احیا
اِحیا یا شب زنده‌داری[۱] (یعنی شب را به دعا و عبادت گذراندن) یکی از سنت‌های مهم در میان مسلمانان است.
زمین هایی که موات و مرده بوده اند توسط شخصی احیا شده و زیر کشت گندم رفته اند. وی پس از چند سال زمین ها را می فروشد، آیا به پول این زمین ها خمس تعلق می گیرد؟
اگر در زندگی به کِشت در آن زمین ها محتاج بوده، پول آن ها هم خمس ندارد، مگر آن چه سر سال زیاد بیاید.
اگر در زندگی به کِشت در آن زمین ها محتاج بوده، پول آن ها هم خمس ندارد، مگر آن چه سر سال زیاد بیاید.
عنوان سوال:
زمین هایی که موات و مرده بوده اند توسط شخصی احیا شده و زیر کشت گندم رفته اند. وی پس از چند سال زمین ها را می فروشد، آیا به پول این زمین ها خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ:
اگر در زندگی به کِشت در آن زمین ها محتاج بوده، پول آن ها هم خمس ندارد، مگر آن چه سر سال زیاد بیاید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- زمین های زراعی که قبلاً موات بوده و افرادی آن را آباد و احیا کرده و با آن کشاورزی می کنند. آیا اصل زمین خمس دارد؟
- اینجانب هر ساله مقدار مشخصی بذر گندم کشت می کنم، آیا هر سال باید خمس آن را بپردازم؟
- اگر کسی مقداری پول به شخصی قرض دهد و او پس از یک سال آن را برگرداند، آیا خمس به این پول تعلق می گیرد؟
- خانمی منزلش را می فروشد و پول آن را به شوهرش هبه می کند. آیا به این هبه خمس تعلّق می گیرد؟
- شخصی زمینی را برای ساختن خانه خریده و آن را فروخته تا خانه خریداری کند، آیا به پول این زمین خمس تعلق می گیرد؟
- شخصی به کسی بدهکار است، مقداری پول از درآمد سال خود را برای بدهی کنار می گذارد ولی موفق نمی شود تا پایان سال خمسی آن را به طلب کار برساند، آیا به این پول خمس تعلق می گیرد؟
- پدر اینجانب زمین مواتی را احیا کرده است و برای تأمین مخارج زندگی در آن کشت می کرده و محصولش را می فروخته و مقداری را هم خانواده مصرف می کرده اند این زمین به بنده، ارث رسیده و من مقداری از آن را جهت تأمین نیازهای زندگیم فروختم، حکم خمس این زمین ها چیست؟
- شخصی مقداری پول داشته که به آن خمس تعلق گرفته و قبل از پرداخت خمس، پول های مذکور مفقود شده است، تکلیف او چیست؟
- آیا به زمین زراعتی و باغ که از درآمد سال خریداری شوند خمس تعلق می گیرد؟
- شخصی منزل مسکونی مورد نیاز خود را می فروشد و پول آن را به عنوان تضمین قرارداد خرید خانه می گذارد و یا نزد خود نگه می دارد تا موقع مناسب خانه مناسب با شأن خود بخرد، آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] پولی که خمس آن داده شده است با این پول اگر کسی گندم یا زمین بخرد باز هم بر این گندم و زمین خمس تعلّق میگیرد با گذشت سال یا نه؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اینجانب زمین مواتی را احیاء کرده ام، آیا به این زمین خمس تعلّق می گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر زمین موات را با آب قنات یا چاه وقف آنرا احیا ء نمایند آیا زمین احیا ء شده جزء موقوفات می باشد؟
- [آیت الله خوئی] اشخاصی که در دهات زندگی میکنند از برای امرار معاش محتاج به یک مقدار زمین زراعتی و باغستان هستند ارض موات را احیا میکنند یا خریداری مینمایند و قصد فروش ندارند بلکه میخواهند همه ساله از گندم و حاصل باغ استفاده کنند، آیا اصل زمین و باغ و یا اشجار و نمای آن خمس دارد یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی زمینی خریده برای ساختن منزل مسکونی، لکن زمین را فروخته و ماشینی برای امرار معاش خریده، آیا به پول زمین خمس تعلّق میگیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی، قطعه زمین موقوفه ای را از متولّی اجاره می کند، بعد از اجاره، قسمتی از زمینهای موات حریم آن رانیز احیا می کند. آیا متولّی می تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن می شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی در زمین موات نهری ایجاد کرده است. بعد صاحبان زمینهای اطراف، زمینهای تا کنار نهر را احیا کرده و درخت کاشته اند، اکنون ادعای حریم برای زمینهای خود می کنند. حکم آن را مشروحاً بیان فرمایید.
- [آیت الله سبحانی] اگر زمینی در سی سال قبل زیر کشت و زرع بوده و پس از آن زیر کشت نبوده است و فعلاً فاقد آثار کشت و زرع می باشد. آیا این زمین در حکم (موات بالاصل) است و می توان آن را مالک شد؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی با پول مخمس زمینی خریده است و بعد از چند سال زمین را فروخته است و پول آن را با مقداری پول دیگر زمین دیگری خریده است و الان می خواهد زمین را بفروشد آیا خمس دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی ملک موقوفهای را اجاره میکند سپس بخشی از زمینهای موات حریم آن را احیاء میکند، آیا مستأجر میتواند مالک آنها شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- در تعلق خمس به سودی که به مال طفل تعلق میگیرد، اشکال است و ظاهر عدم تعلق خمس است به مال طفل، ولی احوط ادای خمس بعد از بلوغ است و وقت تعلق آن گذشتن سال بر اولین سودی است که علم به وقت آن دارد.
- کفن و بُرد یمانی و قبری که از سود بین سال قبل خرید میکنند، وقتی سال بر آنها گذشت، باید خمس آن را بدهند و اگر یک بار خمس آن را بدهند در سالهای بعد خمس تعلّق نمیگیرد.
- کسی که خمس مال خود را نداده و فقیر شده، و یا اگر الآن بدهد فقیر می‌شود، همانطور که سایر بدهیها ساقط نمیشود، خمس مال او نیز ساقط نمیشود و باید به حاکم شرع مراجعه کند. * کسی که از اول تکلیف خمس نداده، اگر ملکی بخرد و قیمت آن بالا رود، چنانچه آن ملک را برای ترقی قیمت نخریده باشد، مثلاً زمینی را برای زراعت خریده است، اگر پول آن را بعد از تعلق خمس به فروشنده داده، خمس همان پول را فعلاً باید بدهد و تفاوت ارزش پول را با حاکم مصالحه نماید. و با پرداخت خمس تصرفات قبلی بدون اشکال می‌شود، و اگر آن پول مشکوک در تعلق خمس بوده، احتیاطاً با حاکم مصالحه نماید. * کسی که از اول تکلیف خمس نداده، اگر از منافع کسب، چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته، باید خمس آن را بدهد، ولی اثاث خانه و چیزهای دیگری که نیاز داشته و مطابق شأن خود خریده، اگر بداند که از فایده در بین سال خود آنها را خریده، خمس واجب نیست؛ و اگر نداند که از منافع در بین سال خریده یا بعد از گذشت سال، احتیاطاً با حاکم شرع مصالحه نماید.
- اگر کسی در بعضی از موارد مخارج شک کند که جزء مخارج سال هست که مستثنای از خمس است یا نه، و تعیین آن به تحقیق و مانند آن ممکن نباشد، اظهر عدم تعلق خمس در آن مورد است، ولی احتیاط مستحب در ادای خمس می‌باشد.
- در مواردی که برای کم کردن اجاره منزل، پرداخت قرض شرط می‌شود، اگر بدون این پول نیاز مسکن او تأمین نمیشود، این قرض خمس ندارد حتی اگر چند سال در دست صاحب منزل باقی بماند.
- در مواردی که برای کم کردن اجاره منزل، دادن قرض شرط می‌شود، اگر بدون این پول نیاز مسکن او تأمین نمیشود، این قرض خمس ندارد، حتی اگر چند سال در دست صاحب منزل باقی بماند.
- نصاب گنج 10? مثقال نقره یا 1? مثقال طلاست؛ یعنی اگر قیمت چیزی را که از گنج بهدست میآورد، بعد از کم کردن هزینه اخراج، به 10? مثقال نقره سکهدار یا 1? مثقال طلای سکهدار برسد، باید خمس آن را بدهد، و در تعلق خمس به گنج نیز گذشتن سال معتبر نیست.
- اگر کافر ذمّی زمینی را از مسلمان بخرد، یا به طریقی دیگر مثل صلح به او منتقل شود، باید خمس آن را بدهد و اگر پول آن را هم بدهد، اشکال ندارد، و بنابر اظهر بین زمین مزروعی و یا غیر مزروعی فرقی نیست، ولی اگر خانه و دکان و مانند اینها را از مسلمان بخرد، در صورتی که مقصود اصلی او از این معامله زمین باشد و یا زمین و بنا هر کدام جداگانه قیمتگذاری و مورد معامله واقع شود، باید خمس زمین آنها را بدهد و در صورتی که مقصود او از خرید، بنای آن باشد، ولو زمین هم به تبع بنا داخل معامله است خمس ندارد، و بنابر احتیاط واجب کسی که خمس را از ذمّی میگیرد و به اهلش میدهد باید در وقت گرفتن و دادن نیت داشته باشد.
- چیزهایی که در زندگی به آن احتیاج دارد، مانند خانه، اثاثیه و جهیزیه دختر اگر نمیتواند یکدفعه آن را تهیه نماید، ولی میتواند تدریجاً در طول چند سال آنها را تهیه نماید، خمس ندارد؛ مثلاً اگر یک سال زمین را و در سال بعد قسمتی از وسایل ساختمان را بخرد که در این صورت اگرچه زمین یا آهن و آجر و یا سایر وسایل مدتی بدون استفاده میماند، خمس ندارد، حتی اگر پولی را برای تهیه اینها پسانداز نماید در صورتی که با آن پول در یک مرتبه نمیشود تمام آن چیز را خرید و در مدت کمی، مثلاً دو سال و سه سال میتواند آن چیز را بخرد و عرفاً میگویند محتاج به آن چیز است و پسانداز کردن هم برای خریدن آن چیز باشد باز هم خمس ندارد؛ ولی اگر بخواهد بعد از مدت طولانی، مثلاً بعد از بیست سال آن چیز را بخرد، بهطوریکه عرفاً نگویند فعلاً به آن محتاج است، در این صورت پولی که پسانداز کرده، اگر از یک سال گذشت خمس دارد.
- پولی را که انسان قرض میدهد، اگر سر سال، موعد وصول آن فرا رسیده باشد و وصول آن بدون عسر، ممکن باشد، به حکم موجودیِ اوست. در غیر این صورت، هر زمان آن را وصول کرد، با تحقق دیگر شرایط، باید خمس آن را بدهد و پولی را که انسان قرض میگیرد به اصل آن، خمس تعلق نمیگیرد، ولی منافع آن به حکم دیگر منافع است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که زمین موات را احیا مینماید لازم نیست شیعه باشد بلکه هر کس گرچه کافر باشد با آباد نمودن زمینهای موات مالک آن می‌شود مگر آنکه محارب )در حال جنگ با مسلمین( باشد.
- [آیت الله اردبیلی] زمین آبادی که به ویرانی گراییده، اگر صاحب آن شناخته شده باشد، دارای سه حالت است: اوّل:صاحب زمین به کلّی از زمین صرف نظر کرده و توجّهی به آن نداشته باشد که این صورت حکم زمین موات اصلی را خواهد داشت. دوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده و تصمیم بر احیای آن داشته باشد، ولی به دلیل نبودن امکانات مثل آب و سایر وسایل قدرت بر احیا نداشته و احیای آن نیاز به گذشت زمان داشته باشد؛ زمین در این حالت حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد. سوم:صاحب زمین از زمین صرف نظر نکرده ولی آن را احیا هم نمیکند، چون بهرهبرداری از احیا نشده آن بیشتر از احیا شده آن است، مانند این که بخواهد از علف آن برای چرانیدن گوسفندان استفاده کند؛ زمین در این حالت نیز حکم زمین احیا شده را دارد و کسی حقّ تصرّف در آن را بدون اجازه مالک ندارد.
- [آیت الله سیستانی] اگر انسان در زمینی که ملک کسی نیست ، یا موات است و خود او با احیاء مالک شده است گنجی پیدا کند ، میتواند آن را برای خود بردارد ، ولی باید خمس آن را بدهد .
- [آیت الله اردبیلی] (زمین موات) به زمینهایی گفته می‌شود که به دلایلی چون نبودن آب، باتلاق بودن زمین و ریگزار یا سنگلاخ بودن آن، قابل کشت و زرع یا ساختمان سازی نبوده و یا به دلیل کوچ کردن اهالی آن به طور کلّی متروکه شده باشند. زمینهای موات بر دو قسم هستند: اوّل: (موات اصلی) و آن زمینی است که از آغاز تا کنون هیچ گونه عمران و آبادانی در آن انجام نشده باشد. دوم: (موات عَرَضِی)، وآن زمینی است که در گذشته آباد بوده، ولی به هر دلیل ویران و متروک شده است.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که مقداری از درآمد خود را به تدریج برای ساختن مغازه یا آباد کردن زمین موات یا احداث باغ مصرف نموده و آن زمین یا باغ جزء مؤونه او محسوب نمیشود، باید در آخر سال خُمس آن را بپردازد و اگر اصل زمینِ آباد شده نیز افزایش قیمت پیدا کرده باشد، باید آخر سال خُمس افزایش قیمت را بدهد؛ ولی اگر قصد او از نگهداری زمین ترقی قیمت و سود بردن نباشد، چنانچه یک بار خُمس آن را بدهد، در سالهای بعد تا زمانی که آن را نفروخته دادن خُمس آن واجب نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] به طلا و نقره همه سال زکات تعلق می گیرد، یعنی اگر انسان زکات مقدار طلا یا نقره را بدهد و سال بعد نیز شرایط در او جمع باشد باید دوباره زکات آن را بدهد، تا زمانی که از حد نصاب بیفتد، ولی در خمس چنین نیست، یعنی اگر مال را یک بار خمس دادند دیگر خمس به آن تعلق نمی گیرد، مگراین که اضافه شود، همچنین گندم وجو و کشمش و خرما یک بار بیشتر زکات ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .تعلّق خمس مانن د زکات نیست که پس از حلول سال، واجب گردد, بلکه با پدید آمدن سود، خمس به آن تعلّق می گیرد, بنابراین اگر کسی تجارت و یا کاری انجام داد و درآمدی به دست آورد، خمس به آن تعلّق میگیرد و می تواند همان زمان خمس آن را بپردازد , نیز می تواند تا پایان سال صبر کرده و هزینههای سال را کسر کند و خمس مانده درآمد را بپردازد. خمس انواع درآمدها
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر در یک زمین جو و گندم و چیزی مثل برنج و لوبیا که زکات آن واجب نیست بکارد، چنانچه بر حسب معمول استفاده از هر دو جنس در موقع کشت منظور باشد، مخارج به نسبت مداخل تقسیم می‌شود، و اگر فایده یکی از آنها به قدری کم باشد که در موقع کشت منظور نباشد، مخارج از چیزی محسوب می‌شود که منظور باشد.
- [آیت الله سبحانی] اگر با عین پول خمس نداده جنسی را بخرد یعنی بفروشنده بگوید این جنس را به این پول می خرم معامله صحیح است، و به جنسی که با این پول خریده است، خمس تعلق می گیرد.
- [آیت الله اردبیلی] زمینهای موات چنانچه برای تجارت یا بهرهبردن از کشت و زرع آن آباد شود، جزء سرمایه به حساب میآید؛ ولی اگر برای تفریح و استراحت شخصی خود و زن و فرزندانش باشد و قصد تجارت و کسب نداشته باشد، در صورتی که عرفا خارج از شأن او نباشد، جزء سرمایه محسوب نمیشود بلکه مؤونه است.