جبران
جبران و تدارک کردن را تلافی گویند و از آن در باب صلات سخن گفته شده است.
اگر تخلّف از وعده با عذر موجّه باشد، گرچه حرام نیست، ولی در صورتی که ضمان‌آور باشد ضمان رفع نمی‌شود و باید جبران خسارت کند و لااقل او را راضی نماید.
عنوان مسئله:
اگر تخلّف از وعده با عذر موجّه باشد، گرچه حرام نیست، ولی در صورتی که ضمان‌آور باشد ضمان رفع نمی‌شود و باید جبران خسارت کند و لااقل او را راضی نماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
سوال مرتبط یافت نشد
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] استفاده شخصی از امکانات مدرسه، صرفاً برای امور تحصیلی، با اجازه مدیر آموزشگاه چه حکمی دارد؟ در صورت ضامن بودن آیا با پرداخت خسارت به بیت المال، رفع ضمان می شود؟
- [آیت الله بهجت] آیا زیاده روی در مصرف آب و برق و گاز، در صورتی که انسان پول آن را پرداخت کند حرام و موجب ضمان است؟ و در صورت ضمان؛ وجه را به چه کسی باید پرداخت کرد تا بری ء الذمه شد؟
- [آیت الله بروجردی] هر گاه جنب از حرام به جهت عدم تمکّن از غسل، تیمّم بدل از غسل نمود و چند روز به همین عذر نماز خواند، در صورتی که بدنش عرق نموده و لباس او آلوده به عرق شده، آیا نمازهایی که در این چند روز خوانده از جهت این که لباسش آلوده به عرق جنابت از حرام بوده، باید اعاده نماید یا خیر؟
- [سایر] حاج آقاسلام از شما خواهش میکنم اگه طولانیم شد برای آرامش دل یه جوون خام این پیامو بخونیدو... حاج آقامن مصداق پوست موزم... ... فکرمیکنم چه طوری ایستادم وباانسانی که همیشه دوست داشتم به عنوان الگوی من باشه اون طور قبیحانه حرف زدم مخم سوت میکشه،من باراول سعی کردم بی احترامی نکنم، واقعابی انصافی کردیم ببخشید. ... تمام وقت خودمو سرزنش میکنم ازدرسم افتادم گرچه حقمه،(میدونم که گفتین دخترم حلالی امانمیدونم چرادلم راضی نیست ،چون میدونم احترام به بزرگتربه این سادگی نیست )چه طوری میتونم جبران کنم حاج آقا؟...(به جای اینکه توی اون لحظات درس زندگی از شمابگیرم----)حاج آقا رشت رفتین ؟بازم میاین کاشان ؟خواهش میکنم بیاین .
- [سایر] چطور میتوان والد بی منطق و بدبین را که اجازه ازدواج به دختر خود را نمیدهد را راضی کرد در صورتی که دخترانشان بهترین مقعیتهای ازدواج را دارند و تمام فامیل و بستگان و اعضای خانواده موافقند. البته دختر ایشان با متانت تا بحال صبر کرده اند و تا حالا که سنشان 25 سال شده حرمت پدر را نگه داشته اند.
- [آیت الله بهجت] عدّه ای از افراد به نام دعانویس از برخی کتاب ها، برای رفع امراض و اصلاح اختلاف زن و شوهر دعاهایی می نویسند و عدّه ای برای گرفتن دعا به آن ها مراجعه کرده و به عنوان هدیه مقداری پول پرداخت می کنند. از نظر شارع مقدّس اسلام، این کار چه صورتی دارد و پولی که آن ها از این راه به دست می آورند، حلال است یا حرام؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا دین مقیاس عدالت است، یا عدالت مقیاس دین؟ به بیان دیگر، آیا دین به هر چه که عدالت باشد امر می کند، یا هر چه که دین به آن امر کند، عدالت است؟ و به بیان فنّی، آیا عدالت در سلسله علل احکام است، یا در سلسله معالیل آن؟ توضیح بیشتر این که: آیا انسانها، مصادیق بارز ظلم و عدالت را از طریق شریعت می شناسند، یا عدالت و ظلم برای همه روشن است، و توصیه های دین ارشاد به حکم عقل است؟ مستحضرید شیعه نیز مثل معتزله معتقد است که عدالت، مقیاس دین است، و اشاعره دین را مقیاس عدالت می دانند. حال سؤال این است که اگر شیعه عدالت را مقیاس دین می داند، چرا در استنتاجات فقهی به احکامی می رسد که هر عُرفی آن را مصداق بیّن ظلم می داند. بعضی از احکام نکاح چنین است; توجّه فرمایید: 1 اجماعی است که طلاق به دست مرد است، و مرد می تواند هرگاه که اراده کند زنش را طلاق بدهد، هر چند هیچ عذر موجّهی نداشته باشد! طلاق غیابی و بدون هیچ عذر موجّه، در هر عرفی ظلم محسوب می شود. 2 در بحث عیوب زوجین می گویند: (اگر مرد بعد از عقد بفهمد زنش کور یا شل است، خوره یا برص دارد، می تواند عقد را فسخ کند. ولی اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهرش یکی از این عیوب را دارد حق فسخ ندارد; باید بسوزد و بسازد!) 3 مرد هر وقت تمایل داشته باشد زن باید خود را در اختیار او قرار دهد; حتّی اگر وسط نماز باشد. ولی زن فقط سالی سه مرتبه حقّ آمیزش دارد، آن هم چنان کوتاه و مختصر که مجال بیان آن نیست! 4 اگر مرد در شب عروسی همسرش را ترک کند و مسافرت برود، و بعد از ده سال برگردد (در صورتی که نفقه داده باشد،) زن حق اعتراض ندارد! چگونه می توان با حفظ مبنای کلامی شیعه، این قبیل احکام را پذیرفت؟ آیا می گویید همه عقلا اشتباه می کنند که می گویند طلاقِ مبنی بر هوس و بدون عذر موجّه ظلم است؟ همه عقلا که برای زن نیز (در شرایط تدلیس مرد در موارد فوق) حق فسخ قائلند اشتباه می کنند؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] با سلام. با اجازه جنابعالی اول وضعیت خودم را عرض میکنم بعد از آن به طرح سوالم میپردازم. بنده در حال پایه گذاری فروشگاه اینترنتی نرم افزار هستم. بنده سی دی ها را از فروشگاههای دیگر که آن را رایت میکنند تهیه میکنم و پس از بسته بندی برای مشتریان ارسال میکنم. با فرض مذکور تکلیف بنده چیست؟ آیا اگر خودم هم سی دی های را رایت کنم یا به همان صورت سابق رایت سی دی ها را به فرد دیگری بسپارم (در صورتی که به کار آن فرد راضی هستم) از نظر شرعی مشکلی متوجه من است؟ آیا بنده باید از کار خود دست بکشم و فروشگاه را تعطیل کنم؟ خواهشم میکنم تکلیف زندگی مرا روشن کنید تا انشاء الله مال حرام وارد زندگیم نشود. متشکرم.
- [آیت الله مکارم شیرازی] سادات در کشور پاکستان از احترام فوق العاده برخوردارند; حتّی سادات ناصالح; چون بزرگان سادات بوده اند که غیر سادات را با اسلام آشنا نمودند. لهذا غیر سادات جایز نمی دانند که دختران سادات را به عقد خود در آورند، و سادات هم بر این باورند که این عمل اهانت به خانواده پیامبر صلوات الله علیهم می باشد، و این مطلب در نزد آن‌ها به قدری مهم است که اگر کسی از آن تخلّف کند، بعضی جوانان، حتّی بزرگان، احساساتی شده و در چنین مواردی شوهر آن دختر را به قتل می رسانند! همانطور که چند ماه قبل، این اقدام در لاهور انجام شد! و این حادثه در روزنامه های پاکستان با تیتر بزرگ چاپ شد، و عموم مردم این عمل را ستایش کردند. و شکّی نیست که اگر سیّده با غیر سیّد ازدواج کند، مفاسدی بر آن مترتّب است، و سبب بدنام نمودن مذهب شیعه و علمای مذهب هم می شود. چون برادران اهل سنّت پاکستان در این مسأله متّفق القول هستند، که عقد سیّده با غیر سیّد جایز نیست. لطفاً بفرمایید: 1 اگر در ازدواج سیّده با غیر سیّد، مفسده ای باشد، و موجب اختلافات خانوادگی و بدنامی مذهب و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) شود، آیا در چنین موردی این اقدام جایز است؟ 2 در صورتی که برای دختر سیّد، در فامیل خودش، یا دیگر خانواده های سادات کفوی موجود باشد، آیا آن دختر می تواند با غیر سیّد ازدواج کند، با این که جدّش راضی نیست، و پدرش فوت کرده است؟
- [آیت الله اردبیلی] اینجانب دانشجوی سال آخر هستم و از مهرماه تا پایان سال چهار آزمون درسی بسیار مهم (از جمله آزمون کارشناسی ارشد) پیش رو دارم و برای موفقیت در این آزمون ها باید روزانه حدود 13 ساعت درس بخوانم. با عنایت به اینکه در ماه مبارک رمضان هستیم و از آنجا که 5 روز هفته نیز به صورت نیمه وقت کار می کنم در این روزهایی که از ماه رمضان گذشته است عملاً به هیچ وجه امکان درس خواندن همزمان با روزه داری برایم فراهم نبوده است (به دلیل اینکه روزه بوده ام امکان فعالیت شدید ذهنی از من گرفته شده است). در صورتی که تا پایان ماه مبارک، روال بر همین وضع باشد، عملاً فرصت یک ماه تابستان (که وقت آزاد بیشتری برای مطالعه نسبت به پاییز دارم) از دست می رود و به همین نسبت احتمال موفقیت در آزمونهایم که آینده درسی و خانوادگی ام تا حد زیادی به آن ها وابسته است، کاهش می یابد. آیا می توانم در روزهای آینده روزه نگیرم و پس از رفع این عذر آن‌ها را قضا کنم؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- قرآن شریف و روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) مؤمن واقعی را کسی میداند که وفای به عهد کند و خلف وعده نداشته باشد. و خلف وعده اقسامی دارد: الف) تخلّف از عقود و شروطی که در اسلام لازم الوفاست، نظیر بیع و شرا و شروط در ضمن عقد بلکه مطلق شروط، و این قسم تخلّف علاوه بر اینکه حرام است، ضمان‌آور نیز میباشد، مثلاً اگر خانهای را فروخته باشد و در ضمن عقد شرط کرده باشد که مثلاً یک ماه پس از فروش در آن خانه بنشیند، اگر مشتری تخلّف از آن شرط نمود و خانه را پیش از اتمام یک ماه تصرّف کرد، علاوه بر اینکه کار حرامی انجام داده، تصّرف او نیز غصب و حرام است، و اگر خانه در این مدّت خراب شود یا آسیب ببیند ضامن است، همانگونه که اگر فروشنده از تسلیم خانه پس از اتمام یک ماه خودداری کند، علاوه بر حرمت، ضامن نیز میباشد و باید مشتری را راضی کند. ب) تخلّف از وعدههایی که موجب زیان و ضرر شود، نظیر اینکه وعده بدهد که مثلاً شام به خانه کسی برود و او غذا تهیه ببیند و افرادی را برای احترام او دعوت نموده باشد. این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان‌آور نیست، ولی علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است، از نظر شرعی نیز حرام است. ج) تخلّف از وعدهای که موجب زیان و ضرر مالی نشود، ولی ضرر آبرویی و نظیر آن داشته باشد، نظیر مثالی که گذشت، در صورتی که تنها ضرر آبرویی داشته باشد نه ضرر مالی، این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان ندارد، ولی حرام است و انسان واقعی از این کارها نمیکند. د) تخلّف از وعدهای که موجب اتلاف عمر می‌شود، نظیر اینکه وعده کند مثلاً در وقت معیّنی در کلاس درس حاضر شود، ولی تخلّف کند و در آن وقت معیّن نرود و یا اصلًا نرود. این قسم علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است حرام نیز میباشد، ولی برای اینکه وقت دیگران را تضییع نموده ضامن نیست. ه) تخلّف از وعدهای که موجب ضرر مالی یا ضرر آبرویی و یا تضییع عمر نیست، این قسم تخلّف وعده اگرچه حرام نیست و ضمان‌آور نیز نمیباشد، ولی کاشف از این است که مؤمن واقعی نیست: صفحه 398 (الْمُؤْمِنُ اذا وَعَدَ وَفی)[1] (انسان با ایمان هنگامی که وعده کرد، وفا میکند.) و از نظر کمال نیز نقص دارد و از این جهت مورد ملامت عقلا میباشد.
- اگر عمداً تخلّف وعده کند در صورتی که ضرر مالی و یا آبرویی و یا ضرر تضییع وقت داشته باشد، باید کسی را که ضرر بر او وارد شده راضی کند، ولی اگر راضی نشد و یا دسترسی به او نبود، توبه تنها کافی است، ولی باید از راه دعا و استغفار و تعریف او در میان مردم و نظیر اینها، جبران آن خسارت را بنماید. [1]. بحار الانوار، ج 64، ص 311.
- کوتاهی در رفع حوائجی که واجب است گرچه گناهش بزرگ است، ولی ضمان‌آور نیست، بهخلاف خمس و زکات که اگر کوتاهی در ادای آن کند، علاوه بر اینکه گناهش بزرگ است، ضمان‌آور نیز میباشد، حتّی اگر بمیرد، باید اوّل از مال او برداشته شود و بعد ورثه مال را بین خود تقسیم کنند.
- توبه محتکر، پشیمانی از گذشته و تصمیم بر ترک آن کار زشت است، و جبران خسارت اقتصادی که بهواسطه احتکار به وجود آورده لازم نیست، گرچه سزاوار است.
- اگر دکتر دقّت و احتیاط لازم را بکند، چنانچه ضرری به مریض برسد و یا بمیرد، ضامن نیست، و چون مراجعه به دکتر اجازه و رفع ضمان است، لازم نیست دکتر به مریض یا ولیّ او بگوید اگر ضرری به مریض برسد ضامن نباشد، گرچه این اجازه و رفع ضمان کار خوبی است، ولی اگر اشتباه کند ضامن است.
- اگر کسی تهمت به کسی زده باشد و او مطّلع شده باشد، باید او را راضی کند تا توبه او قبول شود و اگر مطّلع نشده باشد، در توبه رضایت او شرط نیست، ولی علاوه بر لزوم دعا و صفحه 396 استغفار برای او، باید اگر قدرت دارد رفع آن تهمت بنماید، و اگر قدرت بر این کار ندارد، باید بهواسطه تعریف او و امثال آن، به اندازه ممکن جبران آن خسارت را بنماید و چنانچه نتوانست او را راضی کند یا دسترسی به او نداشت، دعا و استغفار و جبران خسارت به مقدار میسّر کفایت میکند.
- اگر پدر یا مادر در حقوق اولاد کوتاهی بنمایند، گرچه ضمان ندارد و اولاد از آن‌ها چیزی بستانکار نمیشوند، ولی تا رضایت اولاد را فراهم نکنند توب? آن‌ها قبول نمی‌شود، مگر اینکه تحصیل رضایت آن‌ها مقدور نباشد که در این صورت با دعا و استغفار و در صورت امکان با دادن مال، باید جبران کنند.
- در توبه از فحش، علاوه بر پشیمانی و تصمیم بر ترک، باید کسی را که به او فحش داده است راضی کند، ولی اگر راضی نشد یا دسترسی به او نداشت و یا مفسدهای مترتّب بر آن باشد، گرچه لازم نیست، ولی باید جبران آن اهانت را به وسیله تعریفنمودن او در میان مردم و بهواسطه دعا و استغفار برای او بنماید.
- رفع صفات رذیله، گرچه عملی بر طبق آن انجام ندهد، اگر قدرت بر رفع داشته باشد، واجب مؤکّد، و ترک این واجب چنانکه گفته شد از محرّمات است، و باید علاوه بر اینکه مانع سر زدن عملی از آن شود، با آن مبارزه کند تا ریشهاش را قطع کند، و این کار، گرچه مشکل است ولی از اوجب واجبات است، و ثواب این مبارزه از جهاد بالاتر است و از این رو در روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) (جهاد اکبر) نامیده شده است.
- توبه ساحر همان پشیمانی از گذشته و دست برداشتن از این گناه زشت و بزرگ است، و چه بسیار خوب است که بهواسطه بطلان سحر از دیگران و یا از راه دیگر، جبران خسارت کند، ولی اگر آثار سحر او باقی است، چنانچه میتواند خودش یا دیگری باید آن سحر را باطل نماید، همانگونه که اگر به گوش کسی که سحر شده، رسیده باشد، باید او را راضی کند و اگر راضی نشد، توبه تنها کفایت میکند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] اگر یکی از زن یا شوهر، بچّه بخواهد و دیگری نخواهد، در صورتی که هیچ کدام عذر موجّه و شرعی نداشته باشند، حقّ کسی که بچّه میخواهد مقدّم است، مگر این که طرف دیگر به طور صریح یا ضمنی جزء عقد ازدواج شرط کرده باشد که بچهدار نشوند؛ ولی چنانچه زن عذر موجّه و شرعی داشته باشد، مثل این که باردار شدن برای او ضرر جانی مهم داشته باشد، شوهر نمیتواند بچّهدار شدن را به او تحمیل نماید.
- [آیت الله وحید خراسانی] در صورتی که بیمه شونده اقساط بیمه را بر طبق قرار داد نپردازد بر بیمه کننده واجب نیست خسارت وارده را جبران کند و بیمه شونده حق ندارد انچه از اقساط بیمه پرداخت کرده پس بگیرد
- [آیت الله خوئی] چنانچه بیمهگر در صورت پیشآمد خسارتی بر بیمهکننده از جبران آن خودداری کند و به شرط هبه عمل ننماید و خسارت نپردازد، بیمهکننده خیار تخلف شرط دارد و میتواند قرارداد بیمه را فسخ کند و آنچه از اقساط بیمه پرداخت کرده است، مسترد داشته و پس بگیرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] در صورتی که بیمه کننده به پرداخت اقساط بیمه کمّاً وکیفاً اقدام نکند، واجب نیست بر بیمهگر که خسارت وارده را جبران کند و بیمهکننده حق ندارد آنچه از اقساط بیمه پرداخت کرده است، مسترد بدارد و پس بگیرد.
- [آیت الله وحید خراسانی] می توان تمام اقسام عقد بیمه را از باب تعهد بیمه کننده و بیمه شونده به پرداخت خسارت و مال معین قرار داد هرچند احوط ان است که مثلا بیمه شونده مال معینی به بیمه کننده صلح کند به شرط ان که بیمه کننده خسارت احتمالی که معین شده جبران نماید و بر بیمه کننده جبران واجب می شود و همچنین در صورتی که مال معین از طرف بیمه شونده عین باشد می توان عقد بیمه را به عنوان هبه به شرط تحمل خسارت احتمالی از جانب بیمه کننده انجام داد که بر بیمه کننده وفای به شرط واجب است
- [امام خمینی] اگر کسی از مستأجر سابق که مدت اجارهاش گذشته است، آن محل را اجاره کند، اجارهاش صحیح نیست. مگر به اجازه صاحب محل، و توقفش در محل حرام و غصب است، و اگر به محل خسارت وارد شود یا تلف شود، موجب ضمان است برای این شخص، و مادامی که توقف نموده است، باید مثل مال الاجاره را به صاحب محل بپردازد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر انسان بخواهد ضامن شود که بدهی کسی را بدهد، ضامن شدن او در صورتی صحیح است که به هر لفظی اگرچه عربی نباشد به طلبکار بگوید که من ضامن شدهام طلب تو را بدهم یا فعلی انجام دهد که ضمان را بفهماند وطلبکار هم رضایت خود را بفهماند; ولی راضی بودن بدهکار شرط نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر مال غصبی را با اطلاع از غصب بودن عاریه کند و در دست او از بین برود، مالک می تواند عوض مال را از او بگیرد و اگر به او دسترسی پیدا نکند از کسی که مال را غصب کرده مطالبه کند و همچنین عوض استفاده هایی را که عاریه کننده برده باید بدهد و در صورتی که نمی دانسته است آن مال غصبی است اگر مالک خسارت مال یا منافع آن را بگیرد او می تواند آنچه را به مالک داده از عاریه دهنده غاصب بگیرد، البته این در صورتی است که عاریه دهنده شرط ضمان نکرده باشد و چیز عاریت شده از جنس طلا و نقره نباشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در چهار جا تخلّی حرام است: اول: در کوچههای بنبست، مگر اینکه همه صاحبانش راضی باشند. دوم: در ملک کسی که به تخلّی در آن ملک راضی نیست. سوم: در جایی که برای عده مخصوصی وقف شده است، مثل دستشوئی بعضی مدرسهها. چهارم: روی قبر مؤمنان در صورتی که بیاحترامی به آنان باشد و همچنین در جایی که بیاحترامی به مؤمنی گردد یا تخلّی سبب هتک حرمت یکی از مقدسات شریعت باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولی صاحبش را بشناسد، باید او را راضی نمایند، و چنانچه صاحب مال راضی نشود، در صورتی که انسان بداند چیز معینی مال او است و شک کند که بیشتر از آن هم مال او هست یا نه، باید چیزی را که یقین دارد مال اوست باو بدهد، و احتیاط مستحب آن است مقدار بیشتری را که احتمال می دهد مال او است به او بدهد.