من در بعضی موارد روخوانی و تجوید قرآن درس می‌دهم.بعضی از جوان‌ها در کلاس سؤال می‌کنند: اگر هدف از آموزش قرآن، فهم و عمل به معارف قرآن است؛ چرا این قدر وقت صرف یادگیری زبان عربی می‌کنیم و به جای آن به ترجمه قرآن نمی‌پردازیم؟ یا گاهی می‌پرسند: چرا نماز را فارسی نخوانیم و یا چرا اذان را فارسی نگوییم تا به جای (حی علی الصلاة) مثلًا بگوییم (بشتابید به سوی نماز) تا تأثیر بیشتری بر روی مستمعین داشته باشد؟ مرا راهنمایی کنید.

من در بعضی موارد روخوانی و تجوید قرآن درس می‌دهم.بعضی از جوان‌ها در کلاس سؤال می‌کنند: اگر هدف از آموزش قرآن، فهم و عمل به معارف قرآن است؛ چرا این قدر وقت صرف یادگیری زبان عربی می‌کنیم و به جای آن به ترجمه قرآن نمی‌پردازیم؟ یا گاهی می‌پرسند: چرا نماز را فارسی نخوانیم و یا چرا اذان را فارسی نگوییم تا به جای (حی علی الصلاة) مثلًا بگوییم (بشتابید به سوی نماز) تا تأثیر بیشتری بر روی مستمعین داشته باشد؟ مرا راهنمایی کنید.

دلبستگی مسلمانان به (زبان وحی)، علاوه بر حفظ رمز وحدت، موجب احساس نزدیکی بیشتر و پیوستگی آوایی با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام می‌شود.
از نظر محتوا و ژرفایی معنا نیز بهره‌های فراوانی نصیب آشنایان به زبان عربی می‌گردد که اکتفا به ترجمه و زبان فارسی هرگز نمی‌تواند جایگزین آن شود.
در این باره خوب است داستانی شیرین و خواندنی بازگو شود:
دارالعلم اصفهان- که از ابتدای قرون اسلامی تاکنون در انتشار و توسعه علوم و تربیت دانش‌پژوهان جایگاهی خاص داشته- در قرن اخیر نیز پرورش‌دهنده بسیاری از مشعلداران دانش و تقوا بوده است. فقیه وارسته و دانشمند مهذّب حاج آقا رحیم ارباب یکی از این شخصیت‌ها است. (1)
این عالم فرهیخته در سال 1297 ق در (چرمهین) از توابع لنجان دیده‌ به جهان گشود. در کودکی همراه پدرش به اصفهان رفت و پس از آموزش مقدمات ادبی و بخشی از سطح، در محضر استادانی چون حاج میرزا بدیع (م 1318 ق) و علامه آقا سیدمحمدباقر درچه‌ای (م 1342 ق) به تکمیل اصول و فقه پرداخت. سپس از محضر آیةاللَّه سید ابوالقاسم دهکردی (م 1353 ق) و آیةاللَّه حاج آقا منیر احمدآبادی (متوفای 1342 ق.) بهره برد و در خدمت دو فیلسوف بزرگ، آخوند ملامحمد کاشی و حکیم جهانگیرخان قشقایی فلسفه، هیئت و ریاضیات آموخت.
(ارباب) پس از یک قرن تحصیل و تدریس و اقامه نماز جمعه و جماعت و حضور در صحنه‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی و تربیتی‌در سال 1396 ق جهان خاکی را بدرود گفت. یک بار دکتر محمد جواد شریعت با جمعی از دانشجویان با مرحوم حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی دیدار کرد. وی خاطره آن ملاقات را چنین باز می‌گوید: در سال 1332 ش بود، من و عده‌ای از جوانان پر شور آن روزگار، پس از تبادل نظر و بحث و مشاجره، به این نتیجه رسیده بودیم که چه دلیلی دارد نماز را به عربی بخوانیم؟ چرا نماز را به زبان فارسی نخوانیم؟ عاقبت تصمیم گرفتیم نماز را به فارسی بخوانیم و همین کار را هم کردیم. والدین ما کم کم از این موضوع آگاهی یافتند و به فکر چاره افتادند. آنان پس از تبادل نظر با یکدیگر، تصمیم گرفتند با نصیحت ما را از این کار باز دارند و اگر مؤثر نبود، راهی دیگر برگزینند. چون پندهای ایشان مؤثر نیفتاد؛ ما را نزد یکی از روحانیان آن زمان بردند. آن روحانی وقتی فهمید ما به زبان فارسی نماز می‌خوانیم، به شیوه‌ای اهانت‌آمیز نجس و کافرمان خواند. این عمل او ما را در کارمان راسخ‌تر و مصرتر ساخت. عاقبت یکی از پدران، والدین دیگر افراد را به این فکر انداخت‌
که ما را به محضر حضرت آیةاللَّه حاج آقا رحیم ارباب ببرند و این فکر مورد تأیید قرار گرفت. آنان نزد ایشان شتافتند و موضوع را با وی در میان نهادند.
او دستور داد در وقتی معیّن ما به خدمتش برویم. در روز موعود ما را- که تقریباً پانزده نفر بودیم- به محضر مبارک ایشان بردند.
در همان لحظه اول، چهره نورانی و خندان وی ما را مجذوب ساخت؛ آن بزرگ‌مرد را غیر از دیگران یافتیم و دانستیم که با شخصیتی استثنایی رو به رو هستیم. آقا در آغاز دستور پذیرایی از همه ما را صادر فرمود. سپس به والدین ما فرمود: شما که به فارسی نماز نمی‌خوانید، فعلًا تشریف ببرید و ما را با فرزندانتان تنها بگذارید. وقتی آنان رفتند، به ما فرمود: بهتر است شما یکی یکی خودتان را معرفی کنید و بگویید در چه سطح تحصیلی و چه رشته‌ای درس می‌خوانید. آن گاه به تناسب رشته و کلاس ما، پرسش‌های علمی مطرح کرد و از درس‌هایی مانند جبر و مثلثات و فیزیک و شیمی و علوم طبیعی مسائلی پرسید که پاسخ اغلب آنها از توان ما بیرون بود. هر کس از عهده پاسخ بر نمی‌آمد، با اظهار لطف وی و پاسخ درست پرسش رو به رو می‌شد. پس از آنکه همه ما را خلع سلاح کرد، فرمود: والدین شما نگران شده‌اند که شما نمازتان را به فارسی می‌خوانید، آنان نمی‌دانند من کسانی را می‌شناسم که- نعوذباللَّه- اصلًا نماز نمی‌خوانند!! شما جوانان پاک اعتقادی هستید که هم اهل دین هستید و هم اهل همت. من در جوانی می‌خواستم مثل شما نماز را به فارسی بخوانم؛ ولی مشکلاتی پیش آمد که نتوانستم. اکنون شما به خواسته دوران جوانی‌ام جامه عمل پوشانیده‌اید، آفرین به همّت شما! در آن روزگار، نخستین مشکل من ترجمه صحیح سوره حمد بود که لابد شما آن را حلّ کرده‌اید. اکنون یکی از شما
که از دیگران مسلّط تر است، بگوید (بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم) را چگونه ترجمه کرده است؟ یکی از ما به عادت دانش‌آموزان دستش را بالا گرفت و برای پاسخ دادن داوطلب شد. آقا با لبخند فرمود: خوب شد، طرف مباحثه ما یک نفر است؛ زیرا من از عهده پانزده جوان نیرومند بر نمی‌آمدم. بعد به آن جوان فرمود:
خوب بفرمایید (بسم‌اللَّه) را چگونه ترجمه کردید؟ آن جوان گفت: طبق عادت جاری به نام خداوند بخشنده مهربان. حضرت ارباب لبخند زد و فرمود:
گمان نمی‌کنم ترجمه درست (بسم‌اللَّه) چنین باشد. در مورد (بسم) ترجمه (به نام) عیبی ندارد. اما (اللّه) قابل ترجمه نیست؛ زیرا اسم علم (خاص) خدا است و اسم خاص را نمی‌توان ترجمه کرد؛ برای مثال اگر اسم کسی (حسن) باشد، نمی‌توان به آن گفت (زیبا). ترجمه (حسن) زیبا است؛ امّا اگر به آقای حسن بگوییم آقای زیبا، خوشش نمی‌آید. کلمه (اللّه) اسم خاصی است که مسلمانان بر ذات خداوند متعال اطلاق می‌کنند. نمی‌توان (اللّه) را ترجمه کرد، باید همان را به کار برد.
خوب (رحمان) را چگونه ترجمه کرده‌اید؟ رفیق ما پاسخ داد: بخشنده.
حضرت ارباب فرمود: این ترجمه بد نیست؛ ولی کامل نیست؛ زیرا (رحمان) یکی از صفات خداوند است که شمول رحمت و بخشندگی او را می‌رساند و این شمول در کلمه بخشنده نیست؛ (رحمان)؛ یعنی، خدایی که در این دنیا هم بر مؤمن و هم بر کافر رحم می‌کند و همه را در کنف لطف و بخشندگی خود قرار می‌دهد و نعمت رزق و سلامت جسم و مانند آن عطا می‌فرماید. در هر حال، ترجمه بخشنده برای (رحمان) در حد کمال ترجمه نیست.
خوب، (رحیم) را چطور ترجمه کرده‌اید؟ رفیق ما جواب داد: (مهربان).
آیةاللَّه ارباب فرمود: اگر مقصودتان از (رحیم) من بودم- چون نام وی رحیم بود- بدم نمی‌آمد (مهربان) ترجمه کنید؛ امّا چون (رحیم) کلمه‌ای قرآنی و نام پروردگار است، باید درست معنا شود. اگر آن را (بخشاینده) ترجمه کرده بودید، راهی به دهی می‌برد؛ زیرا (رحیم)؛ یعنی، خدایی که در آن دنیا گناهان مؤمنان را عفو می‌کند. پس آنچه در ترجمه (بسم‌اللَّه) آورده‌اید، بد نیست؛ ولی کامل نیست و اشتباهاتی دارد. من هم در دوران جوانی چنین قصدی داشتم؛ امّا به همین مشکلات برخوردم و از خواندن نماز فارسی منصرف شدم. تازه این فقط آیه اول سوره (حمد) بود، اگر به دیگر آیات بپردازیم، موضوع خیلی پیچیده‌تر می‌شود. امّا من معتقدم شما اگر باز هم بر این امر اصرار دارید، دست از نماز خواندن به فارسی برندارید؛ زیرا خواندنش از نخواندن نماز به‌طور کلی بهتر است.
در اینجا، همگی شرمنده، منفعل و شکست خورده از وی عذرخواهی کردیم و قول دادیم، ضمن خواندن نماز به عربی، نمازهای گذشته را اعاده کنیم.
ایشان فرمود: من نگفتم به عربی نماز بخوانید، هر طور دلتان می‌خواهد بخوانید.
من فقط مشکلات این کار را برای شما شرح دادم. ما همه عاجزانه از وی طلب بخشایش و از کار خود اظهار پشیمانی کردیم. آیةاللَّه ارباب، با تعارف میوه و شیرینی، مجلس را به پایان برد. ما همگی دست مبارکش را بوسیدیم و در حالی که ما را بدرقه می‌کرد، خدا حافظی کردیم. بعد نمازها را اعاده کردیم و از کار جاهلانه خود دست برداشتیم. بنده از آن به بعد گاه به حضور آن جناب می‌رسیدم و از خرمن علم و فضیلت وی خوشه‌ها بر می‌چیدم و ... (1).
__________________________________________________
(1). به نقل از استاد دکتر محمد جواد شریعت.