منظور از علمی که بر مسلمانان واجب است، چه علمی است؟ علوم حوزوی؟

تشویق مسلمانان به علم آموزی از مسائل مسلّمی است که اندک اطلاعی از اسلام، برای فهم آن کافیست:

امام صادق علیه السلام: دوست ندارم جوان شما را جز در دو حال ببینم: دانشمند یا دانش آموز.[1]
امام علی علیه السلام: ای کمیل! دانش بهتر از دارایی است؛ زیرا دانش از تو نگهبانی می کند اما از دارایی تو باید نگهبانی کنی، دارایی با خرج کردن کم می شود، اما دانش با انفاق زیاد می گردد.[2]
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: تحصیل دانش بر هر مسلمانی واجب است.[3]
امام صادق علیه السلام: در جستجوی آموختن دانش برآیید، گر چه با فرو رفتن در ژرفای دریاها.[4]
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر گاه مرگ دانش جویی در حال آموختن دانش فرا رسد، شهید مرده است.[5]

درباره مصداق این علم نیز باید گفت که: هر دانشی با توجه به نقشی که در زندگی انسان دارد، مورد توجه بوده است. شهید مطهری در این باره می فرمایند: (علوم(فریضه) که بر مسلمانان تحصیل و تحقیق در آنها واجب است ... هر علمی که برآوردن نیازهای لازم جامعه اسلامی موقوف به دانستن آن علم و تخصص و اجتهاد در آن علم باشد بر مسلمین تحصیل آن علم از باب به اصطلاح (مقدمه تهیّئی) واجب و لازم است.
توضیح این که اسلام دینی جامع و همه جانبه است، دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای اخلاقی و فردی و شخصی اکتفا نکرده است، دینی است جامعه ساز. آنچه که یک جامعه بدان نیازمند است، اسلام آن را به عنوان یک واجب کفایی فرض کرده است. مثلًا جامعه نیازمند به پزشک است، از این رو عمل پزشکی واجب کفایی است، یعنی واجب است به قدر کفایت پزشک وجود داشته باشد، و اگر به‌ قدر کفایت پزشک وجود نداشته باشد، بر همه افراد واجب است که وسیله‌ای فراهم سازند که افرادی پزشک شوند و این مهم انجام گیرد.
و چون پزشکی موقوف است به تحصیل علم پزشکی، قهراً علم پزشکی از واجبات کفایی است. همچنین فن معلمی، فن سیاست، فن تجارت، انواع فنون و صنایع؛ و در مواردی که حفظ جامعه اسلامی و کیان آن موقوف به این است که علوم و صنایع را در عالی‌ترین حد ممکن تحصیل کنند، آن علوم در همان سطح واجب می‌گردد. این است که همه علومی که برای جامعه اسلامی لازم و ضروری است جزء (علوم مفروضه اسلامی) قرار می‌گیرد و جامعه اسلامی همواره این علوم را (فرائض) تلقی کرده است. علیهذا علوم اسلامی بر حسب تعریف سوم شامل بسیاری از علوم طبیعی و ریاضی- که مورد احتیاج جامعه اسلامی است- نیز می‌شود.)[6]

طبیعتا با توجه به این نوع نگاه و اهمیت هر علم، با توجه به نقشی که ایفا می کند، علوم حوزوی یکی از مهمترین علومی است که مسلمانان باید آن را کسب کنند. چرا که مربوط به زندگی ابدی انسان می شود. در حالی که بعضی از علوم منحصر در زندگی مادی بوده و نبود آنها نیز سعادت جاودان انسان را به خطر نمی اندازد.

البته در قرون اخیر در غرب علم را منحصر در Science کرده و هر چیزی که با تجربه بتوان آن را یافت، معتبر قلمداد کرده و سایر دانش ها را به حوزه knowledge ملحق کرده اند که اعتبار ندارد! در حالی که اگر علم منحصر به تجربه باشد، و نقش عقل و ... به رسمیت شناخته نشود، همان تجربه نیز بی اعتبار خواهد شد و همین مساله امروزه در غرب خود را به شکل موجی از شکاکیت نشان داده است.

[1]. الأمالی للطوسی: 303/604.
[2]. نهج البلاغة: الحکمة 147.
[3]. الأمالی للطوسی: 488/1069.
[4]. أعلام الدین: 303.
[5]. الترغیب و الترهیب: 1/97/16.
[6]. مجموعه ‌آثار استاد شهید مطهری، ج‌5، ص: 37.