گناه به معنی خلاف است و در اسلام هر کاری که بر خلاف فرمان خدا باشد، گناه است، مخالفت امر خدا، هر اندازه کوچک باشد، چون در پیشگاه عظمت الهی واقع می شود، بزرگ است. اما اینکه برخی گناهان کوچک و صغیره شمرده شده، نسبت به گناهان دیگری است که کبیره دانسته شده اند. اما از این منظر که گناه نافرمانی حق تعالی است، نمی توان هیچ گناهی را کوچک شمرد، چه این که کوچک شمردن گناه، از گناهان کبیره است (که در صورت عدم توبه) بخشیده نمی شود.[1]
از پیامبر اکرم(ص) روایت شده که: (به کوچکی گناه منگرید، بلکه به بزرگی کسی بنگرید که نسبت به او گستاخی کرده اید).[2]
علمای اسلام با استفاده از آیات و روایات، گناهان را در مقایسة با خود آنها و آثار و نتایج آن، به دو دسته صغیره و کبیره تقسیم کرده اند. این که ملاک و معیار در شناخت گناه صغیره از کبیره چیست، میان علما اختلاف نظر وجود دارد. امور زیر را به عنوان ملاک گناه کبیره ذکر کرده اند:
1. هر گناهی که در قرآن بر آن وعده عذاب داده شده است.
2. هر گناهی که در اسلام برای آن "حدّ" تعیین شده است، مثل شرابخواری، زنا و ... .
3. هر گناهی که بیانگر بی اعتنایی و بی حرمتی به دین و مقدّسات دینی است.
4. هر گناهی که از طرف شرع مقدّس، با شدت و تهدید از آن نهی شده باشد.
5. هر گناهی که در قرآن یا سنّت پیامبر اکرم و ائمه اطهار(ع) به کبیره بودن آن تصریح شده است.
در روایات، شمار گناهان کبیره متفاوت ذکر شده است. در بعضی روایات هفت گناه و در برخی نوزده گناه.
همین طور علمای اسلام آن را هفت و برخی ده و برخی بیست و بعضی سی و چهار و بعضی چهل و برخی بیشتر ذکر کرده اند. از مجموعة روایات و کلمات بزرگان دین می توان فهمید آن چه ذکر شده، به عنوان نمونه‌ها و مصادیقی از گناهان کبیره است.
جهت آگاهی بیشتر به کتاب "گناه شناسی" اثر استاد محسن قرائتی که توسط آقای محمد محمدی اشتهاردی تنظیم و نگارش یافته، یا کتاب کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن "تألیف سید هاشم رسولی محلاتی و کتاب گناهان کبیره" آیت الله دستغیب مراجعه شود.
امام خمینی گناهان زیر را به عنوان گناهان کبیره مطرح کرده است:
1 نومیدی از رحمت خدا 2 ایمنی از مکر الهی 3 دروغ بستن به خدا و پیامبر 4 قتل 5 عاق پدر و مادر 6 خوردن مال یتیم7 نسبت زنا دادن 8 فرار از جنگ و جهاد 9 قطع رحم 10 سحر و جادو 11 زنا 12 لواط 3 سرقت 14 قسم دروغ 15 کتمان شهادت 16 شهادت به ناحق دادن 17 عهد شکستن 18 بیش از ثلث وصیت کردن 19 شراب نوشیدن 20 ربا خوردن 21 برای کار حرام مزد گرفتن 21 قمار بازی 22 خوردن گوشت مردار و خوک و خون و میته 24 در وزن خیانت کردن 25 هجرت به جایی که انجام وظیفه دینی ممکن نیست 26 کمک به ظالم 27 اعتماد به ظالم 28 حبس حقوق مردم 29 دروغ 30 تکبّر 31 اسراف 32 خیانت به امانت 33 غیبت 34 سخن چینی 35 سرگرمی به لهو و لعب 36 سبک شمردن حج 37 ترک نماز 38 ندادن زکات 39 اصرار بر گناهان کوچک.[3]
از آیاتی استفاده می شود همة گناهان صغیره و کبیره با توبه بخشیده می شود: مثلاً می فرماید:
(قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛[زمر/53] بگو ای بندگان من که بر خود اسراف ستم و ستم کرده اید، از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است).
آیه با کلمه "جمیعاً" تصریح دارد بر این که توبه عمومیت دارد و همة گناهان را شامل می شود.
در آیة دیگر آمده است:
(کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛[انعام/54] هر کس از پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده هر کس از شما کار بدی از روی نادانی کند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا می شود چرا که) او آمرزنده مهربان است.)
در این آیه هر گونه عمل سوء که تمام گناهان را فرا می گیرد، قابل توبه و بازگشت ذکر شده است.
در آیه دیگر همة مؤمنان را مخاطب قرار داده و می فرماید:
(وَ تُوبُواْ إِلیَ اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمُ‌ْ تُفْلِحُون؛[نور/31] ای مؤمنان، همگی به سوی خدا باز گردید تا رستگار شوید). واژة "جمیعاً" دلیل بر این است که هر گناهکاری دعوت به توبه شده است. اگر توبه دارای شمول و عموم نباشد، چنین دعوتی صحیح نیست.[4] پس صغیره یا کبیره بودن گناه تأثیری در قبولی یا عدم پذیرش توبه ندارد. ملاک، احراز شرایط توبه یعنی پشیمانی از گناه و عزم بر ترک آن و تدارک و جبران حق الله و حق الناس می باشد.
[1]. اصول کافی، ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، ج 3، ص 394.
[2]. بحار الانوار،ج77، ص 168.
[3]. تحریرالوسیله، ج 1، ص 274.
[4]. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 227.
