استطاعت
استطاعت ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره کند:
اگر کسی که برای حج مستطیع شده، قبل از رفتن به حج، همسرش مهریه خود را مطالبه نماید و با پرداخت مهریه او از استطاعت خارج شود، آیا باز هم رفتن به حج بر او واجب است یا خیر؟
اگر در سال‌های قبل مستطیع بوده و میتوانسته به حج برود و نرفته و حج بر او مستقر شده و سپس همسرش از او طلب مهریه نموده، چنانچه امکان ادای مهریه، بعد از حج وجود داشته باشد و همسرش راضی به تأخیر در پرداخت باشد، باید به حج برود، وگرنه اگر راه دیگری برای رفتن به حج، ولو با زحمت و مشقت نداشته باشد، بین انجام حج و ادای مهریه مختار است، گر چه پرداخت مهریه اَولی است و اگر امسال مستطیع شده و قبل از وقت حج، همسرش مهریه را طلب کرده و او نمیتواند هم به حج برود و هم مهریه را پرداخت کند، در این صورت، حج بر او واجب نیست.
اگر در سال‌های قبل مستطیع بوده و میتوانسته به حج برود و نرفته و حج بر او مستقر شده و سپس همسرش از او طلب مهریه نموده، چنانچه امکان ادای مهریه، بعد از حج وجود داشته باشد و همسرش راضی به تأخیر در پرداخت باشد، باید به حج برود، وگرنه اگر راه دیگری برای رفتن به حج، ولو با زحمت و مشقت نداشته باشد، بین انجام حج و ادای مهریه مختار است، گر چه پرداخت مهریه اَولی است و اگر امسال مستطیع شده و قبل از وقت حج، همسرش مهریه را طلب کرده و او نمیتواند هم به حج برود و هم مهریه را پرداخت کند، در این صورت، حج بر او واجب نیست.
عنوان سوال:
اگر کسی که برای حج مستطیع شده، قبل از رفتن به حج، همسرش مهریه خود را مطالبه نماید و با پرداخت مهریه او از استطاعت خارج شود، آیا باز هم رفتن به حج بر او واجب است یا خیر؟
پاسخ:
اگر در سال‌های قبل مستطیع بوده و میتوانسته به حج برود و نرفته و حج بر او مستقر شده و سپس همسرش از او طلب مهریه نموده، چنانچه امکان ادای مهریه، بعد از حج وجود داشته باشد و همسرش راضی به تأخیر در پرداخت باشد، باید به حج برود، وگرنه اگر راه دیگری برای رفتن به حج، ولو با زحمت و مشقت نداشته باشد، بین انجام حج و ادای مهریه مختار است، گر چه پرداخت مهریه اَولی است و اگر امسال مستطیع شده و قبل از وقت حج، همسرش مهریه را طلب کرده و او نمیتواند هم به حج برود و هم مهریه را پرداخت کند، در این صورت، حج بر او واجب نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر زمان وجوب پرداخت زکات یا خمس، مقارن با ایّام حج شود، چنانچه با پرداخت زکات یا خمس از استطاعت برای حج خارج شود، رفتن به حج مقدّم میشود یا پرداخت زکات و خمس؟
- خانمی پس از عقد ازدواج، مهریه خود را که مقدارش وافی به حج است، از شوهرش می‌گیرد؛ لکن نیازمند به جهیزیه است و از طرفی ایّام حج هم فرارسیده است. آیا او مستطیع شده و واجب است به حج برود یا می‌تواند با مهریه خود جهیزیه تهیه کند؟
- اگر کسی بخواهد به نیابت از میّتی که مستطیع نبوده، حجّ تمتّع انجام دهد، باید قصد وجوب بنماید یا استحباب؟
- آیا به هنگام عقد نکاح، میتوان پرداخت مهریه از سوی زوج را مقید به زمان استطاعت وی تعیین کرد؟
- آیا به هنگام عقد نکاح، میتوان پرداخت مهریه از سوی زوج را مقید به زمان استطاعت وی تعیین کرد؟
- جوان مجردی است که برای رفتن به حج مستطیع شده است اما در فکر ازدواج است و اگر به حج برود ازدواج او به تأخیر میافتد، کدام یک مقدم است؟
- آیا هزینه سفر حجّ واجب زن که توسط شوهرش پرداخت میشود، جزء مخارج سال شوهر حساب میشود و از خمس معاف است یا خیر؟ اگر زن، خودش مستطیع باشد و شوهرش مخارجش را بدهد، چه حکمی دارد؟
- زنی مستطیع است؛ اما اگر دارایی خود را برای حج به مصرف برساند، به جهت این که شوهرش نمیتواند تمام مخارج منزل را فراهم نماید، پس از بازگشت از حج، زندگی این زن و شوهر دچار مشکل میشود. آیا این زن باید به حج برود یا مخیّر بین رفتن و ماندن است یا اصلاً حقّ رفتن به حج را ندارد؟
- بنده تاکنون سه بار به عنوان مبلّغ زباندان به مکه معظّمه مشرّف شدهام و هر سه بار، مأموریت کاری محسوب شده است و علاوه بر مخارج سفر، مبلغی هم به عنوان حقّ مأموریت دریافت کردهام. با توجه به این که در آن سه بار، مستطیع نبودهام و اکنون مستطیع شدهام، آیا باید باز هم حجّ واجب را به جا آورم و اگر به حجّ تمتّع مشرّف شدم، نیّت این جانب چه باید باشد؟ حجّ واجب، مستحبّی یا ما فی الذمّه؟
- آیا کسانی که در سال‌های گذشته فیش سفر حج را خریدهاند، ولی به خاطر تراکم متقاضیان نتوانستهاند به حج مشرّف شوند و امروز نیز استطاعت لازم را ندارند، حج بر آنها مستقر شده است یا اصلاً مستطیع محسوب نمیشوند و می‌توانند فیش خود را به دیگران واگذار نمایند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] در صورتی که مهریه زن، او را برای حج مستطیع کند. آیا واجب است به اندازه حج از شوهر طلب کند و به حج برود یا باید صبر کند تا شوهر خودش مهریه را بپردازد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی مستطیع است ولی چون ثبتنام نکرده، استطاعت رفتن به حج رانداشته است ولی اکنون به نیابت از پدرش- که ثبتنام کرده بود و فوت کرده- عازم حج است، آیا این نیابت صحیح است؟
- [امام خمینی] کسی که مستطیع است و قدرت رفتن به حج را دارد، آیا می‌تواند به جای رفتن به حج مسجدی بسازد یا نه؟
- [آیت الله مظاهری] اگرکسی در زمانی که مستطیع نبوده است، یک فیش حج واجب هدیه گرفته باشد و بعد از انجام این حج واجب، از لحاظ مالی مستطیع شود، باید مجدداً با مال خودش حج بجا بیاورد؟
- [امام خمینی] اگر کسی در زمان معین حج بر او واجب شده است یعنی از نظر مالی مستطیع شده است و پس از مدتی به دلیل نیاز، پول را خرج کرده و اکنون استطاعت رفتن به حج را از نظر مالی ندارد، آیا این فرد باید حج به رود یا خیر؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی برای حجّ واجب ثبت نام نمود در حالی که شرعاً مستطیع نیست. آیا باید نیّت وجوب کند یا مستحب؟ در فرض نیّت وجوب اعمالی که انجام خواهد داد با عدم استطاعت چگونه خواهد بود؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی برای حجّ واجب ثبت نام نمود در حالی که شرعاً مستطیع نیست. آیا باید نیّت وجوب کند یا مستحب؟ در فرض نیّت وجوب اعمالی که انجام خواهد داد با عدم استطاعت چگونه خواهد بود؟
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که مستطیع شده است و در سال استطاعت قبل از موسم مال را که توسط آن مستطیع شده هبه کند، یا شخص فوت کند، آیا حج ساقط میشود یا خیر؟
- [آیت الله وحید خراسانی] شخصی که استطاعت رفتن به حج را پیدا کرده ایا می تواند پول حج را به مصرف لازمی در غیر موونه خود و افراد واجب النفقه اش خرج کند و خود را از استطاعت بیندازد
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که مهریه خانمی حج تمتع باشد و با توجه به اینکه مهریه عندالمطالبه بوده بر ذمه مرد است اگر مرد به اندازه یک نفر مستطیع باشد آیا باید خود به حج برود یا مهریه را بپردازد و آیا راه حل سومی وجود دارد که صبر کند تا به اندازه دو نفر به استطاعت برسد و هر دو با هم به حج مشرف شوند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر از طرف دولت برای حجّ در سال‌های آینده ثبت نام کنند و راهی برای حجّ جز این طریق نباشد، کسانی که هنگام ثبت نام استطاعت مالی دارند، واجب است اسم خود را بنویسند، هرچند در همان سال قرعه به نامشان اصابت نکند و اگر کوتاهی نمایند و ثبت نام نکنند، حجّ بر آنان مستقر میشود؛ بلکه اگر کسی فعلاً استطاعت مالی نداشته باشد، ولی بداند که به زودی مستطیع میشود و در آن وقت دیگر ثبت نام نمیکنند، اگر بتواند باید اسم خود را بنویسد.
- اگر در سال اوّلی که مستطیع شده حجّ نکند و بعد به واسطه پیری یا بیماری و ناتوانی نتواند حجّ نماید و ناامید باشد از این که بعدا خود او حجّ کند، باید دیگری را از طرف خود به مکّه بفرستد؛ بلکه اگر در سال اوّلی که به قدر رفتن حجّ مال پیدا کرده، به واسطه پیری یا بیماری یا ناتوانی نتواند حجّ کند، احتیاط مستحب آن است که کسی را از طرف خود بفرستد تا حجّ نماید.
- اگر برای تجارت، مثلاً تا جدّه برود و مالی به دست آورد که بتواند از آن جا با آن به مکّه رود و بقیه شرایط استطاعت را نیز دارا باشد، باید حجّ به جا آورد و در صورتی که حجّ نماید اگرچه بعدا مالی پیدا کند که بتواند از وطن خود به مکّه رود دیگر حجّ بر او واجب نیست.
- (حج) زیارت کردن خانه خداوند متعال و انجام دادن اعمالی است که دستور داده‌اند در آنجا بجا آورده شود و در تمام عمر بر هر کسی که شرایط ذیل را دارا باشد، یک مرتبه واجب میشود: اوّل:آن که بالغ باشد.دوم:آن که عاقل و آزاد باشد.سوم:به واسطه رفتن به حجّ =============================================================================== 1 آل عمران(3):96 و 97 نهج البلاغه، خطبه 1. 2 مائده(5):97. 3 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 1 از (أبواب وجوب الحجّ و شرائطه)،ح18،ج11،ص14. مجبور نشود کار حرامی را که اهمیّت آن در شرع مقدّس از حجّ بیشتر است انجام دهد، یا عمل واجبی را که از حجّ مهمتر است ترک نماید.چهارم:آن که مستطیع باشد و شرایط استطاعت عبارت است از: 1 آن که توشه راه و چیزهایی را که بر حسب حال خود در سفر به آن احتیاج دارد و در کتاب (مناسک حجّ و عمره) گفته شده دارا باشدو نیز وسیله سفر یا مالی که بتواند آنها را تهیّه کند، داشته باشد. 2 سلامت مزاج و توانایی آن را داشته باشد که بتواند به مکّه برود و اعمال حجّ را بجا آورد. 3 در راه مانعی از رفتن و برگشتن نباشد و اگر راه را بسته باشند یا انسان بترسد که در راه جان یا عرض او از بین برود یا مال او را ببرند، حجّ بر او واجب نیست، ولی اگر از راه دیگری بتواند برود اگرچه دورتر باشد در صورتی که مشقّت زیاد نداشته باشد و یا موجب ضرر قابل توجه به وی نگردد، باید از آن راه برود. 4 به اندازه بجا آوردن اعمال حجّ وقت داشته باشد. 5 مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچّه ومخارج افرادی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌دانند، داشته باشد. 6 بعد از برگشتن از حجّ، کسب، زراعت، عایدی ملک، یا راه دیگری برای تأمین معاش خود داشته باشد که مجبور نشود به زحمت زندگی کند.
- اگر کسی مستطیع شود و به مکّه نرود و فقیر شود، باید اگرچه با زحمت هم باشد بعدا حجّ کند و اگر به هیچ قسم نتواند حج برود، چنانچه کسی او را برای حجّ اجیر کند، باید به مکّه رود و حجّ کسی را که برای او اجیر شده بجا آورد و تا سال بعد در مکّه بماند و برای خود حجّ نماید؛ ولی اگر ممکن باشد که اجیر شود و اجرت را نقد بگیرد و کسی که او را اجیر کرده راضی شود که حجّ او را در سال بعد بجا آورد، باید سال اوّل برای خود و سال بعد برای کسی که اجیر شده حجّ نماید.
- برای پرداخت تمام یا قسمتی از مهریّه میتوان مدّت یا اقساطی =============================================================================== 1 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 52 از (أبواب مقدّمات النکاح وآدابه)،ح3،ج20،ص112. قرار داد.
- خُمس یک واجب عبادی است؛ بنابر این پرداخت آن باید با قصد قربت، یعنی اطاعت خدای متعال انجام شود. =============================================================================== 1 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 3 از (أبواب الأنفال و ما یختصّ بالإمام)،ح2،ج9،ص538.
- از جمله مستحبّات مؤکّد که در روایات از آن به (حجّ اصغر) تعبیر شده (عمره مفرده) است؛ بلکه کسی که استطاعت برای حج را ندارد، ولی می‌تواند عمره مفرده به جا آورد، بنابر احتیاط واجب باید آن را به جا آورد و در همه اوقات سال میتوان آن را بجا آورد، ولی در یک ماه قمری بیش از یک عمره مفرده نمیتوان به نیت یک نفر انجام داد و نسبت به عمره ماه رجب تأکید بسیار شده است. واجبات عمره مفرده که باید در آنها قصد قربت داشته باشد عبارت از هفت مورد زیر است: (اِحرام)، (طواف خانه خدا)، (نماز طواف)، (سعی بین صفا و مروه)، (تراشیدن سر یا تقصیر)، (طواف نساء) و (نماز طواف نساء). =============================================================================== تفصیل و احکام هر یک از موارد و احکام حجّ و عمره در کتاب (مناسک حجّ و عمره) بیان شده است، و باید بدانجا مراجعه شود.
- اگر مهریّه زن پول قرار داده شود و در اثر گذشت زمان یا عوامل دیگر، قیمت آن تنزّل فاحش پیدا کند، باید معادل آن به نرخ روز به زن پرداخت شود و یا با مصالحه، رضایت زن فراهم شود؛ ولی اگر چیزهایی نظیر زمین، خانه، طلا یا نقره به عنوان مهر قرار داده شوند، زن همان مقدار را طلبکار میشود، هر چند قیمت آنها تنزّل کرده باشد.
- اگر بچّهای معدنی را استخراج کند یا گنجی پیدا کند یا به واسطه فرو رفتن در دریا جواهری بیرون آورد، لازم نیست خمس آن پرداخت شود؛ ولی چنانچه مال حلال او با حرام مخلوط شود، بنابر احتیاط واجب باید پس از بلوغ خودش خمس را بپردازد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی مریض یا پیر است و قدرت برای رفتن مکه ندارد اگر همان سال مستطیع شده است حجّ بر او واجب نیست و اگر قبلاً مستطیع بوده است و میتوانسته به حجّ برود و نرفته است حجّ بر او واجب است و باید در حال حیات نایب بگیرد.
- [آیت الله بهجت] اگر بهعلت رسیدن مال به حدّ نصاب، مستطیع شود و رسیدن سالِ زکات بعد از زمان حج باشد، حج واجب میشود، و اگر از روی معصیت حج بهجا نیاورد تا سال زکات فرا برسد، زکات واجب میشود، اگرچه بهسبب تقصیر در انجام حج و پرداخت زکات استطاعت او برای حج، در سال‌های آینده از بین برود، و اگر فرارسیدن سال زکات قبل از اولین ماه از ماههای سه گانه حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) باشد در این صورت زکات واجب است و حج واجب نمیشود، مگر آنکه با بقیه مال مستطیع برای حج باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر در سال اولی که مستطیع شده بدون سستی و تأخیر به مکّه رود و در وقت معیّنی که دستور داده اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نشود حج بر او واجب نیست ولی چنانچه از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته به هر طریق که می تواند باید حج بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد، چنان چه در سال های بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست. ولی اگر از سال های پیش مستطیع بوده و نرفته، اگر چه به زحمت باشد باید حج کند.
- [آیت الله خوئی] اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده‌اند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست. ولی اگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته اگرچه به زحمت باشد باید حج کند.
- [آیت الله بهجت] اگر در سال اوّلی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده‌اند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست، ولی اگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته باید حج بهجا آورد، اگرچه به زحمت باشد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر در سال اوّلی که مستطیع شده به مکّه رود و در حرکت با قافله که مقدور بوده تقصیر نکرده و در وقت معیّنی که دستور داده‌اند به عرفات ومشعر الحرام نرسد، چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد، حجّ بر او واجب نیست ولیاگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته، اگرچه به زحمت باشد باید حجّ کند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد؛ چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد؛ حج بر او واجب نیست؛ ولی اگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته؛ اگرچه به زحمت باشد که قابل تحمل است باید حج کند.
- [آیت الله بروجردی] اگر در سال اولی که مستطیع شده، به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده‌اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد، چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست؛ ولی اگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته، اگر چه به زحمت باشد باید حج کند.
- [امام خمینی] اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده اند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سال‌های بعد مستطیع نباشد حج بر او واجب نیست، ولی اگر از سال‌های پیش مستطیع بوده و نرفته اگر چه به زحمت باشد باید حج کند.