دختری 8 ساله دارم که از سن دو سالگی تا به الان، هنگام دیدن تلویزیون و خواب، شست دستش را می مکد. لازم به ذکر است که من و شوهرم هردو کارمند هستیم و تا به این سن دخترمان (تک فرزند) از صبح تا بعداز ظهر نزد مادربزرگش بوده است. لطفاً راهنمایی کنید. با تشکر.

دختری 8 ساله دارم که از سن دو سالگی تا به الان، هنگام دیدن تلویزیون و خواب، شست دستش را می مکد. لازم به ذکر است که من و شوهرم هردو کارمند هستیم و تا به این سن دخترمان (تک فرزند) از صبح تا بعداز ظهر نزد مادربزرگش بوده است. لطفاً راهنمایی کنید. با تشکر.

با سلام و عرض ارادت خدمت شما پرسشگر گرامی؛ از اینکه با ما سخن می گوئید خرسندیم و امیدواریم که ارتباط شما با ما تداوم داشته باشد.
(مکیدن شست) یا انگشت، یکی از عادات رایج دوران کودکی است. این رفتار برای کودکان خردسال کاملاً طبیعی و عادی است، ولی اگر بعد از 6 سالگی باز هم کودک مبادرت به مکیدن شست کند، نیاز به درمان و رسیدگی دارد، زیرا موجب به هم ریختگی ردیف دندان ها، فک و آرواره می شود.
پژوهش ها نشان می دهند حدود 75 درصد کودکان خردسال (تا یک سالگی) مُشت یا انگشتان خود را در دهان می گذارند و می مکند. انجام این کار برای این گروه سنی از کودکان آرامش بخش، سرگرم کننده و لذت بخش است. به طور معمول، کودکان زمانی مبادرت به مکیدن انگشت خود می کنند که یا خسته اند، یا ناراحت اند و یا حوصله شان سر رفته است.

*** علت مکیدن شست
انگشت مکیدن طبیعی ترین پاسخ کودک هنگام رویارویی با فشار روانی، اضطراب و مشکلات هیجانی - امنیتی است. روان شناسان معتقدند برای درمان این رفتار در کودکان زیر 6-5 سال نباید عجله کرد، زیرا بسیاری از این گونه عادت ها به تدریج و با افزایش سن کودک کاهش می یابند و به کلی از بین می روند. اما اگر کودک 7 ساله ای نتواند این عادت خود را ترک کند، والدین و اطرافیان او باید درصدد درمان او برآیند، زیرا ترک چنین عاداتی در سال های بعد (نوجوانی) بسیار دشوارتر می شود. در صورتی این عادت را در زمره اختلال بررسی می کنند که تا سنین 16-12 ادامه داشته باشد. مطالعات نشان می دهند که در حدود 15 درصد کودکانی که از 5 سالگی به بعد انگشت خود را می مکند، دچار مشکلات عاطفی - هیجانی ناشی از ورود به دوره پیش دبستانی و مدرسه هستند. بیشتر این کودکان شدیداً به پدر و مادر و اطرافیان شان وابسته و متکی هستند.
زمانی که کودک سعی می کند رفتار مکیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال کنند و با حمایت ها و تشویق های خود، او را کمک و یاری نمایند. حمایت روانی برای کودک امنیت پدید می آورد و باعث می شود که کودک در ناملایمات و سختی ها از خود مقاومت بیشتری نشان دهد.

پرسشگر گرامی؛ با توجه به اینکه کودک شما به این رفتار عادت کرده است باید برای تغییر رفتار او به صورت تدریجی عمل کنید و در این مورد به هیچ عنوان با عجله عمل نکنید. باید مراحل زیر را به صورت تدریجی و آرام انجام دهید و انتظار نداشته باشید که یک شبه رفتار او تغییر کند. در ضمن فراموش نکنید این رفتار کودک به نوعی می‌تواند اعتراض به عدم پاسخ دهید والدین به نیازهای او باشد؛ والدین کودک باید با دقت بررسی کنند و تمام نیازهای کودک را شناسایی کنند و در رفع این نیازها (به ویژه نیاز عاطفی کودک) تلاش کنند.

*** راهکارهای تغییر این نوع رفتار کودک
1. موقعیت‌هایی که او دست به چنین رفتارهایی می زند را شناسایی کنید و سعی کنید از این به بعد در چنین موقعیت‌ها قرار نگیرد.
2. به هیچ عنوان در این مورد به صورت مستقیم سخن نگوئید؛ این کار موجب حساسیت او می‌شود و همین کار ممکن است باعث تکرار این رفتار در او شود.
3. روان شناسان کودک بر این باورند که زمانی که کودک در رفتارهای خود دچار مشکل می شود، باید ریشه آن را در روابط والدین با کودک مورد بررسی قرار داد؛ از این رو می توان گفت مهم ترین عامل برای مقابله با رفتارهای این چنینی کودک، بالا بردن سطح روابط عاطفی والدین با کودک است. مهم ترین کار در بر طرف کردن مشکلات رفتاری کودکان، بر قرار کردن ارتباط عاطفی با کودک می باشد. ممکن است بگوئید هر مادری فرزند خود را دوست دارد و به او عشق می ورزد، بله این مطلب درست است اما منظور من رعایت کردن نکات ریزی است که ممکن است از دید شما مخفی بماند. برای اینکه بهتر به اهمیت این ارتباط پی ببرید مثالی برای شما ذکر می کنم :
تصور کنید نخی را به یک ماشین اسباب بازی بسته اید و با این نخ قصد دارید این ماشین را جا به جا کنید. تا زمانی که اتصال نخ به ماشین بر قرار است، شما به راحتی ماشین را جا به جا می کنید. ناگهان نخ پاره می شود؛ هر چه انرژی وارد می کنید فایده ای ندارد، چرا که اتصال شما با ماشین قطع شده است. دقیقاً ایجاد ارتباط عاطفی با کودک، نقش این نخ را بازی می کند؛ نقش پلی بین شما و کودکتان را دارد. تا زمانی این پل بین شما و کودک ایجاد نشده است، تلاش های تربیتی شما فایده ای ندارد و به هیچ نتیجه ای نمی رسد. پس در اولین گام باید تلاش کنید که این پل بین شما و کودکتان بر قرار شود. به این روش :
- با کیفیت ترین زمانی را که در آن حوصله ارتباط و بازی با کودک خود را دارید انتخاب کنید.
- با کودک خود گفت و گو کنید و همراه او بازی مورد علاقه او را انتخاب کنید.
- در طول روز و در طول زمانی که در بند یک انتخاب کرده اید با کودک خود حداقل یک ساعت بازی کنید. (شاید این مطالب به نظر شما ساده بیاید اما در مشکلات کودکان این تکنیک کارایی زیادی دارد).
4. زمانی که می خواهید چیزی را از کودک منع کنید باید چیزی را به عنوان جایگزین آن به کودک معرفی کنید. اگر تصمیم گرفته اید کودکتان را از این عادتش جدا کنید، قبل از این کار باید حتماً جایگزین مناسبی را برای او معین کنید. بهترین جایگزین این است که زمینه روابط او را با همسالانش را فراهم کنید.
5. در طول روز آنقدر او را مشغول کنید تا خسته و نالان به رختخواب خود پناه آورد و فرصتی برای انجام این عادت نداشته باشد. تا زمانی که او کاملاً خسته نشده او را به رختخواب نبرید.
6. برای اینکه در تربیت فرزند خود موفق باشید لازم است ویژگی های روانی کودک را به طور کامل شناسایی کنید. مطالعه کتاب هایی که در زمینه روان شناسی رشد نگاشته شده است در این مورد بسیار مفید است.
7. هیچ گاه برای پیشبرد خواسته های خود از تنبیه استفاده نکنید، زیرا ممکن است موجب تقویت و تشدید عادت در او شود.
8. از آنجا که کودکتان به این رفتار عادت کرده است، برای ترک این عادت باید به صورت تدریجی عمل کنید. به عنوان مثال اگر او عادت داشته که در طول روز سه بار دست به این کار بزند، در هفته اول این سه بار را به دو بار تقلیل دهید و همین طور ادامه دهید تا میزان عادت آنان به صفر برسد.
9. اتاقی که کودک در آن می خوابد را با وسائلی که او دوست دارد تزئین کنید و سعی کنید اتاق خواب، به کودک آرامش تلقین کند.
10. یکی از علت‌های مکیدن شست، بالا بودن سطح اضطراب کودک است. هنگام خواب با لحن دلنشین برای او لالایی بخوانید و از این طریق احساسات مثبت خود را به او منتقل کنید. این رفتار موجب می شود سطح اضطراب کودک پایین بیاید.
11.زمانی که او دست به چنین رفتاری می‌زند خیلی زیرکانه سعی کنید توجه او را از این کار به سمت دیگری معطوف کنید.
12. سعی کنید عواملی را که موجب آزار روحی کودک می شود، از بین ببرید.

منبع :
رفتار من با کودک من، دکتر محمد جواد فیض، انتشارات اساطیر.
نویسنده : محمدصادق آقاجانی