تقسیم
تقسیم (بلاغت)، استیفای اقسام موجود برای یک شیء و بیان وضع آنها است.
پدرم چند سال قبل برای حج نام نویسی کرد. ولی قبل از رسیدن نوبت او فوت کرد و قید کرده که فرزند بزرگ او به جای او به حج برود و من که فرزند بزرگ او بودم با مخارج خود به حج رفتم، آیا می توانم مقداری را که خرج کرده ام از مال او قبل از تقسیم بردارم؟
در فرض سؤال، اگر حج در ذمه پدر شما مستقر بوده است، یعنی خودش سابقاً می توانسته مشرف شود و مسامحه کرده تا فوت کرده است. در این صورت مخارج حج او از اصل ترکه برداشت می شود. و بقیه هرچه ماند بین تمام ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر مستقر نبوده ولی وصیت به حج کرده است، در این صورت مخارج حج از ثلث ترکه برداشت می شود. پس اگر ثلث اموال به مقدار حج بوده، ورثه حق مخالفت ندارند. و پس از برداشت مخارج حج طبق معمول و متعارف بقیه اموال بین همه ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر ثلث اموال به قدر حج بلدی نبوده، باز در صورتی که ورثه اجازه برداشت مخارج حج بلدی را داده باشند، فعلا نمی توانند از سهم الارث شما کم کنند. ولی اگر اجازه نداده اند و شما به میل خود و از پول شخصی خود خرج کرده اید فعلا نمی توانید مخارج زاید بر ثلث را از اموال بردارید. و در این فرض حق با برادرها می شود.
در فرض سؤال، اگر حج در ذمه پدر شما مستقر بوده است، یعنی خودش سابقاً می توانسته مشرف شود و مسامحه کرده تا فوت کرده است. در این صورت مخارج حج او از اصل ترکه برداشت می شود. و بقیه هرچه ماند بین تمام ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر مستقر نبوده ولی وصیت به حج کرده است، در این صورت مخارج حج از ثلث ترکه برداشت می شود. پس اگر ثلث اموال به مقدار حج بوده، ورثه حق مخالفت ندارند. و پس از برداشت مخارج حج طبق معمول و متعارف بقیه اموال بین همه ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر ثلث اموال به قدر حج بلدی نبوده، باز در صورتی که ورثه اجازه برداشت مخارج حج بلدی را داده باشند، فعلا نمی توانند از سهم الارث شما کم کنند. ولی اگر اجازه نداده اند و شما به میل خود و از پول شخصی خود خرج کرده اید فعلا نمی توانید مخارج زاید بر ثلث را از اموال بردارید. و در این فرض حق با برادرها می شود.
عنوان سوال:
پدرم چند سال قبل برای حج نام نویسی کرد. ولی قبل از رسیدن نوبت او فوت کرد و قید کرده که فرزند بزرگ او به جای او به حج برود و من که فرزند بزرگ او بودم با مخارج خود به حج رفتم، آیا می توانم مقداری را که خرج کرده ام از مال او قبل از تقسیم بردارم؟
پاسخ:
در فرض سؤال، اگر حج در ذمه پدر شما مستقر بوده است، یعنی خودش سابقاً می توانسته مشرف شود و مسامحه کرده تا فوت کرده است. در این صورت مخارج حج او از اصل ترکه برداشت می شود. و بقیه هرچه ماند بین تمام ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر مستقر نبوده ولی وصیت به حج کرده است، در این صورت مخارج حج از ثلث ترکه برداشت می شود. پس اگر ثلث اموال به مقدار حج بوده، ورثه حق مخالفت ندارند. و پس از برداشت مخارج حج طبق معمول و متعارف بقیه اموال بین همه ورثه کما فرض الله تقسیم می شود. و اگر ثلث اموال به قدر حج بلدی نبوده، باز در صورتی که ورثه اجازه برداشت مخارج حج بلدی را داده باشند، فعلا نمی توانند از سهم الارث شما کم کنند. ولی اگر اجازه نداده اند و شما به میل خود و از پول شخصی خود خرج کرده اید فعلا نمی توانید مخارج زاید بر ثلث را از اموال بردارید. و در این فرض حق با برادرها می شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اینجانب وصیّ پدرم می باشم که گفته است ثلث تمام دارایی او مال خودش باشد و مدت یک سال سه جلسه فاتحه گرفته شود و در آنها صرف شود و هزار تومان هم رد مظالم بدهند. رسم منطقه این است که علاوه از مخارج ترحیم، در استیجار صوم و صلاة و رد مظالم خرج می شود. لذا مصرف ثلث برای من مبهم مانده، تکلیف چیست؟ و آیا ثلث از قیمت زمان وصیت جدا شود یا به قیمت فعلی و چه مبلغی برای صوم و صلوة و رد مظالم منظور می گردد؟
- مرحوم پدرم حدود دو سال قبل از فوت، در حضور چند نفر شاهد، اینجانب را که فرزند ذکور و ارشد می باشم وصیّ خود قرار داد و طبق اظهاراتش همه اولاد را مطابق شرع مقدّس اسلام به سهم پسری و دختری از ماترک خود تعیین سهم کرد و ثلث از منزل مسکونی را برای مخارج خویش قرار داد. ولی محلّ وصیتنامه را مشخص نکرد گویا توسط سایر ورّاث از بین رفت. ولی بعد از فوت وصیتنامه دیگر که اصالت آن محرز نیست توسّط ورثه دیگر (برادرانم) مطرح گردید، که با اظهارات مرحوم پدرم مغایرت دارد. در صورت صحت آیا پدرم می تواند مرا از ارث محروم کند؟ و آیا اصولا بیش از میزان ثلث اموالش را می تواند وصیّت کند؟ و با توجه به اینکه متوفی از محل دفن خویش در باغ بهشت از شش سال قبل اطلاع داشته، و می دانسته که خرید قبر در صحن حضرت معصومه (علیها السلام) برای ورّاث از نظر مالی مقدور نمی باشد، آیا وصیّت به چنین چیزی می کند؟ و آیا این وصیتنامه جدید که فاقد شهود و تاریخ تنظیم بوده و اثر انگشت در آخر صفحه نیز تیره و تار است و امضا ندارد وجه شرعی دارد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] پدر من چهار سال قبل از پدر بزرگم فوت نموده ودارای پنج عمو و سه عمه (همگی در قید حیات) می باشم. وراث پدر بزرگم قصد حصر وراثت دارند. آیا اینجانب به عنوان فرزند بزرگ پدرم می توانم ادعای سهم پدرم را داشته باشم؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] پدر یا مادری برای حج ثبت نام کرده و قبل از فرا رسیدن نوبت، فوت نموده، و نسبت به انجام حجّ خویش وصیّتی نکرده است. با وافق ورثه یکی از فرزندان برای انجام حجّ نیابتی انتخاب می شود، در حالی که این فرزند تمام شرایط استطاعت، غیر از استطاعت طریقی، را دارد (یعنی ثبت نام نکرده، و باید از فیش پدر یا مادر استفاده کند) لطفاً بفرمائید: الف) این فرزند برای خود حج بجا آورد، یا برای آنها؟ ب) چنانچه تخلّف کند و بدون هماهنگی با ورثه به نیّت خود حج بجا آورد، آیا حجّ او صحیح است؟
- [آیت الله بروجردی] پدرم مرا وصی نموده و به نیابت حج وصیّت نموده و مبلغی برای نیابت حج معیّن نموده، بنده وجه معیّن را از وارث گرفته و خودم را اجیر نمودم و از تبریز به قصد نیابت حج پدرم رفتم در میقاتگاه دیدم که ازمیقاتگاه تا مراجعت به تبریز، خودم استطاعت دارم، از آن جا یک نفر اجیر گرفتم که نیابتاً از طرف پدرم حج نماید و خودم برای خود حج نمودم، آیا این هر دو حج صحیح هستند یا نه؟ و دیگر اینکه: وجهی که پدرم برای نیابت حج معیّن نموده بود، قدری خودم از تبریز تا میقاتگاه خرج نمودم و قدری هم به نایب دادم و قدری هم زیاد آمده، آیا آن زیاده مال بنده است، یا باید به ورثه بدهم و یا این که در بر و احسان برای پدرم مصرف نمایم؟
- [آیت الله سبحانی] شخصی از نظر مالی و توان جسمی متمکّن است و در قرعه کشی سازمان حج و زیارت نوبت تشرف او به سال بعد واگذار گردیده است. ولی یکی از افراد خانواده فوت کرده و فیش او را در اختیار وی می گذارند که از طرف او به حج برود، در این صورت آیا باید از طرف خود حج بجا آورد و یا از طرف منوب عنه با توجه به اینکه در سالهای قبل حج در ذمّه او استقرار نداشته باشد؟
- [سایر] عذر می خواهم. لطفا مرا رهنمای فرمایید در مورد تقسیم ارث بر اساس فقه اهل البیت تا ما از ظلم و ستم به دور باشیم. من فرزند ارشد از 6 برادر از همسر دوم پدرم هستم و دارای 2 برادر از همسر اول و از همسر سوم پدرم هیچ برادر ندارم. داستان از این قرار است: پدر من دارای دو فرزند از همسر اول خود (که سه سال با او زندگی کرده و او را طلاق داده است.) دارد. این دو فرزند توسط مادر خود (همسر اول پدرم) بزرگ شده اند بدون اینکه ازپدرم نفقه دریافت کرده باشند. هنگام طلاق همسر اول،پدرم هیچ پولی برای آنان قرار نداده است.! (چون آن موقع وضع اقتصادی خانواده پدرم این اقتضا را نداشته که مال را تقسیم کند.). پدرم بعد از دو سال زندگی مجردی با مادرمن (همسر دوم) ازدواج کرده و و در مدت 26 سال زندگی مشترک از او صاحب 6پسر می شود . در این مدت روز بروز وضع اقتصاد خانواده پدرم (وضع مالی مادرم) بهتر و بهتر می شد تا مادرم از دنیا رفته بود. مالی که مادرم به ارث گذشته دوران زندگی با پدرم تقریبا 5 میلیارد روپیه (زمین و ساختمان) و کالای تجارت 700 میلون روپیه (واحد پول اندونزی) و قرض بانکی 250 میلیون روپیه بود. بعد از 1 سال پدرم که عمری از او گذشته یک بار دیگر با زنی جوان ازدواج کرده (همسر سوم) و تا به حال دارای فرزندی نشده است. به علت این که خود ما دارای کار کاسبی هستیم اعم از کارمند دولت و غیر دولتی از کار کاسبی پدر جدا شده ایم. در حال حاضر مال و کار کاسبی که مال ماردم بود در دست پدر من و همسر سوم او باقی مانده است. در این مدت خانواده پدرم (پیر مرد) با همسر سومش (که خیلی جوان) کم کم مشکلات زیاد پیدا شد و برادران کوچک من تحت تأثیر قرار گرفته و این مطلب را به پدرم انتقال دادم و عرض کردم. وی به من که فرزند بزرگ خود و اعتماد کامل دارد تا این همه مال و ثروت را تقسیم کنم. در این میان از استاد محترم تقاضا دارم که مارا راهنمای کند تا می توانیم عادلانه مال را بین برادر مادری و پدری و پدر و همسر سوم تقسیم کنم. سؤال من این است که:1. سهم پدر از همسر دومش چند است؟ 2. آیا دو فرزند از همسر اول سهمی دارند یا این که از پدر دریافت کنند؟ 3. آیا کار و کاسبی نیز تقسیم بشود یا این که به برادری که توانا ی در اداره کار بسپریم و بعد در آمدش تقسیم کنیم؟ و چنانچه تقسیم بشود تقسیم آن چگونه است؟ یا به پدر و همسر سومش سپرده بشود تا خود آن اداره کنند؟ لطفاً ما را راهنمایی فرمایید.
- [آیت الله سیستانی] شخصی مقداری پول جهت خرج سفر، خرید قربانی، سوغات و دیگر مخارج حج همراه خود برده است و در اثنای سفر موعد سال خمسی وی فرا می رسد، آیا پرداخت خمس این پول لازم است یا اینکه جزء مؤونه سال قبل محسوب می گردد؟
- [آیت الله اردبیلی] شخصی مقداری پول جهت خرج سفر، خرید قربانی، سوغات و دیگر مخارج سفر حج به همراه خود برداشته است و در اثنای سفر، سال خمسی او فرامیرسد. آیا پرداخت خمس این پول لازم است یا این که جزء مؤونه سال قبل محسوب می‌شود؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی که برای حج بیت اللَّه الحرام ثبت نام کرده بود قبل از آنکه نوبتش برسد از دنیا رفت و بعد از آن یکی از فرزندان او این عمل را نیابتاً انجام داد و مخارج بعدی حج را خودش داد و شخص فوت شده در زمان حیات خود اموال و زمینهای کشاورزی را بین فرزندان خود تقسیم کرده و سهم هر کدام را جداگانه داده و مقداری نیز برای خود نگه داشته بود آیا این فرزندی که عمل حج را نیابتاً انجام داده است میتواند در مقابل مخارج حجِّ پدرش کلیه زمینها را یا ثلث آنها را بفروشد و حق خود را بردارد یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] پدری در زمان حیات، مقداری از ملک شخصی خود را در حضور شهود به یکی از فرزندان خود هبه کرده است. آیا بعد از فوت پدر، وارثین می توانند آن مقدار بخشیده شده را بین خود تقسیم یا تبدیل به قیمت نموده، پول بگیرند یا آن مقدار مال آن فرزند است که به او بخشیده شده است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] از شخصی سه فرزند دختر باقی مانده است، که هر کدام بالغه و عاقله هستند، مقداری ملک از پدرشان باقی مانده است، هرکدام شخصی را وکیل کرده اند تا ملک را تقسیم کنند، وکلا ملک را با ریسمان اندازه گیری و با قرعه کشی مال را تقسیم کرده اند و هرکدام راضی و قانع شدند، مدّت 28 سال از این تقسیم گذشت و خواهر بزرگ فوت کرد. اکنون ورثه او مدّعی هستند که مادرشان به حقّ خود نرسیده است حکم شرعی در این مسأله چیست؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر می کند از مخارج سالی حساب می شود که در ان سال خرج کرده و اگر سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد انچه در سال بعد از منافع سال قبل خرج می کند باید خمس ان را بدهد
- [آیت الله نوری همدانی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر می کند ، از مخارج سالی حساب می شود که در آن سال شروع به مسافرت کرده اگر چه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر میکند، از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن سال شروع به مسافرت کرده، اگر چه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد.
- [آیت الله بروجردی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر میکند، از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن سال شروع به مسافرت کرده، اگر چه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد.
- [آیت الله خوئی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر میکند از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن سال خرج کرده و اگر سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد، آنچه در سال بعد خرج میکند باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر می کند؛ از مخارج سالی حساب می شود که در آن سال خرج کرده و اگر سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد؛ آنچه در سال بعد خرج می کند باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله سیستانی] مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر میکند ، از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن سال خرج کرده ، و اگر سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد ، آنچه در سال بعد خرج میکند باید خمس آن را بدهد .
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی از درآمد سال , استطاعت مالی برای حج پیدا کرد؛ ولی راه آن بسته بود یا نوبت به او نرسید که به حج برود، در این صورت , خمس آن مال را باید بپردازد ; ولی اگر راه برای او باز است؛ لیکن معصیت کرد و عمل واجب حج را انجام نداد، بنا بر احتیاط واجب، باید خمس آن مال را بپردازد.
- [آیت الله اردبیلی] مالی که انسان خرج سفر حجّ و زیارتهای دیگر میکند، از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن شروع به مسافرت کرده است، اگرچه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد.
- [آیت الله بهجت] اگر بهعلت رسیدن مال به حدّ نصاب، مستطیع شود و رسیدن سالِ زکات بعد از زمان حج باشد، حج واجب می‌شود، و اگر از روی معصیت حج بهجا نیاورد تا سال زکات فرا برسد، زکات واجب می‌شود، اگرچه بهسبب تقصیر در انجام حج و پرداخت زکات استطاعت او برای حج، در سالهای آینده از بین برود، و اگر فرارسیدن سال زکات قبل از اولین ماه از ماههای سه گانه حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) باشد در این صورت زکات واجب است و حج واجب نمیشود، مگر آنکه با بقیه مال مستطیع برای حج باشد.