بطلان
بطلان(فساد) مقابل صحّت است. کلمات فقها و اصولیان در تعریف صحّت و بطلان، مختلف است.
زنی در یک روز مدت عقد انقطاعیش با مردی تمام می شود و قبل از انقضاء عقد زید را وکیل می کند تا او را به عقد خالد در آورد ولی بعد از انقضاء عقد در همان روز خود زن بدون اعلام فسخ وکالت زید با کسی دیگر عقد و نکاح می تندد یعنی در یک روز هر 2 عقد جاری می شود کدام عقد صحیح می باشد و آیا عقد خود زن از بطلان وکالت زید حکایت می نماید ؟
در فرض مذکور هر یک از عقدها که مقدم باشد از لحاظ زمان همان صحیح است و اگر تقدم و تأخر محرز نباشد و احتمال تقاران برود بر هیچ یک از آنها آثار زوجیت نمی‌توان مترتب کرد و احتیاط آن است که هر دو طلاق بدهند و از آن پس به هر یک از آنها یا شخص ثالث می‌تواند ازدواج کند.
در فرض مذکور هر یک از عقدها که مقدم باشد از لحاظ زمان همان صحیح است و اگر تقدم و تأخر محرز نباشد و احتمال تقاران برود بر هیچ یک از آنها آثار زوجیت نمی‌توان مترتب کرد و احتیاط آن است که هر دو طلاق بدهند و از آن پس به هر یک از آنها یا شخص ثالث می‌تواند ازدواج کند.
عنوان سوال:
زنی در یک روز مدت عقد انقطاعیش با مردی تمام می شود و قبل از انقضاء عقد زید را وکیل می کند تا او را به عقد خالد در آورد ولی بعد از انقضاء عقد در همان روز خود زن بدون اعلام فسخ وکالت زید با کسی دیگر عقد و نکاح می تندد یعنی در یک روز هر 2 عقد جاری می شود کدام عقد صحیح می باشد و آیا عقد خود زن از بطلان وکالت زید حکایت می نماید ؟
پاسخ:
در فرض مذکور هر یک از عقدها که مقدم باشد از لحاظ زمان همان صحیح است و اگر تقدم و تأخر محرز نباشد و احتمال تقاران برود بر هیچ یک از آنها آثار زوجیت نمی‌توان مترتب کرد و احتیاط آن است که هر دو طلاق بدهند و از آن پس به هر یک از آنها یا شخص ثالث می‌تواند ازدواج کند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- خانمی در حین عدّه، زید را وکیل نمود تا او را بعد از انقضاء عدّهاش در یک روز جمعه به عقد فلان مرد در آورد ولی خود همان خانم، در همان روز جمعه با یک مرد دیگر ازدواج کرد، البته بدون اطلاع و فسخ وکالت از زید، و زید نیز که وکیل آن خانم بود، ایشان را به عقد همان مرد اوّلی در آورد بخاطر عدم اطلاع، یعنی دو عقد در آنِ واحد در روز جمعه اتفاق افتاده، حال کدام از این دو عقد صحیح است؟ آیا هر دو باطل است؟ و خلاصه این زن، همسر کدام مرد می‌باشد؟
- زنی به مدّت یک سال متعه شده بود و از دبر دخول شده و پس از انقضاء مدت که میبایست به مدت دو حیض عده نگه میداشت و تزویج نمیکرد، به علت ندانستن مسئله و جاهل بودن به موضوع و حکم، قبل از انقضاء عده به عقد مرد دیگری در آمد و مرد هم از اینکه زن قبلاً متعه مردی شده اطلاعی نداشته و ندارد: الف- آیا بر شخص عالم لازم و واجب است که زن و مرد را مطلع نماید و یا لازم نیست؟ ب- آیا عقد مزبور صحیح است و یا باطل؟ و اگر باطل است، احتیاج به عقد جدید دارد و یا موجب حرمت ابدی می‌شود؟ آیا احتیاج به طلاق دارد؟ و یا اینکه حکم مسئله در صورت وقوع دخول قبل از انقضاء عده و در صورت وقوع دخول بعد از انقضاء عده و یا در صورتی که اصلاً دخول محقق نشده باشد متفاوت است؟ لطفاً حکم فروض را بیان فرمایید:
- اگر شخصی از روی عصبانیت به شخصی وکالت دهد تا همسرش را طلاق بدهد و فوراً پشیمان شود ولی وکیل در همان مدت کوتاه صیغه طلاق را جاری نموده باشد، آیا طلاق صحیح است یا خیر؟
- مردی زنی را دو مرتبه طلاق داده و بعد از طلاق دوم، مطلقه بعد از پایان عده با مردی دیگری به عقد انقطاعی پنج ماهه شوهر کرده و بعد از پایان مدت مجدداً با شوهر اول که 2 بار طلاق داده بود به عقد دائمی ازدواج نموده بازهم شکرآبی در میان افتاده آن مرد زوجهاش را طلاق داده آیا نیاز به محلل دارد یا خیر؟
- زن و مردی که صیغه عقد موقت شده باشند و از لحاظ آمیزشی تماسهای ظاهری با هم داشته باشند و هیچگونه دخولی صورت نگرفته باشد، بعد از تمام شدن صیغه آیا آن زن باید عدّه نگه دارد؟
- زنی که انسان عقد دائم و یا متعه کرده ولیکن دخول نشده تا زمانی که به طلاق یا بخشش مدت، جدائی واقع شده، مسلما با دخترهای این زن نمیشود ازدواج کرد، آیا با نوادههای این زن هم نمیشود ازدواج کرد؟
- شخصی از کشور جمهوری اسلامی وارد کشوری اروپایی می‌شود و با زنی آشنا و علاقمند میشوند که با هم ازدواج کنند اما در آن کشور روحانی نیست که صیغه عقد را بخواند، دفترهایی مخصوص دارند که به آنجا مراجعه میکنند و مشخّص است که صیغه عقد خوانده نمیشود و به روش و رسومات خود عمل میکنند، آیا این شخص از نظر اسلام با آن زن عقد بسته است؟ و عقد آنها صحیح و درست است؟
- اگر در ضمن عقد، زوجه شرط کرده باشد که در صورت تحقق پارهای امور مثل اعتیاد شوهرش، زندانی شدن، عدم پرداخت نفقه و غیره، وی وکیل بلا عزل باشد تا خود را مطلقه نماید، در صورت تحقق هر یک از این امور، آیا زن بدون مراجعه به حاکم می‌تواند وکالتاً از طرف زوج، صیغه طلاق را جاری سازد.
- زنی با بذل نیمی از مهریه از شوهر خود طلاق خلعی گرفته است و یک روز به انقضاء ایام عدّه باقی مانده به ما بذل خود رجوع مینماید ولی شوهر که از این رجوع بی اطلاع است از طلاق خود رجوع نمیکند. آیا این طلاق از نظر شرعی صحیح می‌باشد یا خیر؟ و آیا زن می‌تواند صاحب مابذل در فرض مذکور گردد؟
- اگر شخصی با زنی که در عده وفات و عدّه طلاق خلع و یا عدّه طلاق مبارات است ازدواج کند و آگاه از مسئله نبوده آیا عقد او باطل است یا خیر؟ و آیا آن زن حرام مؤبد می‌شود؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] اگر مردی با زنی صیغه عقد موقت جاری ساخته باشند و مجامعت نیز واقع شده باشد چنانچه به منظور تبدیل عقد مؤقت به دائم (میان همان مرد و زن) صیغه موقت را فسخ نمایند آیا قبل از جاری ساختن عقد دائم زن می بایستی عده نگه دارد؟ به بیان دیگر آیا برای تبدیل عقد موقت به دائم میان یک زن و مرد واحد نیز می بایستی توسط زن مدت عده رعایت شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر مرد بخواهد صیغه موقت را جاری کند و زن قبول کند، صحیح است؟ متن صیغه چگونه می شود؟ اگر مردی بخواهد زنی را وکالتاً برای خود عقد موقت کند چه باید بگوید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر دختری شخصی را وکیل خود جهت عقدش با زید قرار داد و بعد از مدتی شخص دومی را وکیل خود جهت عقدش با عمرو قرار می دهد و بعداً هر دو وکیل صیغه عقد را انشاء می کنند، بدون اطلاع یکدیگر. آیا زن وقتی که شخص دومی را وکیل خود قرار داد این عمل، عزل شخص اولی از وکالت نیست؟ و اگر وکالت هر دو صحیح باشد در صور مذکوره ذیلاً عقد کدام وکیل صحیح است؟ 1 هر دو عقد در یک زمان واقع شود. 2 تقدّم و تأخّر هر یک معلوم نیست. 3 عقد وکیل اول زمانش مقدّم بوده بر عقد وکیل دوم. 4 و بالعکس یعنی عقد وکیل دوم زمانش مقدّم بوده بر عقد وکیل اول.
- [آیت الله سبحانی] آیا شرط خیار فسخ در عقد ازدواج موجب بطلان عقد می شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هرگاه مردی با زنی به شرط بکارت ازدواج کند و زن ثیّبه درآید، دراین صورت، آیا از مهر چیزی کم می شود یا نه و نیز عقد فسخ می گردد یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] اگر زنی مردی را وکیل کند که او را [مثلاً] دو روزه عقد کند و مرد فضولی کرده و او را سه روزه عقد کند ولی زن رضایت ندهد آیا عقد باطل است یا فقط مدت اضافی آن محکوم به بطلان است؟
- [آیت الله سبحانی] اگر وکیل شرط کند اگر موکل بین کار وکالت را فسخ کند باید کل مبلغ تعیین شده را به وکیل بدهد آیا چنین شرطی صحیح است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی وکالت در اجرای صیغه طلاق در زمان معینی داشته است و پس از گذشت زمان معین و تمام شدن عدّه، زن شوهر کرده است سپس معلوم شده، وکیل صیغه طلاق را جاری نکرده است، اکنون وظیفه چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زید دختر خود را قبل از بلوغ با عمرو تزویج کرد، بعد از بلوغ دختر عمرو را قبول نمیکند در حالی که عمرو برای اجراء طلاق هم آماده نیست، آیا این نکاح فقط با انکار دختر فسخ می‌شود یا طلاق برای این نکاح لازم است و اگر طلاق لازم است آیا وکیل مجتهد می‌تواند صیغه طلاق را جاری کند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زوج، زوجه را از وکالت عزل کند، و مدعی شود شرط عدم عزل وکیل، ضمن عقد خارج لازم نبوده ولکن محضر ازدواج مدعی است عقد خارج لازم وجود داشته است آیا عزل او صحیح است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر زنی را برای مردی بدون اجازة آنان عقد کنند وبعداً زن و مرد بگویند به آن عقد راضی هستیم ، عقد صحیح است .
- اگر زنی کسی را وکیل کند که مثلاً ده روز او را به عقد مردی در آورد و ابتدای ده روز را معیّن نکند در صورتی که از گفتة زن معلوم شود که به وکیل اختیار کامل داده آن وکیل می تواند هر وقت که بخواهد او را ده روز به عقد آن مرد در آورد و اگر معلوم باشد که زن ، روز یا ساعت معیّنی را قصد کرده ، باید صیغه را مطابق قصد او بخواند .
- اگر زنی که در حال احرام است با مردی که در حال احرام نیست ازدواج کند ، عقد او باطل است ، واگر زن می دانسته که ازدواج کردن در حال احرام حرام است ، واجب است بعداً با آن مرد ازدواج نکند .
- وکیل لازم نیست مرد باشد ، زن می تواند برای خواندن صیغة عقد از طرف دیگری وکیل شود .
- اگر خود زن و مرد بخواهند صیغة عقد غیر دائم را بخوانند ، بعد از آن‌که مدّت و مَهر را معیّن کردند ، چنانچه زن بگوید : زَوَجْتُکَ نَفْسی فٍی الْمُدَّهٍ الْمَعْلُومَهٍ عَلَی الْمَهْرٍ الْمَعْلُومٍ ، بعد بدون فاصله مرد بگوید قَبٍلْتُ صحیح است . و اگر دیگری را وکیل کنند و اوّل وکیل زن به وکیل مرد بگوید : مَتَّعْتُ مُوَکِلَّتی مُوَکِلَّکَ فِی الْمُدَّهِ الْمَعْلُومَهِ عَلَی الْمَهْرِ الْمَعْلُومِ ، پس بدون فاصله وکیل مرد بگوید : قَبِلْتُ لِمُوَکِلی هکَذا صحیح می‌باشد . شرائط عقد :
- عقد ازدواج چند شرط دارد : اوّل : آن‌که اگر مرد و زن قدرت خواندن صیغة عقد بعربی را داشته باشند ، ، بعربی بخوانند ؛ ولی اگر مرد و زن نتوانند صیغه را بعربی صحیح بخوانند ؛ به هر لفظی که صیغه را بخوانند صحیح است و لازم هم نیست که وکیل بگیرند امّا باید لفظی بگویند که معنی (زَوَّجْتُ( تاآخر) وقَبِلْتُ) را بفهماند . دوّم : مرد و زن یا وکیل آنها که صیغه را می خوانند ، قصد انشاء داشته باشند ، یعنی اگر خود مرد و زن صیغه را می خوانند ، زن به گفتن ( زَوَّجْتُکَ نَفْسی ) قصدش این باشد که خود را زن او قرار دهد و با گفتن این لفظ پیمان زناشوئی میان خود و آن مرد ببندد و مرد به گفتن ( قَبِلْتُ التَّزْویجَ )این پیمان و زن بودن او را برای خود قبول نماید ، و اگر وکیل مرد و زن صیغه را می خوانند ، به گفتن ( زَوَّجْتُ (تا آخر) و قَبِلْتُ ) قصدشان این باشد که مرد و زنی که آنان را وکیل کرده اند ، زن و شوهر شوند و میان آنها زناشوئی برقرار شود . سوّم : کسی که صیغه را می خواند عاقل باشد ، و بنابر احتیاط مستحّب بالغ باشد چه برای خود بخواند و چه از طرف دیگری وکیل شده باشد ؛ ولی اگر نا بالغ ممیِّز ، با قصد انشاء صیغة عقد را برای دیگری وکالتاً یا فضولتاً اجرا کند و او اجازه دهد یا برای خود با اذن یا اجازه ولّی عقد کند یا بعد از بلوغ ، عقد قبل از بلوغ را ، برای خود قبول کند ، صحیح می باشد . چهارم : اگر وکیل زن و شوهر یا ولّی آنها صیغه را می خوانند ، در عقد ، زن و شوهر را معیّن کنند ، مثلاً اسم آنها را ببرند یا به آنها اشاره نمایند ، پس کسی که چند دختر دارد ، اگر به مردی بگوید زَوَجْتُکَ اِحْدی بَناتی ( یعنی زن تو نمودم یکی از دخترانم را ) و او بگوید قَبِلْتُ یعنی قبول کردم ، چون در موقع عقد ، دختر معیّن نبوده عقد باطل است . پنجم : زن و مرد با ازدواج راضی باشند ، ولی اگر زن ظاهراً به کراهت اذن دهد و معلوم باشد قلباً راضی است ، عقد صحیح است .
- اگر صیغة عقد دائم را خود زن و مرد بخوانند و اوّل زن بگوید: زَوَّجْتُکَ نَفْسی عَلَی الصَّداقٍ الْمَعْلُومٍ (یعنی خود را زن تو نمودم به مهری که معیّن شده) پس از آن بدون فاصله مرد بگوید : قَبٍلْتُ التَّزْوٍیجَ ( یعنی قبول کردم این ازدواج را ) عقد صحیح است و اگر دیگری را وکیل کنند که از طرف آنها صیغة عقد را بخواند ، چنانچه مثلاً اسم مرد احمد و اسم زن فاطمه باشد و وکیل زن بگوید : زَوَّجْتُ مُوَکِلَّتی فاطٍمَهَ مُوَکٍلَّکَ اَحْمَدَ عَلَی الصٍداقٍ الْمَعْلُومٍ ، پس بدون فاصله وکیل مرد بگوید : قَبٍلْتُ لٍمُوَکٍلی اَحْمَدْ عَلَی الصٍداقٍ صحیح می باشد . و بهتر آنست لفظی که مرد می گوید با لفظی که زن می گوید مطابق باشد ، مثلاً اگر زن زَوَجْتُ می گوید مرد هم قَبٍلْتُ التًّزْویجَ بگوید . دستور خواندن عقد غیر دائم :
- اگر با زنی که برای خود عقد کرده نزدیکی هم نکرده باشد ، تا وقتی که آن زن در عقد او است نمی تواند با دختر او ازدواج کند .
- اگر کسی در حال احرام که یکی از کارهای حجّ است ، با زنی ازدواج نماید عقد او باطل است ، وچنانچه می دانسته که زن گرفتن بر او حرام است ، دیگر نمی تواند آن زن را عقد کند .
- اگر انسان با زنی که دختری را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکی نماید ، دیگر نمی توان آن دختر را برای خود عقد کند .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] یک نفر می‌تواند برای خواندن صیغه عقد دائم یا موقّت از طرف دو نفر وکیل شود، هر چند احتیاط مستحبّ آن است که عقد را دو نفر بخوانند، ولی عقد شوهر به وکالت از طرف زن و عقد زن به وکالت از طرف شوهر به احتیاط واجب صحیح نیست، خواه وکالت در ایجاب باشد یا در قبول، حتّی اگر عقد را دو نفر بخوانند، مثل این که مرد وکیل زن باشد و زن وکیل مرد باشد یا شخص دیگری را برای خود وکیل نماید.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر زنی، مردی را وکیل کند که به مدّت ومبلغ معیّن او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد و یا به غیر از مدّت یا مبلغی که معیّن شده او را صیغه کند، وقتی آن زن فهمید اگر بگوید راضی هستم، عقد صحیح است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معین او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود درآورد یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را صیغه کند، وقتی آن زن فهمید اگر بگوید راضی هستم عقد صحیح و گر نه باطل است.
- [آیت الله سبحانی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معیّن او را برای خود صیغه صفحه 455 نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود درآورد یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را صیغه کند، وقتی آن زن فهمید، اگر بگوید راضی هستم عقد صحیح وگرنه باطل است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر زنی مردی را وکیل کند، که به مدت و مبلغ معین او را برای خود متعه نماید، چنان چه مرد او را به عقد دائم خود در آورد، یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را متعه کند، وقتی که آن زن فهمید، اگر بگوید راضی هستم عقد صحیح وگرنه باطل است.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معین او را برای خود صیغه نماید؛ چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد؛ یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را صیغه کند؛ وقتی آن زن فهمید؛ اگر اجازه نماید آن عقد صحیح و گرنه باطل است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدّت و مبلغ معیّنی او را برای خود متعه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد یا به غیر از مدّت یا مبلغی که معیّن شده او را متعه کند، وقتی آن زن فهمید اگر بگوید: (راضی هستم)، عقد صحیح است وگرنه باطل است.
- [آیت الله سبحانی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معیّن او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود درآورد یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را صیغه کند، وقتی آن زن فهمید، اگر بگوید راضی هستم عقد صحیح وگرنه باطل است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر زنی مردی را وکیل کند، که به مدت و مبلغ معین او را برای خود متعه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد، یا به غیر از مدت یا مبلغی که معین شده او را متعه کند، وقتی که آن زن فهمید، اگر بگوید: راضی هستم؛ عقد صحیح و گر نه باطل است.
- [آیت الله بروجردی] اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدّت و مبلغ معین او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد، یا به غیر از مدّت یا مبلغی که معین شده او را صیغه کند، وقتی آن زن فهمید اگر فوراً بگوید:راضی هستم عقد صحیح، وگرنه باطل است.