با توجه به این که اسلام دین روز است و قابلیت آن را دارد که نسبت به تغییرات زمانه، احکامش مورد بررسی قرار گیرد و تغییر کند؛ (مانند حکم حرام بودن بازی شطرنج که امام خمینی (ره) آن را آزاد نمود)، آیا نمی توان در این حکم الاهی هم بررسی مجدد نمود؟ به این گونه که اگر دو خواهر هر دو راضی به این باشند که همسر یک مرد باشند، یا این که با هم در زندگی کردن در کنار یک مرد تعامل کنند. آیا باز هم حکم همان است که فرمودید؟ من فکر می کنم برای آن خداوند رحمان پیامبر ما را آخرین قرار داد که می دانست این دین اکمل همه ادیان است و قابلیت تغییر به زمان را دارد. همان گونه که یک محقق علوم طبیعی در پی یافتن مفروضات خود دست به تحقیق می زند، یک محقق دینی هم لازم است که این عمل را انجام دهد. البته دیده می شود همان گونه که در مثال فوق آوردم شخصی؛ مثل امام (ره) تا جاهایی پیش می رود که بعضی از آن موارد در تحریر الوسیله ایشان آمده است.

برای روشن شدن پاسخ چند نکته را تذکر می دهیم:   1. معنای این که اسلام دین روز، کامل ترین دین و قوانین آن تامین کننده سعادت و خوشبختی زندگی بشر در همه اعصار و قرون است، این است که قوانین اسلام مطابق با واقعیت ها ی هستی و خواست های فطری بشر است. فطرت و ذات انسانی قابل تغییر و تبدیل نیست.[1]   "پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدا تغییر پذیر نیست، این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی دانند".[2]   فطرت انسانی غیر از خواهش ها ی شهوی و نفسانی او است و گرنه در زمان پیامبر اسلام (ص) بلکه در همیشه تاریخ هوا و هوس و شهوت رانی وجود داشته و در برخی از جوامع شاید اکثریت افراد جامعه گرفتار آن می شدند. ادیان الاهی در پی پالایش روح انسان از آلودگی های اخلاقی و زنده نمودن نهاد و فطرت بشریت بودند: "ای کسانی که ایمان آوردید،چون خدا و پیامبرش شما را به چیزی فرا خوانند که به شما حیات می بخشد دعوتشان را اجابت کنید".[3]   هوا و هوس، گرد و غبار و لایه هایی اند، که روی آیینه جان قرار می گیرند. چه بسا در اثر طول زمان تبدیل به رسوبات مستحکمی گردند که جز بحران حوادث و گرفتاری های سخت، چیزی توان شکافتن آنها را ندارد که در آن صورت سودی هم نصیب شخص نمی شود.   "و هنگامی که بر کشتی سوار می شوند، خدا را پاک دلانه می خوانند، (ولی) چون به سوی خشکی رساند و نجاتشان داد، به ناگاه شرک می ورزند".[4]   پس معنای کامل بودن دین اسلام این نیست که هر روز مطابق خواهش های شهوانی عده ای از مردم تغییر کند، بلکه حقیقت دین اسلام در همیشه تاریخ ثابت است. چنان که امام صادق (ع) می فرمایند: "آنچه پیامبر اکرم (ص) حلال نمودند برای همیشه تا روز قیامت حلال است و آنچه حرام نمودند تا روز قیامت حرام است".[5]   2. فتوای امام خمینی (ره) در مورد شطرنج به معنای تغییر حکم اسلام نیست، بلکه نظر ایشان این است که شطرنج در زمان پیامبر (ص) اسلام نیز به خاطر این که وسیله قمار بوده حرام شده است. پس الآن که شطرنج دیگر وسیله قمار نیست، بلکه ورزش فکری است حرام نیست، نه این که در آن زمان به صورت مطلق حرام بوده و الآن حکم آن تغییر نموده است. به عبارت دیگر، اگر شطرنج در زمان پیامبر اکرم (ص) وسیله قمار شمرده نمی شد و ورزش فکری می بود حرام نمی شد؛ چنان که در این زمان که ورزش فکری است اگر از او برای قمار (برد و باخت) استفاده کنند حرام خواهد بود.   3. آنچه در مورد فلسفه حرمت ازدواج با خواهر زن، اشاره نمودیم،[6] اولاً: آن را به عنوان احتمال و حکمت حرمت بیان کردیم، نه به صورت قطعی و علت تامه حرمت، پس اگر فرضا در موردی این حکمت وجود ندارد، نمی توان گفت حرام نیست. ثانیاً: این بیان به لحاظ فطرت و طبیعت زنان و مردان بوده و به همین جهت می بینیم مورد پذیرش اکثریت افراد جامعه است و این منافات ندارد که افراد کمی بر خلاف فطرت و طبیعت انسانی خواهان غیر آن باشند. البته با مراجعه دقیق به پاسخ قبلی این نکته بیشتر روشن می شود.     [1]     نک:  نمایه های: - دین خاتم، سؤال 7 (سایت: 205). - دین و تحول، سؤال 8  (سایت: 206 ). - دین، ثبات و تغیر، سؤال 10  (سایت: 209 ). - سرّ خاتمیت دین اسلام، سؤال 386 (سایت: 399). [2]    روم، 30. [3]    انفال، 24 . [4]    عنکبوت، 65. [5]    کافی، ج 1، ص 58. [6]     نک:  نمایه:  ازدواج هم   زمان با دو خواهر،  سؤال 550  (سایت: 600).