زندگی
حیات مقابل ممات است. از آن به مناسبت در بسیاری از ابواب فقه نظیر طهارت، حج، وصیت، نکاح، استیلاد، اطعمه و اشربه، ارث و دیات سخن رفته است.
روحانی و پزشک و خدمه کاروانها اگر در برگشت می‌توانند زندگی خود را به طور مناسب شأن خود اداره کنند حجّ بر آنها واجب است.
عنوان مسئله:
روحانی و پزشک و خدمه کاروانها اگر در برگشت می‌توانند زندگی خود را به طور مناسب شأن خود اداره کنند حجّ بر آنها واجب است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کسانی که برای کاری مثل خدمه یا مدیر یا روحانی یا پرستار یا پزشک یا سایر موارد به حج برده می شوند و هزینه حج آن ها پرداخت می شود در صورتی که پول احرام و قربانی را داشته باشند و در ایام حج معیشت خانواده آنان نیز دچار معضل نشود، و افزون به خدمتی که در حج دارند، می توانند اعمال حج را نیز به جا آورند، مستطیع محسوب می شوند و حج آن ها کفایت از حج واجب می کند؟ در مورد چنین اشخاصی آیا داشتن مال برای آینده زندگی شرط استطاعت است؟
- آیا شخصی که مخارج حج را دارد، امّا در برگشت از سفر حج برای مخارج زندگی مقروض می شود، مستطیع است؟
- کسی که اکنون پول ثبت نام حجّ تمتّع را دارد و با پرداخت آن، خللی در زندگی خود و خانواده اش ایجاد نمی شود و بنابر کسب یا درآمدی که دارد یا حقوق ثابتی که هر ماه می گیرد، بر این گمان است که تا چند سال دیگر که نوبت عزیمت او به حج می شود، توان پرداخت مابقی مخارج حج و همچنین توان اداره زندگی بعد از بازگشت را خواهد داشت، در این صورت چه وظیفه ای در خصوص ثبت نام دارد؟
- مسجدی برای اعتکاف مناسب است، ولی حمام ندارد. آیا می‌شود در این مسجد اعتکاف برگزار کرد؟ در صورت جواز آیا معتکفین می‌توانند برای استحمام به محل دیگری بروند و برگردند؟ آیا در این خصوص تفاوتی بین حمام واجب و مستحب وجود دارد؟
- کسانی که اکنون به اندازه پولی که برای حج واجب ثبت نام می کنند دارایی دارند و ثبت نام آنان خللی در زندگی ایجاد نمی کند ولی از آینده و توان یا عدم توان پرداخت مابقی هزینه های حج خبر ندارند، چه وظیفه ای در خصوص ثبت نام دارند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [امام خمینی] بعض معلولین، از طواف و نماز حج بعد از برگشت از منی عاجزند، آیا می‌توانند بعد از احرام بستن، انجام دهند یا خیر؟
- [آیت الله نوری همدانی] افرادی که هر سال به حجّ می‌روند - از قبیل خدمه کاروآنها- در محل خود از کسی نیابت قبول می‌کنند، ولی در میقات بر اثر اشتغال زیاد از نیابت غافل و محرم می‌شوند، بعد که متوجه شدند دوباره نیت نیابت می‌کنند، آیا حجّ برای خودشان حساب می‌شود؟
- [آیت الله نوری همدانی] افرادی که هر سال به حجّ می‌روند - از قبیل خدمه کاروآنها- در محل خود از کسی نیابت قبول می‌کنند، ولی در میقات بر اثر اشتغال زیاد از نیابت غافل و محرم می‌شوند، بعد که متوجه شدند دوباره نیت نیابت می‌کنند، آیا حجّ برای خودشان حساب می‌شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خدمه ای که در کاروان به حج می روند با توجّه به عدم استطاعت مالی خود، حج را چگونه انجام دهند آیا باید نیّت واجب کنند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خدمه کاروانها و افرادی که به جهتی دیگر، شب عید قربان را در مشعرالحرام نمی مانند و تنها برای انجام وقوف، از اذان صبح تا طلوع آفتاب به مشعر می آیند و یا وقوف اضطراری مشعر را بجا می آورند، می توانند در حج نایب شوند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی که مخارج حج را دارد، امّا در برگشت از سفر حج برای دادن ولیمه یا مخارج زندگی مقروض می شود و یا به وجوه شرعی مانند خمس وزکات نیازمند است، آیا چنین شخصی مستطیع است؟
- [آیت الله وحید خراسانی] اینجانب مدیر گروه حج می باشم اعمال حجی که انجام می دهم مستحبی است ایا می شود به جای حج تمتع نیت حج افراد نمود و بجای عمره تمتع عمره مفرده انجام داد و همچنین سایر خدمه واجب الحج نیستند ایا می توانند چنین کنند
- [آیت الله سبحانی] آیا طلاب علوم دینی که به عنوان روحانی کاروان و یا معین روحانی به حج مشرف می شوند و بعد از رجوع حداقل بخشی از زندگی خود را با دریافت شهریه تأمین خواهند نمود و بدون شهریه به تکلف خواهند افتاد .در بار اوّلی که مشرف می شوند، آیا نیّت حجه الاسلام نمایند و یا نیت مافی الذمّه و یا غیره؟
- [سایر] من 19 ساله ام ودندان پزشکی میخونم. و از یه خانواده متدین هستم که عموهایم، پدربزرگم و اجدادم همه روحانی بوده اند ولی پدرم پزشک هستند. من تا حالا چند تا از خواستگارهام طلبه بوده اند ولی من نمی دانم میتوانم زندگی طلبگی را تحمل کنم یا نه. به نظرتان برای زندگی با طلبه باید چه شرایطی داشته باشم. نمیدانم زندگی با یک مهندس یا دکتر متدین را انتخاب کنم یا آخوند. لطفا جواب بدهید
- [امام خمینی] اکنون که شهر مکه توسعه یافته و در اطراف آن خانه‌های جدیدی مانند عزیزیه و امثال آن که پائین‌تر از شیشه است ساخته‌اند استدعا دارد نظر مبارک را در مورد دو سؤال زیر اعلام و به مهر مبارک مزین فرمائید: 1- اگر حجاج را در اماکن فوق الذکر اسکان دهند از نظر اینکه بین عمره و حج نباید از مکه خارج گردند آیا دچار اشکال نخواهند شد؟ 2- کارمندان کاروانها که حج واجب به عمل می‌آورند آیا می‌توانند برای انجام کارهای خدماتی بعد از عمره به منی و عرفات یا جده بروند و برگردند یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر شخصی پول رفت و برگشت را ندارد یا بعد از برگشتن نمی‌تواند زندگی خود را به طور متعارف اداره کند ولی پول حجّ را کسی به او ببخشد یا کسی او را برای بردن به حجّ مهمانی کند که به آن حجّ بذلی می‌گویند حجّ بر او واجب می‌شود و کفایت از حجّ واجب می‌کند.
- اگر کسی نمی‌داند که قدرت برای حجّ دارد یا نه، نظیر اینکه گذرنامه به او می‌دهند یا نه، و یا استطاعت مالی دارد یا نه، باید تفحص کند تا معلوم شود حجّ بر او واجب است یا نه. مسئله 1538 - حجّ بر کسی واجب است که استطاعت مالی داشته باشد به این معنی که پول رفت و برگشت و مخارج خود و عیال را داشته باشد و علاوه بر این از نظر زندگی در حدّی که مناسب با شأن اوست در رفاه باشد.
- لازم نیست بعد از برگشت از حجّ سرمایه بالفعل نظیر پول یا باغ و مغازه و مانند اینها داشته باشد بلکه اگر سرمایه بالقوه نظیر کسب یا زراعت یا حرفه‌ای داشته باشد حجّ بر او واجب است، حتّی افرادی که از راه وجوه شرعیه اداره می‌شوند نظیر اهل علم، اگر در بازگشت، از وجوه شرعیه به طور متعارف اداره می‌شوند حجّ بر آنها واجب است، ولی اگر با وجوه شرعیه بخواهند به مکه روند کفایت از حجّ واجب‌نمی‌کند، بلکه در بعضی از موارد سفر خالی از اشکال نیست.
- کسی که پول رفتن و برگشتن ندارد ولی اگر قرض کند بعداً به آسانی می‌تواند قرض خود را ادا کند مثل اینکه ملکی دارد که بعد از برگشت می‌فروشد یا درآمد سرشاری دارد که بعد از برگشت، از آن درآمد قرض را ادا می‌کند حجّ بر او واجب است، همچنین اگر مخارج حجّ را دارد و در مقابل آن بدهی نیز دارد و مطمئن است که در برگشت به خوبی می‌تواند بدهی خود را ادا نماید حجّ بر او واجب است.
- کسی که حجّ واجب بر عهده‌اش می‌باشد وقت مرگ واجب است وصیّت به آن کند و ورثه باید حجّ او را از اصل ترکه ادا کنند گرچه وصیّت به حجّ نکرده باشد، ولی اگر میّت‌وصیّت به ثلث‌کرده باشد ورثه می‌توانند حجّ را از ثلث ادا کند.
- کسی که فوت کرده و حجّ واجب بر ذِمّه او بوده است ورثه پیش از ادای حجّ نمی‌توانند در اموال میّت تصرّف کنند و همچنین است هر واجب مالی نظیر خمس و زکات و قرض، ولی اگر وصی میّت یا قیّم او واجب مالی را از اصل مال بیرون کند ورثه می‌توانند در اموال میّت تصرّف کنند.
- کسانی که نیاز به خانه مسکونی یا لوازم زندگی یا ازدواج و مانند اینها دارند و اگر پولی که دارند در حجّ صرف کنند نمی‌توانند رفع نیاز کنند حجّ بر آنها واجب نیست ولی اگر نیاز به اینها نداشته باشند حجّ بر آنها واجب است.
- حجّ در تمام عمر یک مرتبه بر کسی که علاوه بر دارا بودن شرایط عامّه تکلیف )بلوغ، عقل، قدرت، علم( مستطیع هم باشد واجب می‌شود، و استطاعت به چند چیز حاصل می‌گردد: 1 - داشتن مخارج رفتن و برگشتن به حسب نیاز و شأن خود. 2 - داشتن مخارج کسانی که شرعاً یا عرفاً مخارج آنها بر او واجب است. 3 - داشتن مال یا کسبی که بعد از بازگشت بتواند به حسب حال و شأن خود زندگی کند.
- اعانت بر اثم (یعنی کمک به گناه)، از گناهان بزرگ در اسلام است و اگر کمک در گناه کبیره نموده باشد، گناه او نیز کبیره است، و آن اقسامی دارد: الف) امر مؤثّر کند به گناهی یا نهی موثّر کند از واجبی؛ نظیر کسی که امر کند و اجیر کند و استقبال کند در کورتاژ، و پزشک آن عمل قبیح را انجام دهد، در این گناه بزرگ، پدر بچّه اگر آمر باشد و زن که حاضر به چنین عملی می‌شود با دکتری که مباشر این گناه است شریک می‌باشند، و همچنین است اگر شوهر نهی مؤثّر کند از حجاب همسرش. ب) تسبیب اسباب کند و دیگری بعد از فراهم شدن اسباب، گناه را انجام دهد؛ نظیر اینکه زنی را به خانه‌ای می‌آورد و دیگری- العیاذ باللَّه- زنا می‌کند و یا کسی را در جایی نگاه می‌دارد تا واجبی از او فوت می‌شود، در این قسم نیز در گناه زنا و ترک واجب شریک می‌باشد. ج) کسی را در انجام گناه ترغیب و یا در ترک گناه تهدید کند، به طوری که ترغیب و تهدید او محرّک برای گناه نمودن دیگری می‌شود، نظیر ترغیب کسی بر زنا، به طوری که محرّک شهوت او باشد و یا تهدید کسی بر ترک قتل دیگری که آن تهدید محرّک او گردد، در این قسم هم نظیر اقسام قبلی، کسی که ترغیب یا تهدید نموده، شریک در گناه گناهکار است. د) تبلیغ در گناه و یا ترک واجب به حدّی که آن تبلیغ مؤثّر در به‌جا آوردن گناه و یا ترک واجب شود، نظیر کسی که تبلیغ در بی‌حجابی زن‌ها می‌کند و آن تبلیغ موجب این امر می‌شود، و یا تبلیغ برای ترک حجّ می‌کند و آن تبلیغ مؤثّر و موجب ترک آن واجب می‌گردد، این قسم نیز اعانت بر گناه، و مبلّغ شریک در گناه است. ه) تسبیب اسباب بعیده کند و قصد دارد که آن اسباب مؤثّر در گناه گنهکار شود؛ نظیر کسی که اسلحه می‌دهد به کسی و می‌داند که او اسلحه را برای قتل کسی می‌خواهد، و نظیر زنی که با بدحجابی یا بی‌حجابی به میان مردم می‌رود و می‌داند که موجب گناه دیگران می‌شود، این قسم نیز اعانت بر گناه و اعانت‌کننده شریک در گناه است، ولی اگر قصد نداشته باشد، گرچه اعانت بر گناه نیست، ولی در بسیاری از موارد شریک در گناه گناهکار است، نظیر زن بدحجاب یا بی‌حجاب که موجب فساد جوان‌ها شود. صفحه 390
- یکی از گناهان در اسلام کوتاهی در رفع حوائج مسلمین است، و از قرآن و روایات بسیاری استفاده می‌شود که هر کسی باید به انداز? وسعش در رفع حوائج مسلمان‌ها کوشا باشد: (لِیُنْفِقْ ذُوسَعَةٍ مِنْ سَعَتِهٍ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا اتاهُ اللَّه)[1] (بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند، و هر که روزی او تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او داده بخشش کند.) و حوائج مسلمین اقسامی دارد: الف) حوائج ضروری نظیر آن چیزی از خوراک و پوشاک و مسکن و ازدواج که اگر رفع حاجت او نشود در خطر واقع می‌شود. این قسم از حوائج را هر کس که قدرت دارد باید رفع کند، و قدر متیقّن از آیات و روایات همین است، و کوتاهی برای کسی که قدرت دارد حرام است. ب) اگر آبروی کسی در خطر باشد، بر همه واجب است که برای حفظ آبروی او کوشا باشند و قطعاً آیات و روایات شامل این قسم نیز می‌شود، و کوتاهی در این امر نیز از گناهان بزرگ در اسلام است. ج) حوائج لازم ولی غیر ضروری، نظیر آنچه از خوراک و پوشاک و مسکن و ازدواج که اگر رفع حاجت او نشود گرچه در خطر واقع نمی‌شود، ولی در مشکل و مضیقه است، و این قسم را نیز هر کس می‌تواند باید در رفع آن بکوشد، و آیات و روایات شامل این قسم نیز می‌شود، و از این قسم است ادای دیونی که وقت آن رسیده باشد و طلبکار مطالبه کند، و از این قسم است اداره جبهه اگر جنگی برای مسلمان‌ها پیش بیاید و نظیر اینها که فراوان است. د) حوائج غیر لازم و غیر ضروری که به آن حوائج رفاهی نیز می‌گویند، نظیر گوشت و میوه و مانند آن در خوراک، و لباس که حافظ آبرو و کرامت اوست در پوشاک، و خانه‌ای که موجب آسایش اوست در مسکن، و همسری که موجب آسایش اوست در ازدواج، و این قسم از اقسامی است که می‌تواند از بابت خمس یا زکات تهیه شود، و رفع این‌گونه حوائج گرچه واجب نیست، ولی از مستحبّات مؤکّد است، و ثواب آن از هر عمل مستحبّی بیشتر است، صفحه 426 حتّی در بعضی از روایات آمده است که رفع این‌گونه حوائج ثوابش از بیست حجّ و عمره و دو ماه اعتکاف در مسجدالحرام بالاتر است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] اگر خرجی رفت و برگشت و خرجی افراد تحت تکفّل کسی را در مدّتی که به مکّه می‌رود و برمی‌گردد به او ببخشند و با او شرط کنند که حجّ کند، اگرچه قرض داشته باشد و در هنگام برگشتن هم مالی که بتواند با آن زندگی کند نداشته باشد، باید قبول نماید و حجّ بر او واجب می‌شود.
- [آیت الله سیستانی] اگر مخارج رفت و برگشت و مصارف عیال کسی را در مدتی که مکه می‌رود و برمی‌گردد ، به او ببخشند برای اینکه حج کند ، حج بر او واجب می‌شود ، اگر چه قرض داشته باشد و در موقع برگشتن هم مالی که بتواند با آن زندگی کند نداشته باشد . ولی اگر طوری باشد که روزهای سفر حج روزهای کسب و کارش باشد بطوری که اگر حج رود نتواند قرض خود را در موقعش ادا نماید ، یا آنکه نتواند مخارج زندگانیش را در بقیه سال تأمین نماید ، حج بر او واجب نیست .
- [آیت الله اردبیلی] اگر مخارج رفت و برگشت و مخارج افراد تحت تکفّل کسی را در مدّتی که به مکّه می‌رود و برمی‌گردد به او بدهند و بگویند: (حجّ بجا بیاور) ولی ملک او نکنند، در صورتی که اطمینان داشته باشد که از او پس نمی‌گیرند، حجّ بر او واجب می‌شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] سادات فقیری که مخارج آنها بر دیگری واجب است اگر آن شخص نتواند خرج او را بدهد می توان به او خمس داد، مثلاً زن سیده ای که شوهرش قادر به اداره زندگی او نیست می تواند خمس بگیرد.
- [آیت الله اردبیلی] زنی که می‌تواند مکّه برود، اگر بعد از برگشتن از حجّ از خود مالی نداشته باشد و شوهرش هم فقیر باشد و نتواند خرجی او را بدهد و ناچار شود که به سختی زندگی کند، حجّ بر او واجب نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه زن مالی دارد که می تواند با آن حج برود ولی بعد از بازگشت نه شوهرش قادر بر تأمین زندگی اوست و نه خودش، حج بر او واجب نمی شود.
- [امام خمینی] نداشته باشدو شوهرش هم مثلا فقیر باشد و خرجی او را ندهد و ناچار شود که به سختی زندگی کند، حج بر او واجب نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] حجّ زیارت کردن خانه خدا و انجام اعمالیست که دستور داده‌اند در آنجا به جا آورده شود و در تمام عمر بر کسی که این شرایط را دارا باشد یک مرتبه واجب می‌شود: اوّل: آن که بالغ باشد. دوم: آن که عاقل باشد. سوم: به واسطه رفتن به حجّ مجبور نشود که کار حرامی را (که اهمیتش در شرع به اندازه حجّ یا بیشتر از حجّ است) انجام دهد، یا عمل واجبی را (که به اندازه حجّ یا مهمتر از حجّ است) ترک نماید؛ بلی در صورتی که عمل واجب را ترک کند، یا عمل حرام را مرتکب شود، با داشتن شرایط دیگر حجّ بر او واجب است. چهارم: آن که مستطیع باشد؛ و مستطیع بودن به چند چیز است: اوّل: آن که توشه راه و مرکب سواری یا مالی که بتواند آنها را تهیّه کند داشته باشد. دوم: توانایی بدنی داشته باشد؛ یعنی از نظر شرایط جسمی توانایی آن را داشته باشد که مکّه رود و حجّ را به جا آورد. سوم: در راه مانعی از رفتن نباشد، پس اگر راه بسته باشد یا انسان بترسد که در راه، خطر جانی باشد یا آبروی وی در خطر افتد یا مالی را که بردن آن مشقّت شدید برای او ایجاد می‌کند ببرند، حجّ بر او واجب نیست ولی اگر بتواند از راه دیگری برود - اگر چه دورتر باشد - در صورتی که مشقّت شدید نداشته باشد، حجّ بر او واجب است. چهارم: به مقدار به جا آوردن حجّ وقت داشته باشد. پنجم: انجام حجّ موجب اختلال در تأمین اقتصادی زندگی خود یا کسانی که شرعاً یا عرفاً خرجی آنها بر او واجب است، نگردد. ششم: انجام حجّ موجب اختلال در سائر جهات زندگی او نگردد؛ مثلاً کسی که می‌ترسد با رفتن حجّ زندگی او به جدایی کشیده شود، حجّ بر او واجب نیست.
- [آیت الله علوی گرگانی] زنی که می‌تواند مکّه برود، اگر بعد از برگشتن از خودش مال نداشته باشد وشوهرش هم مثلاً فقیر باشد وخرجی او را ندهد وناچار شود که بسختی زندگی کند، حجّ بر او واجب نیست.
- [آیت الله خوئی] زنی که می‌تواند مکه برود، اگر بعد از برگشتن از خودش مال نداشته باشد و شوهرش هم مثلًا فقیر باشد و خرجی او را ندهد و ناچار شود که به سختی زندگی کند، حج بر او واجب نیست.