حکم و قضاوت
در نوشتاری که فراروی دارید به بررسی فتوای فقیهان، در باب حکم و قضاوت بر اساس قرینه پرداخته شده است.
معنای فتوا، حکم و قضاوت را بیان کنید؟
معنای فتوا، حکم و قضاوت را بیان کنید؟ (فتوا)، بیان حکم کلی الهی است که مجتهد، استنباط کرده است البته تطبیق آن بر موضوعات و موارد آن، بر عهده مقلد است. فتوا تنها برای مقلدان فتوا دهنده حجت است؛ برای مثال اگر مجتهدی فتوا دهد که گفتن (تسبیحات اربعه) در نماز یک بار و مجتهد دیگری فتوایش این باشد که سه بار واجب است؛ در این صورت هر مقلّدی باید از مرجع تقلید خود پیروی و اطاعت کند و نمی‌تواند از فتوای مرجع دیگر تقلید نماید. (قضاوت)، انشای حکم است که قاضی جامع شرایط، برای بر طرف کردن نزاع و خصومت بین مردم، در قضایای جزئی حکم می‌کند؛ برای مثال می‌گوید: این مال و یا این حق، به فلان شخص تعلّق دارد. (حکم)، همان مفهوم قضاوت را دارد؛ ولی در دایره وسیع‌تری به کار می‌رود. در حکم، مجتهد جامع شرایط از روی موازین شرعی در موضوعات جزئی - از قبیل ثبوت اول ماه، تعیین سرپرست، تعیین متولی، رفع خصومت بین مردم و... - انشا حکم می‌کند. به تعبیر دیگر حکم، اعم از قضاوت است و باید توجه داشت که حکم و قضاوت، بر تمامی مکلّفان - حتی مجتهدان - حجت است و همه باید از این حکم پیروی و اطاعت کنند و هیچ مجتهدی نمی‌تواند حکم او را نقض کند؛ مگر آنکه به اشتباه و خطای او پی ببرد.مبانی تکملة المنهاج (کتاب القضاء)، ص 3؛ التنقیح فی شرح الالعروة الوثقی (کتاب الاجتهاد والتقلید)، م 57 و 68؛ العروة الوثقی، م 57؛ توضیح المسائل مراجع، م 7. (احکام بلوغ و تقلید، سید مجتبی حسینی، کد: 77/500019)
معنای فتوا، حکم و قضاوت را بیان کنید؟ (فتوا)، بیان حکم کلی الهی است که مجتهد، استنباط کرده است البته تطبیق آن بر موضوعات و موارد آن، بر عهده مقلد است. فتوا تنها برای مقلدان فتوا دهنده حجت است؛ برای مثال اگر مجتهدی فتوا دهد که گفتن (تسبیحات اربعه) در نماز یک بار و مجتهد دیگری فتوایش این باشد که سه بار واجب است؛ در این صورت هر مقلّدی باید از مرجع تقلید خود پیروی و اطاعت کند و نمی‌تواند از فتوای مرجع دیگر تقلید نماید. (قضاوت)، انشای حکم است که قاضی جامع شرایط، برای بر طرف کردن نزاع و خصومت بین مردم، در قضایای جزئی حکم می‌کند؛ برای مثال می‌گوید: این مال و یا این حق، به فلان شخص تعلّق دارد. (حکم)، همان مفهوم قضاوت را دارد؛ ولی در دایره وسیع‌تری به کار می‌رود. در حکم، مجتهد جامع شرایط از روی موازین شرعی در موضوعات جزئی - از قبیل ثبوت اول ماه، تعیین سرپرست، تعیین متولی، رفع خصومت بین مردم و... - انشا حکم می‌کند. به تعبیر دیگر حکم، اعم از قضاوت است و باید توجه داشت که حکم و قضاوت، بر تمامی مکلّفان - حتی مجتهدان - حجت است و همه باید از این حکم پیروی و اطاعت کنند و هیچ مجتهدی نمی‌تواند حکم او را نقض کند؛ مگر آنکه به اشتباه و خطای او پی ببرد.مبانی تکملة المنهاج (کتاب القضاء)، ص 3؛ التنقیح فی شرح الالعروة الوثقی (کتاب الاجتهاد والتقلید)، م 57 و 68؛ العروة الوثقی، م 57؛ توضیح المسائل مراجع، م 7. (احکام بلوغ و تقلید، سید مجتبی حسینی، کد: 77/500019)
پاسخ:
معنای فتوا، حکم و قضاوت را بیان کنید؟
(فتوا)، بیان حکم کلی الهی است که مجتهد، استنباط کرده است البته تطبیق آن بر موضوعات و موارد آن، بر عهده مقلد است. فتوا تنها برای مقلدان فتوا دهنده حجت است؛ برای مثال اگر مجتهدی فتوا دهد که گفتن (تسبیحات اربعه) در نماز یک بار و مجتهد دیگری فتوایش این باشد که سه بار واجب است؛ در این صورت هر مقلّدی باید از مرجع تقلید خود پیروی و اطاعت کند و نمی‌تواند از فتوای مرجع دیگر تقلید نماید.
(قضاوت)، انشای حکم است که قاضی جامع شرایط، برای بر طرف کردن نزاع و خصومت بین مردم، در قضایای جزئی حکم می‌کند؛ برای مثال می‌گوید: این مال و یا این حق، به فلان شخص تعلّق دارد.
(حکم)، همان مفهوم قضاوت را دارد؛ ولی در دایره وسیع‌تری به کار می‌رود. در حکم، مجتهد جامع شرایط از روی موازین شرعی در موضوعات جزئی - از قبیل ثبوت اول ماه، تعیین سرپرست، تعیین متولی، رفع خصومت بین مردم و... - انشا حکم می‌کند. به تعبیر دیگر حکم، اعم از قضاوت است و باید توجه داشت که حکم و قضاوت، بر تمامی مکلّفان - حتی مجتهدان - حجت است و همه باید از این حکم پیروی و اطاعت کنند و هیچ مجتهدی نمی‌تواند حکم او را نقض کند؛ مگر آنکه به اشتباه و خطای او پی ببرد.مبانی تکملة المنهاج (کتاب القضاء)، ص 3؛ التنقیح فی شرح الالعروة الوثقی (کتاب الاجتهاد والتقلید)، م 57 و 68؛ العروة الوثقی، م 57؛ توضیح المسائل مراجع، م 7. (احکام بلوغ و تقلید، سید مجتبی حسینی، کد: 77/500019)
- [آیت الله سیستانی] حضرت عالی در رساله مناسک فرموده اید اگر هلال از طرق معتبر نزد ما، ثابت نشود و نزد قاضی سرزمین مقدس ثابت شود و مکلَّف بر طبق حکم قاضی دو وقوف را به جای آورد، چه بداند که حکم قاضی مخالف واقع است و چه آن را احتمال دهد، صحت حجش محل اشکال است. حال سؤال این است که حضرت عالی به فساد این حج در این دو صورت فتوا می دهید یا احتیاط می کنید؟
- [آیت الله بهجت] احوط قبل از فتوا و احوط بعد از فتوا یعنی چه؟
- [آیت الله خامنه ای] تصدی بیان فتوا
- [سایر] انواع فتوا در وهابیت چیست؟
- [سایر] قاضی در چه وقت هایی نباید قضاوت کند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در برخی موارد که از محضر مبارک حضرتعالی استفتا شده، پاسخ فرموده اید، (مصالحه نمایند) منظور از مصالحه چیست؟ آیا قاضی محکمه نیز باید نقشی در این مصالحه داشته باشد، یا نباید مداخله کند؟ و چنانچه طرفین با هم مصالحه ننمایند، تکلیف دادگاه چیست؟
- [سایر] درباره مبانی صدور فتوا (در نزد مجتهدین) کمی توضیح دهید.
- [سایر] آیا وهابیت رسما به قتل شیعه فتوا داده است؟
- [آیت الله بهجت] فرق دقیق میان حکم و فتوا را توضیح دهید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] حکم قاضی که به ناحق قضاوت می کند چیست؟ اگر باعث مرگ یک بی گناه شود .
- [آیت الله مظاهری] نظر دادن قاضی تا انشای حکم نکند حکم نیست بنابراین اگر قاضی در پروندهای نظر داد قاضی دیگر می‌تواند آن را نقض نموده و انشای حکم نماید.
- [آیت الله مظاهری] قاضی نمی‌تواند در قضاوت، به علم خود عمل کند بلکه باید بر طبق موازین قضا حکم نماید.
- [آیت الله مظاهری] اقلیتهای مذهبی در طرح دعوی باید به قاضی اسلامی مراجعه نمایند و قاضی نیز باید طبق موازین اسلامی حکم نماید.
- [آیت الله مظاهری] در صورت تشکیل حکومت اسلامی قاضی باید از طرف حاکم وقت منصوب باشد و اگر منصوب نباشد نباید قضاوت نماید.
- [آیت الله مظاهری] قضاوت قابل تفویض، نیابت و توکیل نیست بنابراین کسی را که دارای شرایط قضاوت نیست نمیتوان برای قضاوت نصب نمود مگر ضرورتی در کار باشد که در این صورت حکومت اسلامی می‌تواند کسانی را که بعضی از شرایط را ندارند منصوب به قضاوت نماید.
- [آیت الله مظاهری] اگر قاضی جامع الشرایط حکمی نمود کسی نمی‌تواند حکم او را نقض کند گرچه اعلم از او باشد یا از نظر اجتهاد قضاوت او را صحیح نداند.
- [آیت الله جوادی آملی] .مقدار نصاب معدن, بیست دینار طلا, یا معادل قیمت آن است, همانگونه که فقها به آن فتوا داده اند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسألهای فتوا داده احتیاط کند مثلاً بفرماید: (اگر ظرف نجس را یک مرتبه در آب کُر بشویند پاک میشود، اگرچه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند) مقلد او نمی‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر رفتار کند بلکه، باید یا به فتوا عمل کند یا به احتیاط بعد از فتوا که آن را احتیاط مستحب می‌گویند عمل نماید، مگر آن که فتوای مجتهد دیگر نزدیکتر به احتیاط باشد.
- [آیت الله بهجت] اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسأله ای فتوا داده ، احتیاط کند ، مثلاً بفرماید : ( ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می شود، اگر چه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند ) ، مقلد او نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند، بلکه باید یا به فتوا عمل کند، یا به احتیاطِ بعد از فتوا که آن را احتیاط مستحب می گویند عمل نماید.
- [آیت الله بهجت] اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود لازم نیست به او خبر دهد که فتوا عوض شده . ولی اگر بعد از گفتن فتوا بفهمد اشتباه کرده، در صورتی که ممکن باشد باید اشتباه را برطرف کند.