منوب عنه
كسی كه عملی به نيابت از او انجام می‌گيرد.
شخصی نفر دیگری را برای انجام دادن حج، نایب گرفته و پس از آن، خود نایب مستطیع شده است. در صورتی که نایب، منوبٌ عنه را نشناسد، وظیفه‌اش چیست؟
اگر استطاعت او به واسطه دریافت پول اجاره نیابت در حج حاصل شده باشد، باید حجّ نیابتی را به جا آورد و سال بعد، اگر استطاعت او باقی بود، برای خودش حج به جا آورد، وگرنه اجاره او باطل است و باید حَجّة الاسلام خود را به جا آورد و اگر صاحب پول را نمیشناسد، احتیاط این است که با نظر حاکم شرعی شخص دیگری را برای انجام دادن حجّ نیابتی اجیر بگیرند و یا با نظر حاکم شرعی خودش در سال بعد حج نیابتی را انجام دهد.
اگر استطاعت او به واسطه دریافت پول اجاره نیابت در حج حاصل شده باشد، باید حجّ نیابتی را به جا آورد و سال بعد، اگر استطاعت او باقی بود، برای خودش حج به جا آورد، وگرنه اجاره او باطل است و باید حَجّة الاسلام خود را به جا آورد و اگر صاحب پول را نمیشناسد، احتیاط این است که با نظر حاکم شرعی شخص دیگری را برای انجام دادن حجّ نیابتی اجیر بگیرند و یا با نظر حاکم شرعی خودش در سال بعد حج نیابتی را انجام دهد.
عنوان سوال:
شخصی نفر دیگری را برای انجام دادن حج، نایب گرفته و پس از آن، خود نایب مستطیع شده است. در صورتی که نایب، منوبٌ عنه را نشناسد، وظیفه‌اش چیست؟
پاسخ:
اگر استطاعت او به واسطه دریافت پول اجاره نیابت در حج حاصل شده باشد، باید حجّ نیابتی را به جا آورد و سال بعد، اگر استطاعت او باقی بود، برای خودش حج به جا آورد، وگرنه اجاره او باطل است و باید حَجّة الاسلام خود را به جا آورد و اگر صاحب پول را نمیشناسد، احتیاط این است که با نظر حاکم شرعی شخص دیگری را برای انجام دادن حجّ نیابتی اجیر بگیرند و یا با نظر حاکم شرعی خودش در سال بعد حج نیابتی را انجام دهد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا لازم است منوبٌ عنه، خمس پولی را که به نایب برای انجام دادن حج می‌دهد، بپردازد؟
- آیا در حج باید نائب بر طبق فتوای خودش عمل نماید یا بر طبق فتوای منوب عنه؟
- اگر نایب، در حجّ نیابتی از طرف خودش قربانی کند و از روی نسیان یا جهل، نیّت نکند که قربانی از طرف منوبٌ عنه است، حکمش چیست؟
- اگر نایب، نماز طوافِ منوبٌ عنه را با فاصله از طواف انجام دهد، حکم آن چیست؟
- نایب میداند برای حجّ تمتّع اجیر شده است؛ اما نمیداند برای حَجّة الاسلام نایب شده یا حجّ نذری یا حجّ مستحب. اگر نیّت کند که (حجّ تمتّع به جا میآورم برای منوبٌ عنه) یا (حجّی به جا میآورم که برای آن اجیر شدهام)، آیا کافی و صحیح است؟
- آیا کسی که برای رمی جمرات نایب شده است، میتواند قبل از انجام دادن رمی خودش، برای منوبٌ عنه رمی کند؟
- شخصی در سالی که مستطیع شده است، قبل از فرا رسیدن ماههای حج، قصد توطّن در مکه معظّمه را مینماید. آیا وی به جای حجّ تمتّع باید حجّ اِفراد به جا آورد؟
- کسی که وقت گرفتن طلبش از بدهکار نرسیده و یا اگر زمانش فرارسیده، اکنون بدهکار طلب او را پس نمیدهد. در صورتی که مقدار طلبش آن قدر است که مستطیع می‌شود و پس از ایّام حج نیز میتواند طلب خود را دریافت کند، آیا لازم است که اکنون قرض کند و به حج برود یا هنوز مستطیع محسوب نمیشود؟
- شخصی که (ردّ مظالم) بر عهده اوست و از طرفی برای حج مستطیع شده است، آیا باید مالی را که در نزد اوست، در حج صرف کند یا اقدام به ردّ مظالم نماید؟
- آیا اعتکاف مستحب را میتوان به نیابت از چندین نفر انجام داد؟ و آیا تفاوتی بین زنده یا مرده بودن منوبٌ عنه وجود دارد یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بروجردی] شخصی پس از از دست دادن استطاعت بدنی استطاعت مالی پیدا کرد، آیا بر او واجب است که کسی را از جانب خود نایب بگیرد یا خیر؟ و در صورتی که لازم نباشد ولی کسی را احتیاطاً نایب بگیرد، نایب میتواند به این نحو نیّت حج کند که: اگر بر منوب عنه واجب نباشد به نیابت از او باشد و اِلّا این حج از خودم باشد و با مستأجر هم نیابت را به همین نحو قرار بدهند؟ و آیا کسی که خود مستطیع است میتواند از غیر نیابت کند؟
- [آیت الله بروجردی] نایب حج هرگاه بعد از احرام و دخول حرم بمیرد، آیا مجزی از منوب عنه می‌باشد یا خیر؟ و آیا مستحق اُجرت می‌باشد یا نه؟ و هرگاه قبل از دخول حرم بمیرد، آیا مستحق اجرت می‌باشد یا خیر؟ و آیا دو مرتبه لازم است بر ورثه منوب عنه یا نایب حج از مال منوب عنه یا نایب؟
- [آیت الله سبحانی] آیا در نیابت از دیگری در حج باید مرجع تقلید نائب و منوب عنه یکی باشد؟
- [آیت الله خوئی] آیا اعمال نایب در حج باید به نحو تقلید خودش باشد یا تقلید منوب عنه؟
- [آیت الله خامنه ای] تکلیف شخصی که به عنوان نایب به حج مشرف می شود و می داند منوب عنه در زمان حیات خود اهل خمس نبوده است چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نایب از بعض اعمال حج معذور شد و نایب گرفت، نایب عمل را به نیابت نایب انجام دهد یا به نیابت منوب عنه؟
- [آیت الله سبحانی] شخصی از طرف شخصی نائب شده که حج بلدی بجای آورد آیا نائب می تواند اوّل از طرف خود عمره مفرده بجای آورد و از حرم خارج شود اعمال را به نیت منوب عنه شروع کند؟
- [آیت الله مظاهری] اگر نایب حج عمداً طواف نساء را انجام نداد، خودش بر همسرش حرام می شود یا منوبٌ عنه؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] نایب اگر از انجام حج تمتع معذور شد، و حج تمتع را به حج افراد بدل کرد. آیا این حج از منوب عنه مجزی است؟
- [آیت الله سیستانی] آیا واجب است که اعمال نایب در حج بر طبق تقلیدش باشد یا ناچار باید مطابق تقلید منوب عنه باشد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر در سال اوّلی که مستطیع شده حجّ نکند و بعد به واسطه پیری یا بیماری و ناتوانی نتواند حجّ نماید و ناامید باشد از این که بعدا خود او حجّ کند، باید دیگری را از طرف خود به مکّه بفرستد؛ بلکه اگر در سال اوّلی که به قدر رفتن حجّ مال پیدا کرده، به واسطه پیری یا بیماری یا ناتوانی نتواند حجّ کند، احتیاط مستحب آن است که کسی را از طرف خود بفرستد تا حجّ نماید.
- اگر از طرف دولت برای حجّ در سالهای آینده ثبت نام کنند و راهی برای حجّ جز این طریق نباشد، کسانی که هنگام ثبت نام استطاعت مالی دارند، واجب است اسم خود را بنویسند، هرچند در همان سال قرعه به نامشان اصابت نکند و اگر کوتاهی نمایند و ثبت نام نکنند، حجّ بر آنان مستقر می‌شود؛ بلکه اگر کسی فعلاً استطاعت مالی نداشته باشد، ولی بداند که به زودی مستطیع می‌شود و در آن وقت دیگر ثبت نام نمیکنند، اگر بتواند باید اسم خود را بنویسد.
- اگر کسی مستطیع شود و به مکّه نرود و فقیر شود، باید اگرچه با زحمت هم باشد بعدا حجّ کند و اگر به هیچ قسم نتواند حج برود، چنانچه کسی او را برای حجّ اجیر کند، باید به مکّه رود و حجّ کسی را که برای او اجیر شده بجا آورد و تا سال بعد در مکّه بماند و برای خود حجّ نماید؛ ولی اگر ممکن باشد که اجیر شود و اجرت را نقد بگیرد و کسی که او را اجیر کرده راضی شود که حجّ او را در سال بعد بجا آورد، باید سال اوّل برای خود و سال بعد برای کسی که اجیر شده حجّ نماید.
- اگر برای تجارت، مثلاً تا جدّه برود و مالی به دست آورد که بتواند از آن جا با آن به مکّه رود و بقیه شرایط استطاعت را نیز دارا باشد، باید حجّ به جا آورد و در صورتی که حجّ نماید اگرچه بعدا مالی پیدا کند که بتواند از وطن خود به مکّه رود دیگر حجّ بر او واجب نیست.
- (حج) زیارت کردن خانه خداوند متعال و انجام دادن اعمالی است که دستور دادهاند در آنجا بجا آورده شود و در تمام عمر بر هر کسی که شرایط ذیل را دارا باشد، یک مرتبه واجب می‌شود: اوّل:آن که بالغ باشد.دوم:آن که عاقل و آزاد باشد.سوم:به واسطه رفتن به حجّ =============================================================================== 1 آل عمران(3):96 و 97 نهج البلاغه، خطبه 1. 2 مائده(5):97. 3 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 1 از (أبواب وجوب الحجّ و شرائطه)،ح18،ج11،ص14. مجبور نشود کار حرامی را که اهمیّت آن در شرع مقدّس از حجّ بیشتر است انجام دهد، یا عمل واجبی را که از حجّ مهمتر است ترک نماید.چهارم:آن که مستطیع باشد و شرایط استطاعت عبارت است از: 1 آن که توشه راه و چیزهایی را که بر حسب حال خود در سفر به آن احتیاج دارد و در کتاب (مناسک حجّ و عمره) گفته شده دارا باشدو نیز وسیله سفر یا مالی که بتواند آنها را تهیّه کند، داشته باشد. 2 سلامت مزاج و توانایی آن را داشته باشد که بتواند به مکّه برود و اعمال حجّ را بجا آورد. 3 در راه مانعی از رفتن و برگشتن نباشد و اگر راه را بسته باشند یا انسان بترسد که در راه جان یا عرض او از بین برود یا مال او را ببرند، حجّ بر او واجب نیست، ولی اگر از راه دیگری بتواند برود اگرچه دورتر باشد در صورتی که مشقّت زیاد نداشته باشد و یا موجب ضرر قابل توجه به وی نگردد، باید از آن راه برود. 4 به اندازه بجا آوردن اعمال حجّ وقت داشته باشد. 5 مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچّه ومخارج افرادی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌دانند، داشته باشد. 6 بعد از برگشتن از حجّ، کسب، زراعت، عایدی ملک، یا راه دیگری برای تأمین معاش خود داشته باشد که مجبور نشود به زحمت زندگی کند.
- اگر طواف نساء را صحیح بجا نیاورد یا فراموش کند، چنانچه در بین راه یا بعد از مراجعت به وطن یادش بیاید، باید در صورت امکان دوباره به مکّه برگردد و آن را انجام دهد و در صورتی که نتواند برگردد یا برگشتن مشقّت فوقالعاده برای او داشته باشد، باید شخصی را برای انجام آن نایب بگیرد تا زن بر او حلال شود.
- از جمله مستحبّات مؤکّد که در روایات از آن به (حجّ اصغر) تعبیر شده (عمره مفرده) است؛ بلکه کسی که استطاعت برای حج را ندارد، ولی میتواند عمره مفرده به جا آورد، بنابر احتیاط واجب باید آن را به جا آورد و در همه اوقات سال میتوان آن را بجا آورد، ولی در یک ماه قمری بیش از یک عمره مفرده نمیتوان به نیت یک نفر انجام داد و نسبت به عمره ماه رجب تأکید بسیار شده است. واجبات عمره مفرده که باید در آنها قصد قربت داشته باشد عبارت از هفت مورد زیر است: (اِحرام)، (طواف خانه خدا)، (نماز طواف)، (سعی بین صفا و مروه)، (تراشیدن سر یا تقصیر)، (طواف نساء) و (نماز طواف نساء). =============================================================================== تفصیل و احکام هر یک از موارد و احکام حجّ و عمره در کتاب (مناسک حجّ و عمره) بیان شده است، و باید بدانجا مراجعه شود.
- در (نایب) چند شرط معتبر است: اوّل : بالغ باشد، اگرچه نیابت بچه ممیز در صورتی که اطمینان به صحّت اعمال او وجود داشته باشد، کافی است. دوم : عاقل باشد. سوم : شیعه دوازده امامی باشد. چهارم : مورد وثوق و اطمینان باشد که اعمال را انجام می‌دهد. پنجم:آشنایی لازم به احکام و اعمال حجّ داشته باشد، هر چند در حال انجام دادن اعمال با ارشاد و راهنمایی کسی آنها را به جا آورد. ششم : در آن سال، حجّ واجب به عهده او نباشد. هفتم : از انجام حجّ یا بعضی از اعمال آن معذور و ناتوان نباشد و اگر اجیر شود تا از طرف دیگری حجّ بجا آورد و خودش نتواند برود و بخواهد دیگری را از طرف خود به مکّه بفرستد، باید از کسی که او را اجیر کرده اجازه بگیرد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] اگر کسی که مستطیع شده حج نکند ، و بعد بواسطه پیری یا مرض و ناتوانی ، نتواند حج نماید ، یا حرجی باشد و ناامید باشد از اینکه بعداً خودش حج کند ، باید دیگری را از طرف خود بفرستد ، ودر صورتی که بعداً قدرت پیدا کرد ، خودش نیز حج نماید و همچنین است اگر در سال اولی که به قدر رفتن حج مال پیدا کرده ، بواسطه پیری یا مرض یا ناتوانی نتواند حج کند وناامید از توانائی خود باشد ، و در تمام این صور احتیاط مستحب آن است که چنانچه منوب عنه مرد باشد ، نائب صروره باشد ، یعنی کسی باشد که برای اولین بار به حج میرود .
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی مریض یا پیر است و قدرت برای رفتن مکه ندارد اگر همان سال مستطیع شده است حجّ بر او واجب نیست و اگر قبلاً مستطیع بوده است و میتوانسته به حجّ برود و نرفته است حجّ بر او واجب است و باید در حال حیات نایب بگیرد.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی بعد از احرام بمیرد، حجّش صحیح است همچنین اگر نایب بعد از احرام بمیرد، از حجّ منوب عنه کفایت میکند و تمام اجرت را هم مستحق می‌شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که می تواند با قرض کردن حج به جا آورد، مستطیع نمی باشد و حج بر او واجب نیست; ولی اگر چند نفر مخارج حج کسی و نفقه عیال او را بپردازند حج بر او واجب می شود.
- [آیت الله مظاهری] هرگاه شخصی را برای عمره مفرده یا حجّ واجب یا مستحب اجیر کنند و اجیر، عمره یا حجّ خود را به جماع فاسد کند گرچه واجب است حجّ یا عمره را به آخر برساند و کفّاره نیز باید بدهد ولی این حجّ یا عمره برای منوب عنه کفایت نمیکند و نایب استحقاق اجرت ندارد، مگر اینکه کسی که او را اجیر کرده است راضی شود که در سالهای بعد آن حجّ یا عمره را به جا آورد.
- [آیت الله مظاهری] کسی که در ترک محرّمات حجّ یا در به جا آوردن اعمال حجّ به طور متعارف معذور است نظیر اینکه باید زیر سایه برود یا در طواف و رمی نایب بگیرد یا به ناچار باید بعد از نیمهشب از مشعر به منی رود میتواند نایب شود و حجّی که مطابق وظیفه خود به جا میآورد کافی از حجّ منوب عنه (کسی که او را نایب کرده است) می‌باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر در سال اولی که مستطیع شده بدون سستی و تأخیر به مکّه رود و در وقت معیّنی که دستور داده اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد چنانچه در سالهای بعد مستطیع نشود حج بر او واجب نیست ولی چنانچه از سالهای پیش مستطیع بوده و نرفته به هر طریق که می تواند باید حج بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور داده اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد، چنان چه در سال های بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست. ولی اگر از سال های پیش مستطیع بوده و نرفته، اگر چه به زحمت باشد باید حج کند.
- [آیت الله خوئی] اگر در سال اولی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور دادهاند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سالهای بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست. ولی اگر از سالهای پیش مستطیع بوده و نرفته اگرچه به زحمت باشد باید حج کند.
- [آیت الله بهجت] اگر در سال اوّلی که مستطیع شده به مکه رود و در وقت معینی که دستور دادهاند به عرفات و مشعرالحرام نرسد، چنانچه در سالهای بعد مستطیع نباشد، حج بر او واجب نیست، ولی اگر از سالهای پیش مستطیع بوده و نرفته باید حج بهجا آورد، اگرچه به زحمت باشد.