اولیاء دم
صاحبان خون مقتول. رجوع کنيد به: ولی دم
در مواردی که اولیاء دم تقاضای عفو قاتل را داشته باشند یا مطالبه دیه نمایند ولی با توجّه به عوارض سیاسی، اجتماعی حکومت بخواهد قاتل را قصاص کند، آیا امکان این کار وجود دارد؟ و در صورت عدم رضایت اولیاء دم، آیا باید مبلغ دیه ازبیت المال به آنان پرداخت گردد؟ و آیا ولیّ امر مسلمین با ولایتی که بر خود ولیّ دم دارد، می‌تواند بر خلاف وی تقاضای قصاص نماید؟
امکان قصاص قاتل و یا دادن دیه در صورت عدم رضایت اولیاء دم توسط حکومت، بستگی به نظر و تشخیص حاکم شرع و ولیّ امر مسلمین دارد.
امکان قصاص قاتل و یا دادن دیه در صورت عدم رضایت اولیاء دم توسط حکومت، بستگی به نظر و تشخیص حاکم شرع و ولیّ امر مسلمین دارد.
عنوان سوال:
در مواردی که اولیاء دم تقاضای عفو قاتل را داشته باشند یا مطالبه دیه نمایند ولی با توجّه به عوارض سیاسی، اجتماعی حکومت بخواهد قاتل را قصاص کند، آیا امکان این کار وجود دارد؟ و در صورت عدم رضایت اولیاء دم، آیا باید مبلغ دیه ازبیت المال به آنان پرداخت گردد؟ و آیا ولیّ امر مسلمین با ولایتی که بر خود ولیّ دم دارد، می‌تواند بر خلاف وی تقاضای قصاص نماید؟
پاسخ:
امکان قصاص قاتل و یا دادن دیه در صورت عدم رضایت اولیاء دم توسط حکومت، بستگی به نظر و تشخیص حاکم شرع و ولیّ امر مسلمین دارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در مواردی که عدم قصاص عوارض سیاسی و اجتماعی داشته باشد و به نوعی حکومت باید حضور یابد در صورت عدم تمکّن اولیاء دم از دادن دیه قاتل، آیا میتوان آن را از بیت المال پرداخت کرد؟
- در صورت عدم تمکّن اولیاء دم از پرداخت نصف دیه قاتل، آیا این مبلغ را دستگاه قضایی می‌تواند از بیت المال پرداخت نماید؟
- چنانچه اولیاء دم در مقام مصالحه قصاص با مبلغی زائد بر دیه، مقداری را تقاضا کردند که پرداخت آن برای قاتل میسّر نیست آیا دادگاه می‌تواند فرصت محدودی برای اجرای قصاص به اولیاء دم بدهد و پس از انقضای مهلت مذکور و عدم تقاضای قصاص، محکوم را لااقلّ با أخذ وثیقه آزاد نمایند؟
- در مورد قصاص نفس بفرمائید : الف - آیا اولیاء دم میتوانند به جای قصاص نفس، عضوی از اعضای قاتل را قطع کنندمثلابه جای کشتن قاتل یکی از پاهای او را قطع نمایند)؟ ب - آیا اولیاء دم میتوانند عضوی از بدن قاتل را قطع و نسبت به مابقی طلب دیه نمایند؟ ج - آیا اولیاء دم میتوانند عضوی از بدن قاتل را قطع و نسبت به مابقی مصالحه نمایند؟ د - آیا رضایت و عدم رضایت قاتل در سه حالت فوق، تأثیری دارد؟
- در موارد پرداخت فاضل دیه چنانچه اولیاء دم علیرغم اصرار بر قصاص ، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند و از طرفی به طور عادی نیز امیدی به تمکّن آنان در آینده نباشد بفرمائید : الف - آیا در اینگونه موارد قصاص بطور قهری به دیه تبدیل می‌شود؟ ب - چنانچه پاسخ منفی است در شرایطی که عدم قصاص یا تأخیر آن به مصلحت نباشد و چه بسا عوارض سیاسی و اجتماعی شدیدی در بر داشته باشد آیا میتوان فاضل دیه را از بیت المال پرداخت و حکم قصاص را اجرا نمود؟ ج - در فرض مسئله آیا میتوان بدون ردّ فاضل دیه قصاص را اجرا نمود و فاضل دیه به عنوان دین بر ذمّه ولیّ دم باقی بماند؟ د - اگر (آنگونه که برخی از فقهاء میفرمایند) در اینگونه موارد وظیفه صبر کردن تا زمان ایسار ولیّ دم است در مواردی که ممکن است انتظار قصاص سالها به طول بکشد واین امر برای قاتل و خانواده وی موجب عسر و حرج گردد تکلیف چیست؟
- در موارد لزوم پرداخت فاضل دیه چنانچه اولیاء دم خواهان قصاص باشند و با وجود تمکّن مالی، از پرداخت فاضل دیه خودداری کنند و باعث تأخیر اجرای حکم قصاص شوند بفرمائید : الف - آیا حاکم شرع می‌تواند ولیّ دم را به پرداخت فاضل دیه مجبور کند؟ ب - در این فرض تبدیل قصاص به دیه چه حکمی دارد؟ ج - اگر تبدیل قصاص به دیه جایز باشد، آیا رضایت یا عدم رضایت جانی در این امر تأثیری دارد؟
- درباره قصاص نفس یا طرف بفرمائید : الف - آیا ولیّ امر می‌تواند بر خلاف درخواست ولیّ دم یا مجنی علیه بنا به مصالحی قصاص را به دیه تبدیل نماید؟ ب - چنانچه پاسخ مثبت باشد، با توجّه به اینکه طبق فتوای مشهور، قصاص تنها درصورت رضایت جانی به دیه تبدیل می‌شود، آیا میتوان علیرغم درخواست جانی قصاص را به دیه تبدیل نمود؟ ج - در صورت مثبت بودن پاسخ، مسئول پرداخت دیه کیست جانی یا بیت المال؟
- هنگامی که قصاص قاتل مشروط به ردّ فاضل دیه از سوی اولیاء دم باشد بفرمائید: الف - فاضل دیه حقّ چه کسی است؟(قاتل یا ورثه وی) ب - در صورتی که حقّ قاتل باشد آیا می‌تواند از حقّ خویش گذشت کند؟ ج - آیا انگیزه قاتل در حکم فوق تأثیری دارد؟(مثل محروم کردن ورثه از دیه یا خروج از بلاتکلیفی و نجات از زندان یا هنگامی که اولیاء دم به دلیل اعسار قادر به پرداخت فاضل دیه نیستند و از طرف دیگر نه حاضر به دریافت دیه هستند و نه قاتل را عفو میکنند)
- چنانچه به ادّله ذیل حکم قصاص در مورد شخص محکوم اجراء نشده باشد،آیا میتوان وی را تا زمان اجراء حکم (هر چند در مدّت زمان طولانی) در حبس نگه داشت؟ الف - اولیاء دم به دلیل فقر مالی یا دلایل دیگر از پرداخت فاضل دیه خودداری میکنند (لازم به ذکر است در مواردی از این بند، اجرای حکم از نظر اجتماعی و سیاسی ضروری می‌باشد) ب - عدم تأمین سهم اولیاء صغیر مقتول، از طرف اولیاء خواهان قصاص. د - عدم شناسایی اولیاء دم یا عدم دسترسی به آنان و دستور حاکم شرع مبنی بر أخذ دیه از قاتل و ناتوانی وی از پرداخت دیه. ه - مصالحه به دیه و عدم توانایی پرداخت دیه توسط محکوم علیه. و - عدم مراجعه اولیاء دم به دادگاه برای تعیین تکلیف نهایی. ز - فقدان ابزار لازم برای اجرای دقیق حکم قصاص و استنکاف مجنی علیه و اولیاء دم با افراد خبره از اجرای حکم. ح - مورد بند )ز( در صورتی که محکوم علیه استطاعت پرداخت یا جلب رضایت شاکی را ندارد. در صورت منفی بودن جواب، آیا دادگاهها میتوانند شخص محکوم را بدون قید و شرط آزاد نمایند یا آزادی وی باید با أخذ وثیقه یا به قید ضمانت باشد؟
- در مادّه 236 قانون مجازات اسلامی بیان شده است اگر کسی به قتل عمدی شخصی اقرار کرده و پس از آن دیگری به قتل عمدی همان مقتول اقرار نماید در صورتی که اوّلی از اقرارش برگردد قصاص یا دیه از هر دو ساقط است و دیه از بیت المال پرداخت خواهد شد و این در حالی است که قاضی احتمال عقلائی ندهد که قضیه توطئهآمیز است. تبصره : در صورتی که قتل عمدی بر حسب شهادت شهود یا قسامه یا علم قاضی قابل اثبات باشد قاتل به تقاضای ولیّ دم قصاص می‌شود حال بفرمائید: 1 - آیا اگر قتل غیر عمد باشد (خطای محض یا شبه عمد) نیز حکم مسئله همان خواهد بود یا خیر؟ 2 - چنانچه راه اثبات قتل غیر از اقرار باشد فرد دیگری به قتل همان مقتول اعتراف نماید آیا حکم مسئله متفاوت خواهد بود در صورت تفاوت لطفاعلّت آن را بیان فرمائید؟ 3 - منظور از مراجعه و اقرار فرد دیگر چه هنگام است؟ آیا همین که اقرار عند الحاکم صورت گرفت و فرد دیگری مراجعه نمود و فرد اوّلیه از اقرارش عدول کرد قصاص و دیه از هر دو ساقط است یا حتمامیبایست حکم شرعی به قصاص یا دیه صادر شده باشد آنگاه نفر دوّم اقرار نماید تا دیه از بیت المال پرداخت شود؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر اولیای دم تقاضای قصاص کنند، آیا تا قبل از اجرای حکم فقط می توانند عفو کنند؟ یا امکان مطالبه دیه نیز وجود دارد؟ آیا در این حالت می توانند با قاتل مصالحه و چیزی زاید بر دیه مطالبه کنند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر اولیای دم تقاضای قصاص کنند، آیا تا قبل از اجرای حکم فقط می توانند عفو کنند؟ یا امکان مطالبه دیه نیز وجود دارد؟ آیا در این حالت می توانند با قاتل مصالحه و چیزی زاید بر دیه مطالبه کنند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مردی عمداً زنی را به قتل رسانده است. اکنون اولیاء دم درخواست قصاص وی را کرده اند، نظر به این که قصاص نفس مشروط به ردّ نصف دیه یک مرد به قاتل است، اگر اولیاء دم اظهار عجز از پرداخت نصف دیه کنند، آیا قصاص قهراً به دیه تبدیل می شود یا دیه باید از طریق بیت المال تأمین شود؟ یا حق قصاص تا زمان ایسار ولیّ دم باقی مانده و قاتل رها می گردد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنان چه اولیای دم علیرغم اصرار بر قصاص، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند، و از طرفی به طور عادی نیز امیدی به تمکّن آنان در آینده نباشد، بفرمایید:1 آیا در این گونه موارد قصاص به طور قهری تبدیل به دیه می شود؟2 چنانچه پاسخ منفی است، در شرایطی که عدم قصاص، یا تأخیر آن، به مصلحت نباشد، و چه بسا عوارض سیاسی و اجتماعی شدیدی در بر داشته باشد، آیا می توان با پرداخت فاضل دیه از بیت المال قصاص را اجرا نمود؟3 در فرض مسأله، آیا می توان بدون ردّ فاضل دیه، قصاص را اجرا نمود، و فاضل دیه به عنوان دین بر ذمّه ولیّ دم باقی بماند؟4 اگر (آن گونه که برخی از فقها می فرمایند) در این گونه موارد، وظیفه صبر کردن تا زمان توانایی ولیّ دم باشد، در مواردی که ممکن است انتظار قصاص سالها به طول بکشد، و این امر برای قاتل و خانواده وی موجب عسر و حرج گردد، تکلیف چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنان چه اولیای دم علیرغم اصرار بر قصاص، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند، و از طرفی به طور عادی نیز امیدی به تمکّن آنان در آینده نباشد، بفرمایید:1 آیا در این گونه موارد قصاص به طور قهری تبدیل به دیه می شود؟ 2 چنانچه پاسخ منفی است، در شرایطی که عدم قصاص، یا تأخیر آن، به مصلحت نباشد، و چه بسا عوارض سیاسی و اجتماعی شدیدی در بر داشته باشد، آیا می توان با پرداخت فاضل دیه از بیت المال قصاص را اجرا نمود؟ 3 در فرض مسأله، آیا می توان بدون ردّ فاضل دیه، قصاص را اجرا نمود، و فاضل دیه به عنوان دین بر ذمّه ولیّ دم باقی بماند؟4 اگر (آن گونه که برخی از فقها می فرمایند) در این گونه موارد، وظیفه صبر کردن تا زمان توانایی ولیّ دم باشد، در مواردی که ممکن است انتظار قصاص سالها به طول بکشد، و این امر برای قاتل و خانواده وی موجب عسر و حرج گردد، تکلیف چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مردی همسر خود را عمداً به قتل رسانده است. ولیّ دم مادرزن و یک فرزند صغیر از همان شوهر است. بنابر این، تقاضای قصاص نفس از ناحیه مادر مشروط به ردّ نصف دیه یک مرد به قاتل و تأمین و تضمین سهم صغیر می باشد اگر مادر مقتوله ضمن تقاضای قصاص اظهار عجز از پرداخت نصف دیه به قاتل و نیز سهم صغیر بکند، آیا قصاص قهراً تبدیل به دیه می شود؟ یا باید دیه از طریق بیت المال پرداخت شود و قصاص اجرا شود؟ و یا حق قصاص تا زمان ایسار ولیّ دم باقی مانده و قاتل رها می گردد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که مردی زنی را به قتل رسانده باشد بفرمایید: الف . هنگامی که اولیای مقتول میخواهند برای قصاص، نصف دیه را به قاتل بدهند انتخاب نوع دیه با اولیای دم است یا جانی؟ ب . در صورت عدم تمکن اولیای دم از پرداخت این مبلغ و درخواست آنان از دستگاه قضایی، آیا میتوان فاضل دیه را از بیت المال پرداخت نمود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مواردی که قصاص قاتل، مشروط به ردّ فاضل دیه از سوی اولیای دم است، سؤالاتی مطرح می شود. لطفاً پاسخ فرمایید: 1 فاضل دیه حقّ چه کسی است؟ قاتل یا ورثه وی؟ 2 در صورتی که حقّ قاتل باشد، آیا می تواند از حقّ خویش گذشت کند؟3 آیا انگیزه قاتل در حکم فوق تأثیری دارد؟ مثلا اگر انگیزه قاتل محروم کردن ورثه از دیه، یا خروج از بلا تکلیفی و نجات از زندان باشد، (به هنگامی که اولیای دم به دلیل اعسار، قادر به پرداخت فاضل دیه نیستند، و از طرف دیگر نه حاضر بهدریافت دیه هستند، و نه قاتل را عفو می کنند.) آیا عفو در همه موارد صحیح است؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی مرتکب قتل عمدی شده و زنی را بقتل رسانده همچنین در حق اولیاء دم مقتوله مرتکب جرح عمدی شده با توجه به اینکه قاتل مرد بوده و مقتول زن می‌باشد نصف دیه را اولیاء دم باید به جانی و قاتل پرداخت نمایند، النهایه قاتل باید دیه جراحات وارده باولیاء دم که مجروح شدهاند بپردازد آیا اول نصف دیه را قاتل اولی دریافت میکند بعد دیه جراحات را میدهد یا اول دیه جراحات را میدهد بعد نصف دیه را میگیرد یا بطور همزمان عمل می‌شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که مردی زوجه اش را عمداً به قتل برساند و ورّاث مقتوله منحصر به مادر و یک دختر باشد و با عنایت به عدم امکان قصاص پدر توسط دختر و تقاضای قصاص قاتل توسّط مادر مقتوله: الف) با عنایت به لزوم پرداخت نصف دیه توسط متقاضیّه قصاص به قاتل، آیا نسبت به سهم دختر باید دیه پرداخت کند یا خیر و با توجّه به این که قاتل دارای پدر می باشد که جدّ صغیره محسوب می شود، آیا رعایت غبطه صغیر، و تقاضای دیه یا عفو به عهده جد می باشد یا خیر؟ ب) در صورت امتناع و یا عدم توانایی مالی متقاضی قصاص نسبت به پرداخت دیات متعلّقه، آیا حقّ قصاص ساقط یا تبدیل به دیه می گردد یا اجرای آن به تأخیر می افتد و در صورت اخیر، آیا محکوم از زندان آزاد می گردد یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
مسئله مرتبط یافت نشد