شب قدر، شب رقم خوردن مقدرات انسان برای یک سال است، امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: در سالی یک بار شب قدر است، و در این شب امور یک سال و حوادث و جریانات آن تقدیر میگردد.[1]
و در این شب تمام امور انسان برای سال آینده مشخص می شود. علامه طباطبایی می فرمایند:( شب قدر شب اندازه گیری است، خدای تعالی در آن شب حوادث یک سال را یعنی از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر میکند، زندگی، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایی دیگر از این قبیل را مقدر می سازد)[2]
با این حال، ممکن است قبل از رخ دادن اتفاقی، در تقدیر انسان، تغییراتی ایجاد شود و امر به گونه دیگری رقم بخورد. علامه طباطبایی در این باره می فرمایند: (هیچ منافاتی ندارد که در شب قدر مقدر بشود ولی در ظرف تحققش طوری دیگر محقق شود، چون کیفیت موجود شدن مقدر، امری است، و دگرگونی در تقدیر، امری دیگر است، هم چنان که هیچ منافاتی ندارد که حوادث در لوح محفوظ معین شده باشد، ولی مشیت الهی آن را تغییر دهد. )[3]
و این مطلب در حدیثی از امام رضا (ع) نیز بیان شده است. و اندیشه غیر قابل تغییر بودن قدرها، تفکری یهودی خوانده شده است و علیرغم آن به تقدیر امور در شب قدر نیز اشاره شده است:
امام رضا (ع) فرمود که خبر داد مرا پدرم از پدرانش علیهم السلام که رسول خدا (ص) فرمود که خدای عز و جل به سوی پیغمبری از پیغمبرانش وحی فرمود که فلان پادشاه را خبر ده که من تا فلان وقت او را می میرانم پس آن پیغمبر به نزد پادشاه آمد و او را خبر داد و پادشاه بر روی تخت خویش نشسته بود پس آن پادشاه خدا را خواند و دعاء کرد تا از تخت فرو افتاد و گفت که ای پروردگار من مرا مهلت ده تا طفلم بزرگ شود و کار خود را بگذارم و آنچه باید بکنم پس خدای عز و جل بسوی آن پیغمبر وحی فرمود که بیا به نزد فلان پادشاه و او را اعلام کن که من در اجلش زمان دادم و آن را پس انداختم و پانزده سال در عمرش افزودم آن پیغمبر عرض کرد که ای پروردگار من تو میدانی که من هرگز دروغ نگفته‌ام خدای عز و جل به سوی او وحی فرمود که جز این نیست که تو بنده فرمان داده‌شده ای (یعنی سخن قبلی تو دروغ نبود و پیغامی بود که باید می رساندی) پس این مطلب را به او برسان و خدا سؤال نمیشود از آنچه میکند.
بعد از آن حضرت رضا (ع) بجانب سلیمان (که با او در حال گفتگو بود) ملتفت شد و فرمود تو را چنان می پندارم که در این باب مانند یهود شده ای . سلیمان گفت پناه میبرم به خدا از اینکه به یهود مانند شوم و یهود چه گفته اند حضرت فرمود که گفته اند که یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ ... سلیمان گفت آیا مرا خبر نمی‌دهی از سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ که در چه چیزی فرود آورده شده امام رضا (ع) فرمود که خدای عز و جل آنچه را که از اول سال تا آخر سال می باشد از زندگی یا مردن یا خوبی یا بدی یا روزی در شب قدر تقدیر میکند.[4]
اما در پاسخ به فرق شب قدر با سایر ایام، باید توجه داشته باشیم که امور همان گونه که در شب قدر مقدر می شوند، جاری می شوند، مگر اینکه عامل خاصی (مانند دعا و صدقه و ...) رخ دهد. یعنی فرقی مانند فرق روال طبیعی، با امور استثنائی، بین شب قدر و سایر ایام وجود دارد. و این خود فرق بزرگی است.
درخواست تقدیر نیکو در شب قدر، مانند این است که بنایی را از ابتدا نیکو و مستحکم بسازیم. و تغییر دادن آن تقدیرات، مانند این است که ساختمانی متزلزل را با اقداماتی ایمن سازی کنیم.
[1]. إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 390.
[2]. ترجمه تفسیر المیزان، ج20، ص: 561.
[3]. ترجمه تفسیر المیزان، ج20، ص: 563.
[4]. التوحید للصدوق، ص: 444.
