درباره موسیقی و دلیل حرمت آن توضیح دهید؟
(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ )؛لقمان (31 )، آیه 6. ؛ (و برخی از مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند).
(موسیقی) - یا (موسیقیا) واژه ای یونانی است که در فرهنگ لغت، معادل (غنا) است ؛ ولی در حوزه مفاهیم دینی و اصطلاح فقه، با یکدیگر تفاوت دارد. (غنا) در اصطلاح شرعی عبارت است از: (آوازی که از حنجره آدمی بیرون آمده و در گلو چرخانده (چهچهه ) شود و در شنونده حالت سرور و وجد ایجاد کند و مناسب با مجالس لهو و خوش‌گذرانی باشد). اما موسیقی به (صوت و آهنگی گفته می شود که از آلات موسیقی، پدید آید). بر این اساس بین موسیقی علمی و موسیقی فقهی، عموم و خصوص مطلق است. ر.ک: امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج1، ص224-198 ؛ حسینی، علی، الموسیقی، ص16و17 ؛ تبریزی، استفتاءات، س1046و1047و1048 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س 974 و 978 و 979.
در قرآن چند آیه در این مورد نازل شده است که با توجه به بعضی از آیات قرآن و احادیث، حرمت غنا و موسیقی لهوی، به خوبی ثابت می شود. رک: لقمان (31 )، آیه 6 ؛ فرقان (25 )، آیه 72 ؛ مؤمنون (23 )، آیه 3 ؛ حج (22 )، آیه 30 ؛ قصص (28 )، آیه 55. افزون بر آن، تمامی فقیهان شیعی نیز بر حرمت موسیقی و غنا اتفاق نظر دارند. عده ای از فقیهان دین در کتب استدلالی خود و برخی از نویسندگان در نوشته های فارسی اظهار می دارند که دو تن از فقیهان شیعی (فیض کاشانی و محمد باقر سبزواری ) قائل به حلیت غنا هستند ؛ ولی با کمی تأمل و درنگ در کلام آنان، در خواهیم یافت که آنان نیز در اصل حرمت غنا تردیدی ندارند و تنها در برخی ویژگی ها و خصوصیات با آنان اختلاف نظر دارند. ر.ک: سیدابوالقسم، خویی، مصباح الفقاهه، ج 1، باب الغناء ؛ امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج 1، باب الغناء.
با بررسی کوتاه در قرآن و روایات و سخن روان شناسان، می توان موارد ذیل را از فلسفه های حرمت موسیقی دانست:
1. انسان را به فساد و فحشا گرایش می دهد. در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده است: (الغِناءُ رُقِیَّةُ الزِّنا) ؛ (غنا نردبان زنا است): بحارالانوار، ج 76، باب 99، الغناء.
2. او را از یاد خدا غافل می سازد. در آیه 6 از سوره (لقمان) یکی از عوامل گمراهی از سبیل الهی (لهو الحدیث) دانسته شده و (لهو) آن چیزی است که انسان را به خودش آن چنان مشغول کند که باعث غفلت و بازماندن از کارهای مهم تر شود، و در روایات اسلامی از آن به (غنا) تفسیر شده است. وسائل الشیعه، ج 12، باب 99، ابواب مایکتسب به.
3. بر روان و اعصاب، تأثیر سویی دارد. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 17، ص 24.
در زمینه غنا و موسیقی توجه به چند نکته بایسته است:
یکم. هر نوع آواز و آهنگی، حرام شمرده نمی شود ؛ بلکه تنها آهنگ های مناسب با مجالس لهو و فساد، مشمول حرمت است و گوش دادن به آهنگ هایی که از این مشخصه عاری بوده و یا مشکوک به نظر می رسد، اشکال ندارد.
دوم. طرب و لهو، دو واژه کلیدی است که در باب غنا و موسیقی به کار می رود. (طرب) به حالت سبک وزنی و سبک عقلی گفته می شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ، در روان و نفس آدمی پدید می آید و او را از حد اعتدال خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص نمی یابد ؛ بلکه ممکن است از آهنگ های غم و حزن آور نیز به دست آید. المکاسب المحرمه، ج 1، باب الغناء. (لهو) سازگاری و هم‌نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش‌گذرانی است ؛ بدین معنا که ممکن است نغمه ای طرب انگیز نباشد ؛ ولی از نغمه هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد، به این آهنگ لهوی می گویند و اگر از هر دو مشخصه (طرب و لهو ) برخوردار باشد، به آن مطرب لهوی می گویند.
تمامی مراجع تقلید، (لهوی بودن) را جزء و قید موسیقی حرام می دانند ؛ ولی در قید (طرب انگیزی) اختلاف نظر دارند. آیات عظام سیستانی، تبریزی، وحید و مکارم، موسیقی لهوی را حرام می دانند ؛ اگرچه طرب انگیز نباشد.
سوم. آلات موسیقی دو قسم است:
آلات مختص حرام؛
آلات مشترک.
(آلات مختص) به آلاتی از موسیقی گفته می شود که نوعاً در لهو و لعب به کار می رود و منفعت حلالی در بر ندارد.
(آلات مشترک) به آلاتی از موسیقی گفته می شود که هم برای منافع مشروع و حلال به کار می رود و هم برای منافع نامشروع و حرام.
استفاده از آلات مختص به هیچ وجه جایز نیست ؛ ولی آلات مشترک بستگی به کیفیت نواختن آن دارد.
بیشتر مراجع تقلید آیةاللَّه بهجت و آیةاللَّه صافی، استفاده از هر نوع آلات موسیقی را حرام می دانند. استفاده از آلات مشترک را به طور مطلق حرام نکرده اند ؛ بلکه براساس کیفیت نواختن آن فتوا داده اند. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، کد: 279/500016)
