آیا پیامبر در اذان و اقامه اشهد انّ علی ولی الله را ذکر می کرده است؟

اذان  یکی از مسائلی است  که در میان شیعیان و اهل سنت موارد اختلاف است  و شیعه و سنی هر کدام اذان خاصی دارند. برای پاسخ به این سؤال باید موضوعاتی را بررسی کرد.

نخست اذان از دیدگاه شیعه را توضیح می دهیم: از دیدگاه شیعه، متن اذانی که در عصر رسول خدا(صلی الله علیه و آله ) برای نماز قرائت می شد به این صورت است: الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان لا اله الا الله. اشهد ان محمداً رسول الله، اشهد ان محمداً رسول الله. حی علی الصلوه، حی علی الصلوه، حی علی الفلاح، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، حی علی خیر العمل، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، لا اله الا الله.  نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد,[1].

 بنابراین، از دیدگاه شیعه "اشهد انّ علیّاً ولیّ اللَّه" جزء اذان و اقامه نیست، بلکه به عنوان تبرک گفته می‌شود، چرا که از دیدگاه شیعه، اذان مانند احکام شرعی دیگر، به رسول خدا(ص ) وحی شده است نه اینکه پیامبر خدا با مسلمانان مشورت کند و قرار بگذارند که به فلان شکل انجام شود و به خاطر اینکه وحی است، نمی توان کم و زیاد کرد، لذا هیچکدام از فقهای شیعه نگفته اند که شهادت بر ولایت  جزء اذان است و هیچ کدام گفتن آن را واجب نمی دانند. صاحب جواهر می گوید: ذکر جمله ی (اشهد انّ علیاً  ولی الله) در اذان، اگر به قصد جزئیت نباشد، اشکالی ندارد و به موالات اذان ضرر نمی زند همانطوری که ذکر جمله (صلی الله علیه و آله ) بعد از (اشهد ان محمد رسول الله ) به موالات اذان آسیب نمی رساند,[2].

مساله دوم که باید مد نظر قرار گیرد، سابقه شهادت بر ولایت در بین اذان است. حضرت آیت الله سید اسماعیل مرعشی در کتاب اهمیت اذان واقامه و سومین شهادت، دو حدیث را از کتاب (السلافه فی امر الخلافه) که اثر محقق و دانشمند بزرگ اهل سنت شیخ عبدالله مراغی مصری است نقل می کند و از این دو حدیث برمی آید که شهادت سوم از زمان رسول خدا وجود داشته است.

 1- سلمان فارسی در عصر پیامبر در اذان و اقامه بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) به ولایت امیرمؤمنان علی (ع ) نیز شهادت می داد. یکی از اصحاب به محضر رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: ای رسول خدا، امروز موضوعی را شنیدم که قبلا" نشنیده بودم. پیامبر فرمود: آن موضوع چیست ؟ او عرض کرد: سلمان اذان می گفت. شنیدم او بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر (شهادتین) به ولایت علی (ع) گواهی داد (این ماجرا بعد از حجه الوداع پس از ماجرای غدیر رخ داد). پیامبر فرمو: (سمعتم خیراً: چیز خوبی شنیده اید).

2- نیز در مورد ابوذر غفاری روایت شده، یکی از اصحاب نزد پیامبر(ص ) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت پیامبر(ص) به ولایت علی شهادت می دهد و می گوید: (اشهد انّ علیا ولی الله ) پیامبر فرمود: (کذلک او نسیتم قولی فی غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه فمن ینکث فانما ینکث علی نفسه: همین گونه است. مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش کرده اید که گفتم هر کس من رهبر او هستم پس علی (ع) رهبر او است . هر کس پیمان را بشکند قطعا" به خودش آسیب رسانده است).

در هر حال علی (ع) به حکم آیه (انما ولیکم الله والرسول ...)،[3] از اولیاء الهی بر مسلمین است، شهادت دادن بر ولایت ایشان به حکم آیه، بدون آن که آن را جزء اذان بدانیم عملی ممدوح است.

با توجه به مطالب گفته شده، باید گفت اولا شهادت به ولایت امام علی(علیه السلام) طبق نظر همه علمای شیعه جزء اذان و اقامه نیست، و طبق برخی نقل ها بعد از ماجرای غدیر خم که اواخر عمر پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) می باشد، در اثنای اذان گفته می شده است، اما این که سنّت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هم بر این بوده یا نه دلیل قطعی ای نیافتیم.

 
[1]- من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 188، چهار مجلدی، چاپ آخوندی، چاپ پنجم، وسائل الشیعه، ج 4، ص 644، ح 9. روایت دیگری هم همین 18 فصل را آورده اند.
[2]- جواهر الکلام، ج 9، ص 86، چاپ بیروت.
[3]- مائده، آیه 55.