تقاص
تصاحب مال دیگری بدون اذن وی در ازای مال خود را تَقاصّ گویند و از آن در باب قضاء سخن رفته است.
اگر بدهکار در پرداخت بدهی خود کوتاهی نماید آیا جایز است طلبکار از مال او تقاص نماید؟
اگر بدهکار در پرداخت بدهی خود کوتاهی نماید آیا جایز است طلبکار از مال او تقاص نماید؟ همه مراجع (به جز فاضل و مکارم ): اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند. امام، تحریر الوسیله، ج 2، باب المقاصه، م 1 و 2 و 18 ؛ وحید، منهاج الصالحین، باب القضا، م 55 ؛ خامنه‌ای، اجوبةالاستفتاءات، س 1765 ؛ تبریزی، استفتاءات، س 1269 و دفتر: سیستانی، بهجت، صافی و نوری. آیةاللَّه مکارم: با اجازه حاکم شرع می‌تواند از اموال او تقاص نماید. مکارم، استفتاءات، ج 2، س 865 و 867. آیةاللَّه فاضل: اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند و احتیاط آن است که با اذن حاکم شرع باشد. فاضل، جامع‌المسائل، ج 1، س 1172. تبصره. اگر در این زمینه قانونی وجود داشته باشد، باید مراعات گردد. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، کد: 587/500016)
اگر بدهکار در پرداخت بدهی خود کوتاهی نماید آیا جایز است طلبکار از مال او تقاص نماید؟ همه مراجع (به جز فاضل و مکارم ): اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند. امام، تحریر الوسیله، ج 2، باب المقاصه، م 1 و 2 و 18 ؛ وحید، منهاج الصالحین، باب القضا، م 55 ؛ خامنه‌ای، اجوبةالاستفتاءات، س 1765 ؛ تبریزی، استفتاءات، س 1269 و دفتر: سیستانی، بهجت، صافی و نوری. آیةاللَّه مکارم: با اجازه حاکم شرع می‌تواند از اموال او تقاص نماید. مکارم، استفتاءات، ج 2، س 865 و 867. آیةاللَّه فاضل: اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند و احتیاط آن است که با اذن حاکم شرع باشد. فاضل، جامع‌المسائل، ج 1، س 1172. تبصره. اگر در این زمینه قانونی وجود داشته باشد، باید مراعات گردد. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، کد: 587/500016)
پاسخ:
اگر بدهکار در پرداخت بدهی خود کوتاهی نماید آیا جایز است طلبکار از مال او تقاص نماید؟
همه مراجع (به جز فاضل و مکارم ): اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند. امام، تحریر الوسیله، ج 2، باب المقاصه، م 1 و 2 و 18 ؛ وحید، منهاج الصالحین، باب القضا، م 55 ؛ خامنه‌ای، اجوبةالاستفتاءات، س 1765 ؛ تبریزی، استفتاءات، س 1269 و دفتر: سیستانی، بهجت، صافی و نوری.
آیةاللَّه مکارم: با اجازه حاکم شرع می‌تواند از اموال او تقاص نماید. مکارم، استفتاءات، ج 2، س 865 و 867.
آیةاللَّه فاضل: اگر طلب او مسلم باشد و مدیون قدرت بر پرداخت دارد ولی امتناع می‌کند می‌تواند به اندازه طلب خود تقاص و تملک کند و احتیاط آن است که با اذن حاکم شرع باشد. فاضل، جامع‌المسائل، ج 1، س 1172.
تبصره. اگر در این زمینه قانونی وجود داشته باشد، باید مراعات گردد. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، کد: 587/500016)
- [آیت الله خامنه ای] اگر بدهکار بدهی خود را نپردازد و در ادای آن کوتاهی نماید، آیا جایز است طلبکار از مال او تقاص نماید مثلاً حق خود را به طور پنهانی یا به طریق دیگر بردارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر مدیون هنگام پرداخت بدهی به طلبکار تذکّر ندهد که این وجه از بابت بدهی است، آیا در صورت آگاهی یا عدم توجّه طلبکار، بدهکار برئ الذمّه می‌شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در نزاع بین بدهکار و طلبکار، بدهکار حاضر به پرداخت بدهی نیست شخصی برای جلوگیری از پیامدهای بعدی پول طلبکار را از جانب خود میدهد آیا در این صورت بدهکار برئالذمّه می‌شود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر برای فردی که بدهکار است ضامن شوم ولی بدهکار نتواند بدهی خود را پرداخت کند آیا طلبکار می تواند علاوه بر بدهی، سود و یا جریمه تأخیر را نیز از من مطالبه کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا طلبکار می تواند بنابر اصل تقاصّ معادل طلب خود، از ملک بدهکار تملک و تصاحب کند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی بدهکار است و اظهار می دارد توان پرداخت ندارم، لذا طلبکار می گوید: (چون امکان دارد شما تا یک سال دیگر نتوانید بدهی خود را پرداخت کنید، من به این شرط صبر می کنم که مبلغ بدهی را شما امروز به طلا تبدیل کنید) برای مثال مبلغ بدهی، امروز مساوی 10 مثقال طلاست، و طبق این سخن بدهکار به هنگام پرداخت بدهی باید 10 مثقال طلا بدهد، آیا این کار مشروع است؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی بدهکار است و اظهار میدارد توان پرداخت ندارم لذا طلبکار شرط می‌کند: چون امکان دارد شما تا یکسال دیگر نتوانید بدهی خود را پرداخت کنید، من هم بدین شرط صبر میکنم که مبلغی بدهی را شما امروز به طلا تبدیل کنید رای مثال مشخص گردد به همان مبلغ بدهی شما 10 مثقال طلا بدهکار هستید و یکسال دیگر بدهکار هم باید 10 مثقال طلا بدهد، آیا این عمل شرعی است یا خیر؟
- [آیت الله اردبیلی] فردی بدهکار است و برای پرداخت بدهی هم مهلتی معیّن نشده است و طلبکار گفته است که هر وقت خواستی بدهی خود را بپرداز. این شخص با این که توانایی پرداخت بدهی خود را داشته، پس از چند سال اقدام به پرداخت آن کرده است. آیا این پرداخت از مخارج سالی که بدهی خود را در آن داده محسوب می‌شود؟ و آیا مشمول خمس میگردد یا نه؟
- [آیت الله سبحانی] اگر حاکم شرع بدهی شخص غایب را از مال بدهکار بپردازد آیا بدهکار می تواند آن مال مشخص را مطالبه نماید و مال دیگری به بدهکار بدهد ؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی از فردی طلبکار است، بدهکار با داشتن قدرت پرداخت، از دادن بدهی خودداری می کند، طلبکار به دادگاه مراجعه می کند و این کار مخارجی (از قبیل: تمبر، پوشه و هزینه دادرسی) برمی دارد، آیا این مخارج به عهده بدهکار است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی بدون اجازه بدهکار ضامن او شود که بدهی او را بدهد حق ندارد چیزی از او بگیرد، ولی اگر با اجازه او باشد می تواند بعد از پرداخت بدهی به طلبکار، از بدهکار بگیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] بدهکار را برای پرداخت قرض نمیتوان مجبور کرد که چیزهای مورد نیاز خود همچون منزل و اثاثیه آن را بفروشد یا آن‌ها را به طلبکار بدهد، بلکه باید طلبکار صبر کند تا بدهکار بتواند بدهی خود را بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر پرداخت طلب واجب باشد و کسی به زور بدهکار را از دست طلبکار رها کند، چنانچه طلبکار دسترسی به او نداشته باشد، کسی که بدهکار را رها کرده، باید او را به دست طلبکار بدهد یا خود، طلب طلبکار را بدهد مگر طلبکار از طلب خود بگذرد یا آن را به دیگری انتقال دهد یا طلبکار بمیرد، یا به جهتی پرداخت بدهی، دیگر لازم نباشد.
- [آیت الله اردبیلی] در موارد زیر تقاص کردن جایز نیست: اوّل:اگر طرف منکر حقّ او نباشد و در پرداخت آن اِهمال نورزد و به هنگام مطالبه، حاضر به پرداخت باشد، هرچند طلبکار از مطالبه شرم داشته باشد. دوم:اگر انکار طرف از این جهت باشد که خود را صاحب حق میداند و یا در حقانیّت مدّعی تردید دارد. سوم: اگر بدهکار نزد حاکم شرع با تقاضای طلبکار قسم یاد کرده باشد که مدیون نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه بدهکار، طلبکار خود را حواله بدهد که طلبش را از شخص دیگری بگیرد و طلبکار قبول کند، بدهی بر ذمه آن شخص می شود و بدهکار از بدهی خلاص می شود.
- [آیت الله اردبیلی] تقاص از مالی که بین بدهکار و دیگری مشترک است جایز نمیباشد، مگر این که شریک اجازه دهد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی بزور بدهکار را از دست طلبکار رها کند، چنانچه طلبکار دسترسی به او نداشته باشد، کسی که بدهکار را رها کرده، باید او را به دست طلبکار بدهد یا بدهی او را به طلبکار بپردازد.
- [آیت الله سبحانی] اگر کسی به زور بدهکار را از دست طلبکار رها کند; چنانچه طلبکار دسترسی به او نداشته باشد، کسی که بدهکار را رها کرده; باید او را به دست طلبکار بدهد یا بدهی او را به طلبکار بپردازد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] هر وقت بدهکار بدهی خود را بدهد؛ طلبکار باید قبول نماید.
- [آیت الله خوئی] هر وقت بدهکار بدهی خود را بدهد، طلبکار باید قبول نماید.