پرداخت ثلث همان قیمت است، یا این که در پرداخت هر ثلث، قیمت یوم الأدای همان ثلث ملاک است، یعنی در هر سال باید با توجّه به قیمت سوقیّه همان سال، ثلث دیه را محاسبه و پرداخت نماید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اینجانب وصیّ پدرم می باشم که گفته است ثلث تمام دارایی او مال خودش باشد و مدت یک سال سه جلسه فاتحه گرفته شود و در آنها صرف شود و هزار تومان هم رد مظالم بدهند. رسم منطقه این است که علاوه از مخارج ترحیم، در استیجار صوم و صلاة و رد مظالم خرج می شود. لذا مصرف ثلث برای من مبهم مانده، تکلیف چیست؟ و آیا ثلث از قیمت زمان وصیت جدا شود یا به قیمت فعلی و چه مبلغی برای صوم و صلوة و رد مظالم منظور می گردد؟
- [آیت الله اردبیلی] مالی که پرداخت خمسش واجب بوده و خمسش پرداخت نشده و سپس تلف شده و قیمت و ارزش آن برای ما معلوم نیست، چگونه خمسش محاسبه میشود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا سهم امام 7، سهم سادات، زکات، ردّ مظالم، کفّارات و سایر چیزهائی که باید بدست مجتهد برسد پس از رسیدن به دست او، میتواند قرض بدهد یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- زکات گندم، جو، خرما، کشمش، طلا و نقره را میتوان از خود آنها داد و میتوان قیمت آن را حساب کرد، و همچنین است بنابر اظهر در زکات شتر، گاو و گوسفند؛ و اگر قیمت را میدهد، بنابر احتیاط واجب باید پول نقد بدهد، مگر آنکه گیرنده رضایت داشته باشد، و منظور از قیمت، قیمت وقت اخراج زکات و دادن به مستحق است.
- اگر انسان کسی را برای کاری وکیل کند و چیزی بهعنوان مزد برای او قرار بگذارد، بعد از انجام آن کار، چیزی را که قرار گذاشته باید به او بدهد.
- انسان میتواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید، خمس آن را بدهد و جایز است دادن خمس را تا آخر سال قمری، تأخیر بیندازد و اگر برای دادن خمسِ زراعت و مانند آن، که مطابق سال شمسی انجام میشود، سال خمسی را شمسی قرار دهد، اشکال ندارد.
- اگر مالی را که قرار میگذارد بدهد معین کند، مثلاً بگوید: (هر کس اسب مرا پیدا کند، این کیسه گندم را به او میدهم)، لازم نیست بگوید این گندم مال کجاست و قیمت آن چقدر است، ولی اگر مال را معین نکند، مثلاً بگوید: (کسی که اسب مرا پیدا کند، ده من گندم به او میدهم)، باید خصوصیات آن را کاملاً معین نماید.
- هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا عیال و اولاد او، یا رفیقش و کسانی که به او مربوطند، مانند خدمتکار از تشنگی بمیرند یا مریض شوند، یا بهقدری تشنه شوند که تحمل آن مشقت دارد، باید به جای وضو و غسل تیمّم نماید. و نیز اگر بترسد حیوانی از تشنگی تلف شود در صورتی که ذبح آن حیوان برای او ضرر داشته باشد، باید آب را به آن بدهد و تیمم نماید، اگرچه حیوان مال خودش نباشد؛ و همچنین است اگر کسی که حفظ جان او واجب است، بهطوری تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود.
- اگر انسان بفهمد کسی او را وصی قرار داده، چنانچه به اطلاع وصیتکننده برساند که برای انجام وصیت او حاضر نیست، لازم نیست بعد از مردن او به وصیت عمل کند. ولی اگر پیش از مردن او نفهمد که او را وصی قرار داده، یا بفهمد و به او اطلاع ندهد که برای عمل کردن به وصیت حاضر نیست، یا اطلاع بدهد ولی به او نرسد، در صورتی که مشقت نداشته باشد، باید وصیت او را انجام دهد.
- نماز مغرب و عشا هر کدام وقت مخصوص و مشترک و وقت فضیلتی دارند؛ وقت مخصوص نماز مغرب: از اول مغرب است، تا وقتی که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز بگذرد، که اگر کسی مثلاً مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند نمازش باطل است؛ و وقت مخصوص نماز عشا: برای شخص مختار، موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد که اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را نخواند، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند، ولی احتیاط در این است که در صورت اضطرار و تأخیر نماز از نیمه شب، آخر شب را ملاک برای وقت مخصوص نماز عشا قرار دهد؛ بنابراین اگر به مقدار پنج رکعت به آخر شب وقت دارد هر دو نماز را به قصد مافِیالذّمه بخواند، و اگر کمتر وقت دارد اگرچه یک رکعت باشد اول نماز عشا را به قصد اینکه احتمالاً وظیفه او نماز عشا است، بخواند بعد نماز مغرب را قضا کند و بعد از آن احتیاطاً نماز عشا را دو مرتبه به نیت قضا بخواند. و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترک نماز مغرب و عشا است که اگر کسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بهجا آورد.
- گروگیرنده بدون اجازه گرودهنده جایز نیست در مالی که آن را گرو گرفته تصرف کند، و اگر تصرفی مثل سواری حیوان یا سکونت در خانه کرد، باید اجرةالمثل استفاده را بدهد، و اگر بهسبب تصرف، تلف شد ضامن است. همچنین گرودهنده نیز بدون اذن گروگیرنده نمیتواند در مالی که گرو گذاشته تصرّفی نماید که با رهن منافات دارد و سبب تغییر مال یا کم شدن قیمت آن میشود، ولی تصرفی که این چنین نباشد جایز است و همچنین تصرفی که برای حفظ و اصلاح آن باشد، از قبیل آب و علف دادن و چرانیدن حیوان، یا اصلاح و آب دادن درخت، جایز می‌باشد.
- اگر انسان در چند شهر که فصل آنها با یکدیگر اختلاف دارد، و زراعت و میوه آنها در یک وقت بهدست نمیآید، گندم یا جو یا خرما یا انگور داشته باشد و همه آنها محصول یک سال حساب شود، چنانچه چیزی که اول میرسد به اندازه نصاب (یعنی سیصد من تبریز) باشد، باید زکات آن را هنگامی که میرسد بدهد و زکات بقیه را هر وقت که بهدست میآید ادا کند، و اگر آنچه اول میرسد به اندازه نصاب نباشد، صبر میکند تا بقیه آن برسد، پس اگر روی هم به مقدار نصاب برسد، زکات آن واجب است و اگر به مقدار نصاب نرسد، زکات آن واجب نیست.
- اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه میفروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلاً یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد، ربا و حرام است و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با مَحرَم خود زنا کند، بلکه اگر یکی از دو جنس، سالم و دیگری معیوب، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد، یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که میدهد بگیرد، باز هم ربا و حرام است، پس اگر مِس درست را بدهد و بیشتر از آن مِس شکسته بگیرد، یا برنج مرغوب را بدهد و بیشتر از آن برنج نامرغوب بگیرد، یا طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، ربا و حرام می‌باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] انسان می تواند در بین سال هر وقت منفعتی بدستش آید خمس آن را بدهد و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد و اگر برای دادن خمس سال شمسی را ملاک شروع قرار دهد مانعی نیست.
- [آیت الله بروجردی] انسان میتواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید خمس آن را بدهد و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد و اگر برای دادن خمس، سال شمسی [را ملاک شروع] قرار دهد، مانعی ندارد.
- [آیت الله مظاهری] اگر دسترسی به مظلوم نداشته باشد، باید با اذن حاکم شرع آنچه را بدهکار است به عنوان ردّ مظالم بدهد، و اگر مظلوم مرده است باید به وارث او بدهد، و اگر قدرت بر این کار ندارد، باید با اذن حاکم شرع، از طرف او به عنوان ردّ مظالم بدهد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر چیزی را که غصب کرده از بین برود، در صورتی که مثل گاو وگوسفند باشد که قیمت اجزأ آن باهم فرق دارد مثلاً گوشت آن یک قیمت وپوست آن قیمت دیگر دارد، باید قیمت آن را بدهد و چنانچه قیمت بازار آن فرق کرده باشد، باید قیمت وقتی را که میخواهد قیمت را رد کند بدهد، و احتیاط مستحبّ آن است که بالاترین قیمتی را که از زمان غصب تا زمان تلف داشته، بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر آذوقهای که برای مصرف سالش خریده، در آخر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد هر وقت خمس را ادا میکند قیمت آن زمان را باید حساب کند. برای محاسبه خمس میتوان هر مال را جداگانه حساب کرد، بنابراین کسی که برای خود سالی قرار داده است، اگر قبل از آن آذوقه تهیّه کرده باشد که هنوز بر آن سال نگذشته، میتواند خمس آن را ندهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان میتواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید خمس آن را بدهد، بلکه اگر بداند که منفعت صرف مخارج وی نمیگردد، لازم است همان وقت که منفعت به دست میآورد خمس آن را بدهد و در صورتی که نمیداند که منفعت وی از مخارج سال وی زیاد میآید یا نه، جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد و برای دادن خمس میتوان سال شمسی یا سال قمری را ملاک قرار داد.
- [آیت الله خوئی] اگر مالی پیدا کند که قیمت آن از یک درهم کمتر است، چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضی است یا نه، نمیتواند بدون اجازه او بردارد، و اگر صاحب آن معلوم نباشد، میتواند به قصد این که ملک خودش است بردارد، و واجب است که هر وقت صاحبش پیدا شد، درصورتی که تلف نشده خود مال را و درصورتی که تلف شده عوض آن را به او بدهد.
- [امام خمینی] اگر چیزی را که غصب کرده از بین برود، در صورتی که مثل گاو و گوسفند باشد که قیمت اجزای آن با هم فرق دارد مثلًا گوشت آن یک قیمت و پوست آن قیمت دیگر دارد، باید قیمت آن را بدهد و چنانچه قیمت بازار آن فرق کرده باشد، باید قیمت روزی را که تلف کرده بدهد.
- [آیت الله سیستانی] اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد ، و صاحب مال حرام و مقدار آن هیچ کدام معلوم نباشد ، و نداند که مقدار حرام کمتر از خمس است یا زیادتر ، با دادن خمس آن حلال میشود و بنابر احتیاط واجب باید به کسی که مستحق خمس و رد مظالم می‌باشد بدهد .
- [آیت الله بروجردی] اگر چیزی را که غصب کرده از بین برود، در صورتی که مثل گاو و گوسفند باشد که قیمت اجزاءِ آن با هم فرق دارد مثلاً گوشت آن یک قیمت و پوست آن قیمت دیگر دارد باید قیمت آن را بدهد و چنانچه قیمت بازار آن فرق کرده باشد، باید قیمت وقتی را که غصب کرده بدهد و احتیاط مستحب آن است که بالاترین قیمتی را که از زمان غصب تا زمان تلف داشته بدهد.