اطراف
اطراف (جمع طرف) در دو معنای نهایت چیزی و اعضای بدن به کار رفته است.از مفهوم نخست در بابهای طهارت، صلات و جهاد سخن گفته شده است.از مفهوم دوم در بابهای قصاص و دیات سخن رفته است.
شخصی در زمین موات نهری ایجاد کرده است. بعد صاحبان زمینهای اطراف، زمینهای تا کنار نهر را احیا کرده و درخت کاشته اند، اکنون ادعای حریم برای زمینهای خود می کنند. حکم آن را مشروحاً بیان فرمایید.
بطور کلی حریم نهری که در زمینهای موات بالأصل احداث شده، به مقداری است که عادتاً و عرفاً برای ریختن گل و لای و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زاید بر آن حریم محسوب نمی شود. و در این جهت فرقی بین زمین نرم و غیره نیست. و تصرف دیگران در این مقدار از حریم تصرف غاصبانه است و مالک نمی شوند. ولی تصرف در خارج از این مقدار مانعی ندارد. و نیز حریم زمین مزروعی اگر در اراضی موات بالأصل احیا شده، به مقداری است که عرفاً و عادتاً برای استفاده از آنها مورد نیاز باشد. و مقدار حریم تابع مقدار زمین مزروعی و ملک احیا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهراً حریم بیشتری لازم دارد. و اگر مزرعه کم باشد حریم کمتری لازم است. و خلاصه تعیین مقدار حریم به نظر عرف و عادت هر محلی می باشد. و تصرف دیگران در این مقدار جایز نیست و مالک نمی شوند. ولی در خارج این مقدار مانعی ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاکم شرع مراجعه شود.
بطور کلی حریم نهری که در زمینهای موات بالأصل احداث شده، به مقداری است که عادتاً و عرفاً برای ریختن گل و لای و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زاید بر آن حریم محسوب نمی شود. و در این جهت فرقی بین زمین نرم و غیره نیست. و تصرف دیگران در این مقدار از حریم تصرف غاصبانه است و مالک نمی شوند. ولی تصرف در خارج از این مقدار مانعی ندارد. و نیز حریم زمین مزروعی اگر در اراضی موات بالأصل احیا شده، به مقداری است که عرفاً و عادتاً برای استفاده از آنها مورد نیاز باشد. و مقدار حریم تابع مقدار زمین مزروعی و ملک احیا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهراً حریم بیشتری لازم دارد. و اگر مزرعه کم باشد حریم کمتری لازم است. و خلاصه تعیین مقدار حریم به نظر عرف و عادت هر محلی می باشد. و تصرف دیگران در این مقدار جایز نیست و مالک نمی شوند. ولی در خارج این مقدار مانعی ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاکم شرع مراجعه شود.
عنوان سوال:
شخصی در زمین موات نهری ایجاد کرده است. بعد صاحبان زمینهای اطراف، زمینهای تا کنار نهر را احیا کرده و درخت کاشته اند، اکنون ادعای حریم برای زمینهای خود می کنند. حکم آن را مشروحاً بیان فرمایید.
پاسخ:
بطور کلی حریم نهری که در زمینهای موات بالأصل احداث شده، به مقداری است که عادتاً و عرفاً برای ریختن گل و لای و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زاید بر آن حریم محسوب نمی شود. و در این جهت فرقی بین زمین نرم و غیره نیست. و تصرف دیگران در این مقدار از حریم تصرف غاصبانه است و مالک نمی شوند. ولی تصرف در خارج از این مقدار مانعی ندارد. و نیز حریم زمین مزروعی اگر در اراضی موات بالأصل احیا شده، به مقداری است که عرفاً و عادتاً برای استفاده از آنها مورد نیاز باشد. و مقدار حریم تابع مقدار زمین مزروعی و ملک احیا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهراً حریم بیشتری لازم دارد. و اگر مزرعه کم باشد حریم کمتری لازم است. و خلاصه تعیین مقدار حریم به نظر عرف و عادت هر محلی می باشد. و تصرف دیگران در این مقدار جایز نیست و مالک نمی شوند. ولی در خارج این مقدار مانعی ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاکم شرع مراجعه شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- فرموده اید که حریم ده را کسی مالک نمی شود. بنابراین اکثر دهات و قصبات که اول کوچک بوده و به تدریج زمینهای اطراف آنها را که موات بوده گرفته و خانه ساخته اند. همچنین فعلا زمینهای مواتی که متصل به دیوار دهات و قصبات است و بلامانع است می گیرند و خانه می سازند، آیا متصرفان حریم، مالک اینگونه زمینها شده اند؟ یا اینکه غصب است یا حکم دیگری دارد؟
- شخصی زمین همسر خود را بدون رضایت همسر خود فروخته است و همسر او چیزی نگفته است و مشتری سالها در زمین تصرف کرده و درخت کاشته است. اکنون ورثه زن ادعای فسخ معامله را دارند، آیا می توانند معامله را فسخ کنند. و در صورت فسخ، حکم اشجار و زراعت زمین مذکور چیست؟ و آیا می توانند اجاره چندین ساله زمین را بگیرند؟
- زمینی است که حدود 35 سال قبل، کشاورزانی در این زمین کشاورزی می کردند. و تقریباً بیست سال بدون کشت و زرع ماند، و به صورت موات درآمده و حدود پنج سال قبل شخصی با اجاره و اجازه از مالکین اولی و اصلی در زمین مزبور، یک حلقه چاه عمیق زده و زمین را احیا می کند زارعین بیست سال قبل که در طول این مدت زمین را ترک کرده بودند، آیا حقی در زمین احیا شده دارند یا خیر؟
- ورثه شخصی چندین سال در زمین موروثی به صورت شراکت کار کرده اند و هرکس هرکار که قدرت داشته انجام می داده است. مثلا یکی درخت کاشته و یکی آبیاری کرده است و... و حالا تصمیم به تقسیم زمین دارند، برادری که درختها را کاشته می گوید آنها مال من است و نباید تقسیم شود، سایر ورثه می گویند چون کل کار مشترک بوده باید مثل اصل زمین تقسیم شود. حکم مسأله را بفرمایید؟
- اینجانب پیرمردی هشتاد ساله هستم مدت شصت سال است که در زمین شخصی مشغول کشاورزی می باشم و سهم مالکانه را نیز سالیانه به او پرداخت می کنم و در زمین مذکور تعداد شش درخت گردو کاشته ام که بارور شده اند و سالیان قبل نصف محصولات گردو و زمین را به ایشان می دادم، اکنون صاحب زمین می گوید طبق قانون اسلام چون درختان گردو در زمین اینجانب می باشد تمام محصول گردو مربوط به من است، با توجه به اینکه محصول گردوی مذکور در انجمن اسلامی به طور امانت گذاشته شده تا پاسخ شرعی اخذ گردد، تمنا دارم برای حفظ حقوق دو مسلمان بفرمایید محصول گردو به صاحب زمین می رسد یا به کسی که درختان گردو را غرس کرده است؟ و اگر به صاحب زمین می رسد به چه عنوان؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی، قطعه زمین موقوفه ای را از متولّی اجاره می کند، بعد از اجاره، قسمتی از زمینهای موات حریم آن رانیز احیا می کند. آیا متولّی می تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن می شود؟
- [آیت الله بهجت] آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا اراضی موات که هیچ گونه فعّالیت کشاورزی و احیا و عمران بر روی آن صورت نگرفته و اکنون در اختیار هیأت واگذاری زمین است ، می تواند وقف باشد و فردی ادّعای وقفیّت آن را بنماید؟
- [آیت الله سبحانی] اگر شخصی زمینی مزروعی را همراه با زمین های موات اطراف آن وقف نماید آیا هر دو زمین وقف می باشد؟
- [آیت الله بهجت] زمین هایی که موات و مرده بوده اند توسط شخصی احیا شده و زیر کشت گندم رفته اند. وی پس از چند سال زمین ها را می فروشد، آیا به پول این زمین ها خمس تعلق می گیرد؟
- [آیت الله بهجت] اگر شخصی یا گروهی در حریم ملکی بدون اجازه ی صاحب حریم، سنگ چینی و دیوارکشی یا آبادی ایجاد کنند و از طرف دیگر صاحبان حریم در ابتدا با وجود اطّلاع و عدم رضایت، مانع نشوند؛ امّا بعدا مخالفت خود را اظهار کنند، آیا در این صورت تحجیرکننده و آبادکننده مالک می شود یا نه؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی باغی را وقف کرده، و اکنون درختان آن به عللی خشکیده است. آیا زمین آن باغ جزء وقف حساب می شود؟ آیا واجب است به جای درختان خشکیده، درخت جدید کاشته شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی در حریم زمین و قریه دیگران عمارت درست میکند در ابتدا از اهل آن قریه کسی از ساختن عمارت جلوگیری نمیکنند یا قدرت منع کردن را نداشته و بعد از آماده شدن عمارت شخص ادّعای حقّ میکند آیا شرعاچه حکمی دارد؟
- [آیت الله بهجت] شخصی زمین بایری که در اطراف قبرستان قدیمی بوده خریداری کرده و وقف قبرستان نموده است. و پس از مدتی، واقف فوت کرده است چند نفر از اهالی تصمیم گرفته اند آن زمین را تبدیل به زمین زراعی نمایند تا مقداری از سود حاصله را صرف مسجد کنند. حکم شرعی را مرقوم فرمایید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] دو نفر در زمین زراعتی مشترک بوده، و به صورت مشاع از آن بهره می بردند، امّا یکی از این دو شریک برای مدّتی سهم خود را در اختیار شریک دیگر قرار می دهد، و او در تمام این مدّت بر اساس توافق صورت گرفته روی زمین کار کرده، و پس از دریافت حقّ الزّحمه خود، مابقی را به شریک می پرداخته، و در مدّتی که زمین در تصرّف او بوده چندین نهال نیز غرس نموده است. اکنون که شریکش زمینش را تحویل گرفته، شخص مذکور نسبت به درخت هایی که در غیاب شریکش، کاشته ادّعای مالکیت نموده، و مدّعی است که چون نهال ها را وی کاشته، درخت ها مال اوست و شریکش سهمی ندارد امّا شریکش با این استدلال که چون نهال ها در زمین مشترک قرار گرفته، و از آب مشترک آبیاری شده و رشد یافته، پس من هم در درخت سهیم هستم. علاوه بر آن، تعدادی از این نهال ها به صورت خودرو و در لابلای درختان روییده و شخص فوق در روییدن آنها نقشی نداشته است، و تعدادی دیگر را مالک زمین پس از قطع درختانی که شریکش کاشته بوده، خود غرس کرده است. لطفاً بفرمایید: چه کسی مالک درختان مذکور است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
مسئله مرتبط یافت نشد
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که زمین موات را احیا مینماید لازم نیست شیعه باشد بلکه هر کس گرچه کافر باشد با آباد نمودن زمینهای موات مالک آن میشود مگر آنکه محارب )در حال جنگ با مسلمین( باشد.
- [آیت الله مظاهری] آنچه که در زمینهای موات باشد مانند بوته و درخت و سنگ و معدن و غیره، مانند خود زمین ملک حکومت اسلامی است ولی اگر کسی در آنها تصرّف کند مالک میشود مگر آنکه حکومت اسلامی ممانعت نماید.
- [آیت الله بهجت] اگر در صحن یکی از امامان یا امامزادگان که سابقاً قبرستان بوده حوض یا نهری بسازند، چنانچه انسان نداند که زمین صحن را برای قبرستان وقف کردهاند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد، ولی اگر فهمید زمین برای قبرستان وقف شده و نشود زیر حوض یا نهر میتی را دفن کرد وضو اشکال دارد. و نیز اگر ایجاد حوض یا نهر موجب بیحرمتی به بدن مسلمان بشود، مثلاً آب به بدن او برسد، وضو اشکال دارد، اگرچه زمین قبرستان مباح بوده و موقوفه هم نباشد.
- [آیت الله بهجت] اگر عقد مساقات باطل باشد درختهای غَرس شده ملک کسی است که نهالها از آنِ او بوده؛ پس اگر مال مالک بوده، عامل اجرتالمثل میبرد، وگرنه مال کسی است که آنها را کاشته است، ولی صاحب زمین هم حق کندن آنها را دارد، و در صورت کندن باید خسارتی را که بر درختها وارد شده به صاحب درخت بدهد، و در صورتی که مالک نمیدانست عقد مساقات باطل بوده، میتواند اجرت زمین از اول تا آخر، یا تا زمان کندن درختها و نیز اجرت پُر کردن گودالها را که در اثر کندن درختها ایجاد میشود، از صاحب درخت بگیرد، ولی نمیتواند صاحب درخت را مجبور کند که آنها را نَکنَد و به او بفروشد، و همچنین صاحب درخت حق ندارد که مالک زمین را مجبور کند که اجازه دهد درختها در زمین او باقی بماند و تنها اجرت زمین را بگیرد.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی گنج را در ملک شخصی خودش بیابد و این زمین را احیاء و آباد کرده باشد، حکم یکی از صورت های قبلی را دارد؛ یعنی اگر زمینی را که آباد کرده , از مباحات اولیه باشد، گنج مال اوست و خمس دارد . اگر از زمین های انفال و به اذن ولیّ مسلمین بود، گنج برای اوست و خمس دارد و اگر بی اذن ولیّ مسلمین آباد کرد، تمام گنج متعلق به حکومت و در اختیار ولیّ مسلمین است و اگر از زمینهای مفتوح العنوه بود، گنج مال اوست و خمس دارد.