تأثیر آموزه های دینی بر اعتیاد چیست ؟ آیا در دین فاکتور هایی وجود دارد که شخص اگر آنها را دارا باشد معتاد نمی شود و اگر قبلا معتاد بوده با رعایت کردن آن ترک کند ؟ لطفاً چند منبع معتبر نیز در این مورد معرفی نمایید. باتشکر.

تأثیر آموزه های دینی بر اعتیاد چیست ؟ آیا در دین فاکتور هایی وجود دارد که شخص اگر آنها را دارا باشد معتاد نمی شود و اگر قبلا معتاد بوده با رعایت کردن آن ترک کند ؟ لطفاً چند منبع معتبر نیز در این مورد معرفی نمایید. باتشکر.

خوشحالیم شما مخاطب ما هستید؛ امیدواریم راهنمای خوبی در رابطه با این موضوع برای شما باشیم.
همانطور که می دانید کار فقیه تحقیق و جستجوی دقیق در منابع چهارگانه ( کتاب، سنت، عقل و اجماع ) برای دست یابی مطمئن به احکام الهی برای موضوعات متنوعی است که آدمیان در زندگی فردی و اجتماعی خود با آنها روبرو هستند. در این چارچوب یکی از جدی ترین موضوعات و معضلات جامعه نوین ، بحث اعتیاد و مصرف مواد مخدر است. شاید شکل گیری، بروز و شیوع مصرف مواد مخدر، ارتباطی با حوزه کار فقیه نداشته باشد اما فقه پویا حکم می کند که برای یک معضل جامعه معاصر که از بیماری اخلاقی اجتماعی اعتیاد رنج می برد، احکام الهی را جستجو کند.

حال توجه شما را به نتیجه برخی پژوهش های مرتبط با تأثیر مذهب در پیشگیری از اعتیاد جلب می نماییم :
1) یکی از پژوهشگران در کشور مصر پس از انجام تحقیقی در آن جامعه به این نتیجه رسید که : 5/63 درصد افراد مورد بررسی بر این باور بودند که مواد مخدر حرام است و 5/22 درصد آن را مکروه و 14 درصد حلال می پنداشتند؛ اما دسته اول تأکید داشتند چون مصرف مواد برای مقاصد پزشکی و درمانی است، پس حلال می شود. یعنی راه توجیه برای عمل شان را فراهم می نمایند.
2) دو تن از پژوهشگران عضویت در گروه های مذهبی را به عنوان نکته ای که در بیشتر پژوهش ها به عنوان پیش بینی کننده مصرف است، آورده اند. به این معنا که عضویت در گروه های مذهبی می تواند در پیشگیری از اعتیاد بسیار مؤثر باشد.
3) تعدادی از پژوهشگران طی پژوهشی درباره خانواده های پر خطر و کم خطر در ارتباط با مصرف مواد، اهمیت نقش مذهب را نشان داده اند. به عنوان مثال خانواده های با خطر بالای مصرف مواد در باره اعتقاداتشان به خدا مطمئن نیستند و اجازه می دهند کودکان آنها خود اعتقاداتشان را تعیین کنند. با این حال هم چنان که کودکان به مرحله نوجوانی می رسند، والدین نگران می شوند و شروع به اعمال زوربه بچه ها برای قبول مذهب رسمی می کنند. بر عکس ، خانواده های با خطر پایین مصرف مواد، اعتقاد محکم به وجود خدا را در طی سال های اولیه کودکی تأیید می کنند ، اما بعد از نوجوانی اهمیتی به داشتن مذهب نمی دهند . آنها احساس می کنند که بنیان های اعتقادی را پی ریزی کرده اند و دغدغه مشارکت مذهبی ندارند.
4) در پیمایشی بر روی قریب به 8000 دانشجو در دانشگاه های سراسر آمریکا، یکی از پژوهشگران دریافت که میان مصرف ماری جوآنا، مواد روان گردان، تریاک و آمفتامین با نگرش های ضد فرهنگی همبستگی مثبتی وجود دارد.
5) شواهد نشان می دهد ، رابطه معنادار و با ثباتی بین مذهب و معنویت از یک طرف و سلامت افراد از سوی دیگر وجود دارد. برای افراد معتاد زندگی حول به دست آوردن ، مصرف و بهبودی از اثرات مواد متمرکز است. آنها ممکن است احساس کنند که از دیگران جدا شده اند و چیز زیادی از زندگی شان نمانده است. احساس می کنند زندگی شان بدون معنا است و هیچ هدف متعالی یا معنوی برای آن وجود ندارد. آنها احساس می کنند که هیچ قدرتی بزرگ تر از خودشان برای کمک به آنها وجود ندارد.
6) صرف نظر از این که مذهب و دین داری چگونه سنجیده شود (به وسیله ی میزان حضور در مسجد یا کلیسا، اعتقاد به خدا، علایق مذهبی و فرقه ای) و حتی پس از کنترل مناسب متغیرهای مداخله گر، باز هم بین مذهب و سلامت رابطه ی مثبت وجود دارد.
7) اکثر تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که دین داری مانع از بزهکاری و سوءمصرف الکل و داروهای مخدر در جوانان می شود. همچنین در پژوهشی دیگر مشخص شد ، دین داری رابطه منفی با افسردگی ، پریشانی روانی ، بزهکاری ، رفتارهای منحرف و سوءمصرف الکل و مواد، دارد.
با توجه به گزارشات فوق به نظر می رسد بایستی نگاه ویژه و تخصصی به نقش مذهب در شکل گیری اعتیاد داشته باشیم .

*** نقش مذهب در درمان اعتیاد
اصولی که در اسلام جهت درمان معتاد مفید واقع می شوند عبارتند از :
1. اصل پذیرش :
در مکتب اسلام بالاترین خطا وگناه که همان شرک به خدا می باشد درصورت بازگشت و شناخت ذات یکتای خداوند قابل بخشش است و هیچ کس مأیوس از رحمت خداوند نیست و شخص معتاد نیز زمانی که جهت درمان، پناه به مرجع ذی صلاحی آورد به هیچ عنوان طرد نمی شود.
2. اصل حمایت :
اسلام به پیروان خود دستور می دهد زمانی که شخص ولو غیر مسلمان به قصد کمک گرفتن به تو رجوع کرد دست رد به سینه او زده نشود، بلکه حتی حمایت از افراد ضعیف و مستضعف علامت ایمان افراد برشمرده شده و کسی که در فکر این موضوع نباشد مسلمان نمی باشد؛ لذا معتاد نه تنها پذیرفته می شود بلکه از نظر درمان حمایت هم می شود.
3. اصل بازگشت به اصل خویش :
شخص راهنما که خود مسلمان دلسوزی است سعی خواهد نمود او را با ارزش های انسانیش آشنا کند و جایگاه انسان را در روی زمین به وی نشان دهد و مقام انسان و عزت همیشگی او را در پرتو گرایش به مذهب به وی گوشزد می کند تا زمینه تفکر و در نتیجه بازگشت به اصل خویش در او ایجاد شود.
4. اصل تصمیم و اراده :
در اسلام حتی نیت و تصمیم شخص چنانچه مثبت باشد اجر در پی دارد و لذا زمانی که هر معتاد اراده و تصمیم به ترک گرفت همان لحظه گرایش به سمت جاده سلامتی و در مسیر صحیح قرارگرفتن آغاز می شود. لذا اسلام سعی دارد زمانی که معتاد تصمیم و اراده به ترک کرد او را مورد حمایت مادی و معنوی و همچنین تشویق قرار دهد و بر تقویت این تصمیم و اراده بیفزاید تا به عنوان یک هدف مهم آن را دنبال کند؛ زیرا اساس مذهب رشد می باشد. (قدتبین الرشد من الغی ...، بخشی از آیت الکرسی). لذا نیت و اراده انسان ها به سمت یک زندگی سالم، بایستی مورد حمایت جامعه قرارگیرد. شخصی که تصمیم به ترک گرفته از نظر مذهب مورد حمایت است و به دیده احترام به وی نگاه می کنند. به منظورتقویت اراده و باقی بودن بر این بینش ،راهکارهای ذیل از نظر مذهب توصیه می گردد :
- حمایت های مادی ومعنوی (اقوام، دوستان، حکومت).
- همنشینی و دلجوئی از وی.
- یاد آوری مکرر توانمندیهاو ارزشهای انسانی وی.
- سوق دادن ذهن او به خدا و اولیائش.
5. اصل مراقبت :
رسول اکرم (ص) می فرمایند : (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته)؛ شما همه ناظر و راهبر و نسبت به یکدیگر مسئول هستید. مذهب علاوه بر بکار گرفتن چهار اصل فوق، اصل مراقبت را تا حصول نتیجه نهایی ارائه می دهد. صله رحم، رسیدگی به خویشاوندان و به جا آوردن حقوق همسایه از نشانه های ایمان در جامعه می باشد. لذا یک مسلمان برای اینکه آفت های اجتماع دوباره به سراغ هم نوعش نرود، با او معاشرت کرده و از او حمایت می نماید و پیوسته نگران حال اوست. مذهب به مثابه مراقب دلسوزی است که پیوسته در صدد جهت دادن افراد منحرف به سمت فطرت و طریقه حق می باشد.
6. اصل بازسازی شخصیت :
دین اسلام یکی از ادیانی است که به وحدت و یکپارچگی شخصیت معتقد است. اسلام دین توحیدی بی نظیری است، چرا که خداوند خالق یگانه و واحد است و خلقت او نیز براساس یک نظام یکپارچه و واحد می باشد که هر عناصر این خلقت ضمن برخورداری از وحدت درونی به نوبه خود نقش مهمی در برپایی و هماهنگی خلقت دارد . بهترین ارزش ها یکی جان ودیگری شخصیت انسان می باشد و هر دو بالاترین مسئولیت را برای آحاد امت اسلامی به همراه می آورد. لذا هر فردی که تصمیم دارد قدم به جاده سلامتی بگذارد، خطا و انحرافات گذشته او محو می شود و فعالیت های مثبت و کوشش در راه صحیح زندگی کردن، گناهان گذشته را از بین می برد (قرآن کریم : ان الحسنات یذهبن السیئات؛ خوبی ها، زشتی ها را از بین می برد). بنابر این شخصی که با دستورات فوق، سلامت خود را باز یافته مانند دیگر افراد جامعه ادامه حیات می دهد و با حرمت و ارزشمندی زندگی می کند و هیچ مسلمانی اجازه کوچکترین جسارت به او را ندارد، زیرا او بازگشت به اصل خویش نموده و بر همه مسلمان ها واجب است برای او ارزش یک انسان کامل را قاءل باشند. امید است با دستورات حیات بخش اسلام بتوانیم تولدی دیگر در حیات خود و دیگران بویژه افراد معتاد جامعه ایجاد نمائیم.

معرفی منابع بیشتر برای مطالعه :
1. ارتباط مواد مخدر با امنیت و دین/ محمد منصورنژاد.
2. اعتیاد از منظر عقل و دین/محمدباقر شریعتی‌سبزواری.
3. دی‌ن‌، ک‌ج‌روی‌ و ک‌ن‌ت‌رل‌ اج‌ت‌م‌اع‌ی‌/ س‌ل‌ی‌م‌ی‌، ع‌ل‌ی.‌
4. دی‌ن‌ و اع‌ت‌ی‌ادزدای‌ی‌/ ب‌ازی‌ار، ص‌ادق‌.
5. دی‌ن‌ و اع‌ت‌ی‌ادزدای‌ی‌/ داع‌ی‌ن‌ژاد، م‌ح‌م‌دع‌ل‌ی.‌
6. م‌ع‌ض‌ل‌ اع‌ت‌ی‌اد و راه‌ک‌اره‌ای‌ دی‌ن‌ی‌/ ف‌ی‌اض‌ی‌، ع‌م‌ادال‌دی‌ن‌.
7. م‌وادم‌خ‌در و اع‌ت‌ی‌اد از دی‌دگ‌اه‌ دی‌ن‌/ ف‌اض‌ل‌ی‌، اب‌راه‌ی‌م‌.
8. م‌واد م‌خ‌در و اع‌ت‌ی‌اد در آرای‌ ف‌ق‌ه‌ا/ ت‌ه‌ی‌ه‌ و ت‌ن‌ظی‌م‌ م‌ح‌م‌دع‌ل‌ی‌ زک‌ری‌ای‌ی‌.

منبع :
تبیان (همراه با اضافات)
نویسنده : حامد محقق زاده