حق شفعه
شفعه يکي از حقوقي است که بوسيله آن شریک مي تواند سهم فروخته شده شريک خود را تملک کند.
در مورد دو نفر که پدر و فرزند می‌باشند و در سرقفلی مغازه‌ای شریک‌اند و فرزند سهم سه دانگ خود را فروخته، آیا پدر حق شفعه دارد؟
خیر ندارد.
خیر ندارد.
عنوان سوال:
در مورد دو نفر که پدر و فرزند می‌باشند و در سرقفلی مغازه‌ای شریک‌اند و فرزند سهم سه دانگ خود را فروخته، آیا پدر حق شفعه دارد؟
پاسخ:
خیر ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- مغازه‌ای است که سرقفلی آن را مالک مشترکاً به دو نفر واگذار نموده و در برگه قرار داد قید نموده (مستأجرین بدون اجازه مالک حقّ انتقال به غیر را ندارند.)
- شخصی با دختری ازدواج میکند با پنج میلیون تومان پول، اکنون آن شخص مرده و کلّ دارائی او همان پنج میلیون تومان است و ورّاث میّت پدر و مادر و دو فرزند و همسر او می‌باشند؛ تقسیم مال چگونه است؟
- پدری دارای چهار فرزند - دو پسر و دو دختر - و یک همسر میباشد. پدر که فوت نمود ارث تقسیم نشده بود که دو فرزندِ پسر نیز فوت نمودند و ارث به دو دختر و همسر رسید، آیا سهم دو پسر که فوت نمودهاند به مادر میرسد یا اصلاً سهمی ندارند؟
- پدر و مادر در زمان حیاتشان چندین مرتبه گفتهاند که خانهای که خودشان در آن زندگی میکنند مال دخترهای آنهاست (احتمالاً منظور پس از فوت پدر و مادر بوده است) و این مطلب را چندین نفر هم شنیدهاند و شاهد بر این گفته می‌باشند. اکنون که پدر و مادر فوت کردهاند، دو پسر میگویند که این خانه هم مثل بقیه اموال پدر و مادر باید بین پسرها و دخترها تقسیم شود. حال با توجه به اینکه وصیت نامه مکتوبی در این زمینه موجود نیست و نیز با توجه به اینکه پدر و مادر به غیر از این خانه املاک و اموال دیگری هم دارند تکلیف چیست؟
- رحیم دارای دو فرزند میباشد به نامهای فرمان و زبیده، فرمان در حال حیات پدر فوت کرد و ایشان دو فرزند دارند، رحیم که پدر بزرگ آن دو فرزند است در حال حیات فرمان و سه روز قبل از فوت فرمان وصیت نمود که یک حصه از اموال از سه حصه یعنی یک سوم به اولاد مرحوم پسرش بعد از 32 سال بدهید و این را به دخترش زبیده وصیت نمود و آن را به صورت کتبی نوشت و شهود بر آن گذاشت. اکنون اولاد فرمان بر عمه ایشان دعوی میکنند که حصهای که پدر بزرگ بر ایشان تعیین نموده بدهید و چرا ما 32 سال منتظر بمانیم؟ و مخفی نماند حصهای که از یک سوم تعیین شده از اموال قبض و اقباض نگردیده است، در فرض مسأله وصیت رحیم نافذ است یا خیر؟ و آیا اولاد فرمان میتوانند قبل از 32 سال دعوی بر عمه شان نموده و حقشان را دریافت کرده یا خیر؟
- فردی مقداری شراب با درصد بیش از مقدار حدّ متعارف از الکل را به سه نفر فروخته است؛ یکی از خریداران بعد از مصرف شراب فوت نموده، یکی نابینا و نفر سوم فلج شده است، در مورد میزان جرم و مسؤولیت فروشنده این سؤالات مطرح است: الف: در صورت اطلاع از میزان بالای الکل موجود در شراب آیا جنایت عمدی است؟ ب: در صورت عدم اطّلاع از مطلب فوق جنایت چگونه است و تکلیف چه میباشد؟ ج- آیا علم و جهل مصرف کنندهها با بالا بودن میزان الکل تاثیری دارد؟ د: آیا علم مصرف کنندهها به حرمت شرب خمر و بطلان این معامله در این مطلب نقشی دارد؟
- پدر این جانبه حدود بیست و هفت سال پیش از دنیا رفته است متوفی وصیت نامهای داشته است مبنی بر اینکه یک چهارم از اموالش را نماز و روزه خریداری شود، فرزندان متوفی همگی بعد از فوت پدرم خانه پدری را برای رفاه حال مادرم به ایشان بخشیدند حدود سه سال قبل مادرم نیز از دنیا رفت. پس از فروش خانه و تقسیم سهم الارث به تازگی وصیت نامه پدرم پیدا شده است. مستدعی است برابر آئین مقدس اسلام وضعیت این جانبه را روشن فرمایید. لازم به ذکر است در حال حاضر از نظر مادی پول نقدی ندارم که بتوانم وصیت پدرم را عملی کنم.
- به فرض اینکه پدر و مادری جوان در یک حادثه رانندگی هر دو نفر با هم فوت کرده و از بین رفته باشند و از مرحومین، طفلی دختر، سه سال و نیمه باقی مانده باشد همچنین پدر بزرگها و مادر بزرگهای پدری و مادری طفل در قید حیات باشند و به فرض اینکه:الف - مادر طفل مذکور معلم شاغل در مدارس خارجش هر بوده و طفل خود را از بدو تولد و در غیبت خود تحت مراقبت مادر خود (جده مادری طفل) قرار میداد و این طفل اکثر عمر خود را تا زمان مرگ پدر و مادرش در خانه جد مادری و در دامان جده مادری نشو و نمو نموده و به جده مادری و اقربای مادری خود مأنوس است و وابستگی شدیدی دارد.ب - این طفل بطور مشهود و مستند نسبت به جد و جده و اقربای پدری خود مأنوس نبوده و گرایشی ندارد و از رفتن به خانه جد پدری خود بسیار ناراضی میباشد و از رفتن امتناع دارد.ج - جد پدری طفل بدون توجه به غبطه و مصلحت طفل و بدون توجه به ضررهای روحی و جسمی که هر لحظه نسبت به طفل پیش بینی میشود صرفاً به عنوان ولی قهری او را به زیستن در خانه خود مجبور مینماید و حق ملاقات با طفل را از جد و جده مادری و اقربای مادری طفل سلب مینماید. لذا با عنایت به فرضیات موارد مذکور، استدعا دارد بیان فرمایید: آیا عمل جد پدری مذکور در بند (ج) بر پایه شرع مقدس است؟ و اقربای مادری هیچگونه حق و مسئولیتی در قبال طفل ندارند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] دو نفر متفقاً اقدام به اجاره و خرید شش دانگ سرقفلی یک باب مغازه می نمایند که پس از چند سال همکاری و ادامه شراکت دچار نزاع و اختلاف گردیده اند، حال با توجه به اینکه ادامه وضعیت اشاعه متعذر است راهکار شرعی جهت قلع ماده نزاع کدام است؟ با در نظر گرفتن اینکه احدی از شرکا حاضر به خرید سهم دیگری و یا فروش سهم خود است اما دیگری کلاً از خرید یا فروش امتناع می کند.
- [آیت الله علوی گرگانی] پدری زمینی را به مساحت 170 متر به فرزندش به مبلغ 170 هزار تومان فروخته و قولنامه نوشتهاند، و لکن پدر 70 هزار تومان را فی المجلس گرفته است و 100 هزار تومان باقی مانده را بابت سهم ارث حساب نموده که بعد از فوت، فرزند این مقدار ارثی خود را تحویل بگیرد، یعنی بعد از مرگ پدر که به فرزند ارث میرسد آن را نگیرد و در عوض ذمّه پسر بری شود، اکنون فرزند آن زمین را فروخته تا خانه بخرد ولی پدر میگوید، مقدار باقی مانده مرا بده، آیا بر فرزند لازم است باقی را بدهد یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] دو نفر به شراکت سه ساعت آب یک چاه را برای آبیاری زمین کشاورزی خریدند، بعد از مدتی یکی از شرکاء بدون رضایت و اطلاع شریک دیگر 5/1 ساعت آب خود را فروخته است. آیا شریک دیگر در این فرض حق شفعه دارد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] وراث یک شخص سه برادر بوده اند، که یکی بالغ و دو نفر دیگر صغیر بوده اند، و برادر بالغ کل زمین موروثی را فروخته است، آیا این بیع صحیح است؟ آیا حق شفعه برای برادران در مال برادر کبیر ثابت است؟
- [آیت الله سبحانی] شخصی فوت کرده است او سه نفر وارث دارد و یکی از وراث صغیر است بنابراین پسر بزرگ خانواده به عنوان قیّم صغیر سهم صغیر را فروخته و بدهکاریهای صغیر را پرداخت نموده است ولی وی پس از بلوغ مطالبه اموال فروخته شده را می کند آیا چنین حقی برای او می باشد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] منزلی بین دو نفر مشترک بوده، یکی از شرکا بدون رضایت شریک دیگر سه دانگ خانه خود را به دیگری می فروشد، آیا به خاطر راضی نبودن شریک، نماز شخصی که سه دانگ خانه را خریده و در آن جا سکونت دارد باطل است؟
- [سایر] آیا سربازان فراری که واجد شرایط استفاده از معافیت سه فرزند حکومت کرده از یک خانواده می‌باشند میتوانند از این تسهیلات استفاده کنند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر پدر املاکی را به فرزند به عنوان سهم ارث تملیک کند و فرزند نیز نوشته ای به پدر بدهد بر اینکه حق سهم ارث را دریافت کرده ام و پس از آن حقی ندارم و هرگونه ادعا را از خود سلب می نمایم آیا پس از فوت پدر حق ارث آنها ساقط می شود؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا حق شفعه در وقف در صورتی که برای دو نفر باشد و یکی از آن دو در موردی که حق فروش داشته باشد، سهم خود را به شخص سومی بفروشد، ثابت می شود؟ و همچنین اگر دو نفر ملک یا موقوفه ای را اجاره کنند، سپس یکی از آن دو حق خود را از طریق صلح یا اجاره به شخص سوّمی واگذار کند، آیا حق شفعه در متعلّق اجاره ثابت می شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی مالک منافع، و مستأجر صاحب سرقفلی یک باب هتل میباشد که سه دانگ مشاع از شش دانگ عین آن متعلّق به یک شخص حقیقی و سه دانگ باقیمانده وقف عام و درآمد آن صرف امور خیریّه میگردد و مالکین عین هتل حقّ سرقفلی و مالکیت منافع هتل مذکور را که بیش از 44 سال است به شخص مورد بحث واگذار و اجاره محلّ به قدرالسهم به مالکین و متولّی وقف پرداخت میگردد ضمنادر سند اجاره تنظیمی میان متولّی و صاحب سرقفلی (مستأجر) شرط شده است که مستأجر حقّ واگذاری سرقفلی و مالکیت منافع خود در هتل را بدون موافقت متولّی و اداره حجّ و اوقاف و امور خیریّه را به هیچ نحوی از انحاء حتّی به عنوان وکالت یا صلح حقوق یا مشارکت و غیره را ندارد اینک مستأجر مذکور حقوق اجارگی و سرقفلی خود را طی قولنامهای به دیگری واگذار و ضمن عقد قولنامه شرط نموده چنانچه اداره اوقاف (مالک سه دانگ عین) با فروش سهمیه خود موافقت نکرد کلّ این معامله فسخ میباشد اکنون با توجّه به اینکه متولّی منصوص به تبع آن اداره محترم اوقاف با انتقال مذکور صراحتامخالفت کرده است لطفانظر فقهی خود را در خصوص وضعیت حقوقی و شرعی معامله و تکلیف بعدی طرفین بیان فرمائید؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر وارث میّت عمو و عمّه و دائی و خالة پدر و عمو و عمّه و دائی و خالة مادری او باشند ، مال سه سهم می شود ، یک سهم آن مال همو و عمّه و دائی و خالة مادر میّت است بطور مساوی ، ولی احتیاط واجب ددر عمو و عمّه مادر میّت آن است که با هم صلح کنند ، و دو سهم دیگر آن را سه قسمت می کنند یک قسمت را دائی و خالة پدر میّت بطور مساوی بین خودشان قسمت می نمایند و دوم قسمت دیگر آن را به عمو و عمّه پدر میّت می دهند و عمو دو برابر عمّه می برد . ارث زن و شوهر
- اگر وارث میّت چند دائی و چند خاله باشد که همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو و عمّه هم داشته باشد ، مال سه سهم می شود ، دو سهم آن را به دستوری که در مسأله پیش گفته شد ، عمو و عمّه بین خودشان قسمت می کنند و یک سهم آن را دائی ها و خاله ها بطور مساوی بین خودشان قسمت و احتیاط واجب آن است که این تقسیم با تصالح توأم باشد .
- هر گاه بخواهند ارث را تقسیم کنند ، در صورتی که میّت بچه ای داشته باشد که در شکم مادر است و در طبقة او وارث دیگری هم مانند اولاد و پدر و مادر باشد ، برای بچه ای که شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث می برد ؛ سهم دو پسر را کنار می گذارند ، ولی اگر احتمال بدهند بیشتر است ؛ مثلاً احتمال بدهند که زن به سه بچّه حامله باشد ، سهم سه پسر را کنار می گذارند ، و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمده ؛ زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم می کنند .
- اگر وارث میّت دائی یا خالة مادری و چند دائی و خاله پدر و مادری یا پدری و عمو و عمّه باشد ، مال سه سهم می شود ، دو سهم آن را به دستوری که سابقاً گفته شد عمو و عمّه بین خودشان قسمت می کنند ، پس اگر میّت یک دائی یا یک خالة مادری دارد ، یک سهم دیگر آن را شش قسمت می کنند ، در این مورد نیز در اینکه آیا یک سوّم مال را به دائی یا خاله مادری باید داد یا یک ششم آن را تردید وجود دارد ، احتیاط واجب آن است که دائی و خاله پدر و مادری ( و با فقدان آنها پدری ) یا دائی یا خالة مادری مصالحه نمایند . یک قسمت را به دائی یا خالة مادری می دهند و بقیّه را به دائی و خالة پدر و مادری یا پدری می دهند و بطور تساوی قسمت می کنند و اگر چند دائی مادری یا چند خالة مادری یا هم دائی مادری و هم خالة مادری دارد آن یک سهم را سه قسمت می کنند ، یک قسمت را دائی ها و خاله های مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می کنند وبقیّه را به دائی و خالة پدر و مادری یا پدری می دهند که بطور مساوی قسمت کنند .
- اگر وارث میّت فقط برادر و خواهر و زن او باشد ، زن ارث خود را به تفصیلی که گفته می شود می برد و خواهر و برادر بطوری که در مسائل گذشته گفته شد ، ارث خود را می برند و نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد ، شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر بطوری که در مسائل پیش گفته شد ارث خود را می برند ، ولی برای آنکه زن یا شوهر ارث می برد از سهم برادر و خواهر مادری چیزی کم نمی شود و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری یا پدری کم می شود ، مثلاً اگر وارث میّت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد ، نصف مال به شوهر می رسد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است ، پس اگر همة مال او شش تومان باشد ، سه بومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یک تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند .
- کسانی که به واسطة خویشی ارث می برند سه دسته هستند : دسته اوّل : پدر و مادر و اولاد میّت و با نبودن اولاد ، اولاد اولاد هرچه پائین روند هر کدام آنان که به میّت نزدیکتر است ارث می برد و تا یک نفر از این دسته هست دستة دوّم ارث نمی برد . دستة دوّم : جد یعنی پدر بزرگ و پدراو هر چه بالا روند و جدّه یعنی مادر بزرگ و مادر او هر چه بالا رود پدری باشند یا مادری و خواهر و برادر و با نبودن برادر و خواهر ، اولاد ایشان هر کدام آنان که به میّت نزدیکتر است ارث می برد و تا یک نفر از این دسته هست دستة سوّم ارث نمی برند . دستة سوّم : عمو و عمّه و دائی و خاله و اولاد آنان هر چه پائین روند وتا یک نفر از عموها وعمّه ها ودائی ها وخاله های میّت زنده اند ، اولاد آنان ارث نمی برند ولی اگر میّت عموی پدری وپسر عموی پدر ومادری داشته باشد ، وغیر ازاینها وارثی نداشته باشد ، ارث به پسر عمو ی پدر ومادری می رسد وعموی پدری ارث نمی برد.
- اگر وارث میّت فقط یک نفر از دستة اوّل باشد ، مثلاً پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد ، همة مال میّت به او می رشد واگر چند پسر یا چند دختر با شند ، همة مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود ، واگر یک پسر ویک دختر باشند مال را سه قسمت می کنند ، در قسمت را پسر ویک قسمت را دختر می برد واگر چند پسر وچند دختر باشند ، مال را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] در شفعه صیغه و لفظ خاصّی شرط نیست، بلکه شریک با عمل خود نیز میتواند حقّ شفعه را اعمال نماید و قیمت سهم فروخته شده شریک را به او بپردازد و آن سهم را تملک نماید؛ همچنین در شفعه قبول شریک یا دیگری نیز شرط نمیباشد.
- [آیت الله اردبیلی] شریکی که حقّ شفعه دارد، نمیتواند نسبت به قسمتی از سهم فروخته شده شریک، حق خود را اعمال کند، بلکه باید تمام آن را قبول یا رد نماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث همسر میت و یک نفر از طبقه اول باشند: الف: پدر یامادر و شوهر: سهم شوهر 21 و بقیه سهم پدر یا مادر می شود. ب: پدر یا مادر و زن: سهم زن 41 و بقیه سهم پدر یا مادر می شود. ج: یک پسر یا یک دختر و شوهر: سهم شوهر 41 وبقیه به پسر یا دختر می رسد. د یک پسر یا یک دختر وزن سهم زن 81 وبقیه به پسر یا دختر می رسد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر وارث میّت فقط پدر یا مادر و پسر و دختر باشند، 16 مال را پدر یا مادر میبرد و 56 باقیمانده را بین پسر و دختر به گونهای تقسیم میکنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد، بنابراین اگر پدر و یک پسر و یک دختر باشند، سهم پدر 318 و سهم پسر 1018 و سهم دختر 518 خواهد بود و اگر پدر و دو پسر و سه دختر باشند، سهم پدر742، سهم هر یک از دو پسر 1042 (بر روی هم 2042) و سهم هر یک از سه دختر 542 (بر روی هم 1542) خواهد بود، مسائل مشابه هم به همین شکل محاسبه میگردد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر وارث میّت یک دایی یا یک خاله وعمو وعمّه مادری وعمو وعمّه پدر ومادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت میکنند یک قسمت را دایی یا خاله میبرد و دو قسمت باقیمانده را سه سهم میکنند، یک سهم آن را به عمو و عمه مادری که بنابر احتیاط واجب با هم مصالحه کنند و دو سهم دیگر را بین عمو وعمّه پدر ومادری یا پدری قسمت مینمایند وعمو دو برابر عمّه میبرد بنابراین اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت آن سهم خاله یا دایی و دو قسمت سهم عمو وعمّه مادری و چهار قسمت سهم عمو وعمّه پدر ومادری یا پدری میباشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث پدر و مادر و یک دختر باشند: الف اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 میشود وسهم پدر هم 61 و سهم دختر21 می شود و 61 باقیمانده بین پدر و دختر تقسیم می شود و از چهار قسمت یک قسمت به پدر وبقیه به دختر می رسد بنابر این مال میت به 24 قسمت تقسیم می شود و 4 سهم آن به مادر و 5 سهم به پدر و 15 سهم به دختر متوفی می رسد. ب اگر مادر حاجب نداشته باشد مال میت به 5 قسمت تقسیم میشود و یک سهم به پدر و یک سهم به مادر و سه سهم بقیه به دختر میت می رسد.
- [آیت الله مظاهری] شفعه، شش شرط دارد: 1 - شریک قسمت خود را به شخص ثالث انتقال دهد، بنابراین اگر قهراً منتقل شود، مثلاً به واسطه ارث منتقل به دیگری شود، شریک حقّ شفعه ندارد. 2 - هر دو، شریک در جنس باشند، پس اگر کسی منزلش را فروخت، همسایهاش نمیتواند اخذ به شفعه کند. 3 - فقط دو نفر باشند، پس اگر سه نفر یا بیشتر در جنسی شریک باشند و یکی از آنها قسمت خود را بفروشد دیگران حقّ شفعه نخواهند داشت. 4 - شخصی که جنس را از خریدار مسترد میدارد باید بتواند پول آن را بپردازد. 5 - اگر مشتری مسلمان است باید شریکی که میخواهد اخذ به شفعه کند نیز مسلمان باشد و چنانچه کافر باشد حقّ شفعه ندارد. 6 - شریک همه قسمتی را که مشتری خریده از او بگیرد و چنانچه مثلاً بخواهد نصف آن را بگیرد حقّ نخواهد داشت.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر وارث میّت عمو وعمّه ودایی وخاله پدر وعمو وعمّه وداییوخاله مادر او باشند، مال سه سهم میشود، یک سهم آن را عمو وعمّه ودایی وخاله مادر میّت بطور مساوی بین خودشان قسمت میکنند ودو سهم دیگر آن را سه قسمت میکنند یک قسمت را دایی وخاله پدر میّت بطور مساوی بین خودشان قسمت مینمایند ودو قسمت دیگر آن را به عمو وعمه پدر میّت میدهند وعمو دو برابر عمّه میبرد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث دو نفر از طبقه اول باشند: الف دو پسر: که مال میت بین آنها بالسویه تقسیم می شود. ب دو دختر: که مال میت بین آنها بالسویه تقسیم می شود. ج یک پسر و یک دختر: که سهم دختر 31 وسهم پسر 32 می شود. د پدر یا مادر و یک پسر: سهم پدر یا مادر 61 و بقیه سهم پسر می شود. ه پدر یا مادر و یک دختر: سهم پدر یا مادر 41 وبقیه سهم دختر می شود. و پدر و مادر: تفصیل آن بیان می شود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر یک یا چند فرزند میت زنده باشند نوه ها ارث نمی برند هر چند پدر آنها فوت شده باشد و آنها حق ندارند ادعای سهم الارث پدر خود را در فرض حیات بکنند. طبقه دوم نسبی