فقرا
گدا آن است که: دنیا از او دست برداشته، و فقیر آن است که: او دست از دنیا برداشته است.
اگر چیزی را بر خودش وقف کند، مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست، ولی اگر مثلاً مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
عنوان مسئله:
اگر چیزی را بر خودش وقف کند، مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست، ولی اگر مثلاً مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی در محلّی مدرسهای بنا نموده و ملکی برای طلّاب مشتغلین در آن مدرسه وقف نموده، آن مدرسه در اثر زلزله خراب و ویران شده و قابل سکونت طلّاب نیست، تکلیف متولّی نسبت به عواید ملکی که برای طلّاب آن مدرسه وقف شده چیست؟ آیا می‌تواند عایدی آن را برای طلّاب نجف یا قم بفرستد؟
- شخصی ملک معیّنی را وقف مینماید که مادام العمر تولیت آن با خودش باشد و خمس عایدات آن را خود در مصارف در وقف نامه عمل کرده و ما بقی را در مخارج عیالاتش صرف نماید و بعد از وفاتش تمامی عایدات مورد وقف را متولّی در مصارف معیّنه خرج نموده، آیا چنین وقف صحیح و لازم است یا نه؟
- زیدی مقداری از املاک مزروعی خود را وقف نماید به این طریق تاخود زنده است منافع آن را خود ببرد و بعد از وفات او صرف در عزاداری خامس آل عبا عَلَیْهِ السَّلَام بشود، واقف بعد از یک سال از تاریخ وقف وفات نموده، بعضی از علماء رسیدگی در آن وقف نامه را نمودهاند میگویند: این وقف صحیح نیست، آیا حکم این وقف چنین است یا خیر؟
- زنی که در اثر ضعف، قدرت گرفتن روزه را ندارد و باید کفّاره بدهد، می‌تواند کفّاره خود را به شوهر خود که فقیر است بدهد؟ و در صورتی که بتواند، پس از گرفتن اگر آن کفّاره را به خرج همان زن برساند جایز است یا خیر؟
- شخصی در حال حیات خود در محضر مرحوم حجّة الاسلام آقای اشرفی - طاب ثراه - املاکی را به شرحی که در وقف نامه مذکور است وقف نموده و تولیت آن را بعد از خود در هر عصری به متولّی خاصّی واگذار نموده که متولّی هر عصری همه ساله چهار نفر عادل مسلّم العداله را بر انجام امر موقوفه از ایصال حق و مصارف مفصّله مباشر نموده و خودِ متولّی در مجاری امور از اجاره و استجاره و بنّایی و تعمیرات اعیان موقوفه و مخارج ملکی و زراعتی و اخذ منافع و صرف آنها در مصارف مقرّره مستحضر و در آخر هر سنه صورت دخل و خرج را از مباشرین خواسته به دقّت تامّه رسیدگی نماید. این جمله صریح است که تمامت کارهای موقوفه به عهده آن چهار نفر بوده و هست، چنین وقفی را واقف آن، جهت متولِّی بعد خود مُقَدَّماً علی التعمیرات و المصارف یک عشر حق التولیه مقرّر داشته و به جهت چهار نفر مباشر موصوف در وقف نامه حقّی منظور نداشته و متولّی وقت اظهار میدارد نظر واقف - به علاوه نظر مجری صیغه وقف - آن بوده که هر گاه جهت چهار نفر مباشر حقّی تصریح میشد بسا بود که با شوؤنات آنان برابری نداشت و در مقابل زحمات آنها چیزی نبود، بدین واسطه تصریح حق الزحمه برای آنها نشده. از آن جایی که عمل مسلم محترم است آیا متولّی وقت - در هر عصر و زمانی - از محل در آمد و عواید موقوفه می‌تواند به نظر خود به هر یک از چهار نفر مباشرحق الزحمه بدهد و آنها هم و لو این که فقیر نباشند مأذون و مجازند در برابر زحمات خود حق الزحمه دریافت دارند یا نه؟
- حمّام کوچک و بزرگیست در محلّی که هر دو وقف است و به واسطه کثرت جمعیّت، اهالی و سکنه محل مزبور میخواهند حمّام بزرگ راتوسعه دهند و مکانی که مقتضی باشد برای توسعه دادن حمّام مزبور ممکن نیست فقط حمّام کوچک چون جنب حمّام بزرگ واقع است ممکن است دو حمّام یکی شود و وسعتی که منظور است عملی شود و اصلح به حال اهالی هم این نحوه است و حمّام کوچکی هم که امر طهارت اهالی مختل نماند بعد بنا میشود، در صورت مفروضه جایز است که حمّام کوچک را داخل حمّام بزرگ نمایند و خزانه آن هم جزء خزانه حمّام بزرگ شود و غسل در آن صحیح است یا نه؟
- آیا ممکن است کسی مالی را حبس کند که تا مدّتی معیّن از عواید آن بعد از فوت حابس به مصرف امور شخص خودِ حابس برسد از قبیل استیجار حج و صوم و صلات جهت حابس و مصارف دیگر که مرتبط به خود حابس باشد؟ مثل آن که ثلث مال را موصی برای صرف در امورش مورد وصیّت قرار میدهد، یا آن که صحیح نیست و در حبس مانند وقف مؤبّد به تنجیز و اخراج از نفس لازم است و نمیتوان عواید محبوسه را به مصرف شخص حابس رساند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] آیا وقف برخی از منافع عین صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] در توضیح فرمودهاید اگر قبل از منفعت اول سال از سرمایه خرج کند نمیتواند آن کسری سرمایه را، از منافع بعدی جبران کند لذا سؤال میشود شخصی که در اول سال مبلغی مخمس کرده و در بانک یا غیره به عنوان ذخیره نگاه داشته که خرج نکند لکن قبل از حصول منفعت، محتاج شده و از این ذخیره مقداری خرج کرد آیا از منافع بعدی می‌تواند جبران آن خرج قبل از منفعت را بنماید یا نه؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در فرض سئوال بالا اگر شخص مذکور فرزندش فقیر باشد، آیا می‌تواند زکات فطره را تملیک زن و فرزندش کند و زن و فرزندش خرج پسرش نماید؟
- [آیت الله بهجت] فردی مالی را به دیگری صلح کرده است که تمام منافع آن تا زمان حیاتش برای صلح کننده باشد و حقّ فسخ نیز داشته باشد و پس از مرگش، آن را خرج نماز و روزه و حجّ برای او کنند. آیا چنین مصالحه ای صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] اگر شخصی وصیت کند تا مدتی مثلاً ده سال ما ترک را قسمت نکنند و منافع آنها را خرج کنند تا بچههای صغیر کبیر شوند و به مصارف خیریه نیز برسانند، آیا این وصیت صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] زیدی که مشغول تحصیل علم میباشد ملکی داشت و فروخت اگر بخواهد با این وجه به مکه برود می‌تواند لکن هیچ عایدی غیر از وجوهات ندارد، آیا وظیفهاش خرج کردن از وجوهات و رفتن به مکه است یا تکلیف دیگری دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی وصیّت کرده که وصیّ مختار است هر چه صلاح دانست در مورد ثلث تصمیم بگیرد، وصیّ هم ملکی خریده و وقف نموده تا از منافع آن برای متوفّی خیرات و مبرّات بفرستد، آیا صحیح است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا انسان بالغ می‌تواند وصیّت کند که پس از مرگ اعضای بدنش را (مانند قلب و کلیه و ...) بدون اخذ وجهی به بیماران نیازمند داده، سپس او را دفن کند؟ آیا می‌تواند شرط کند که اعضا را بفروشند و در مواردی که وصیّت میکند خرج کنند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی تصمیم دارد مبلغ سپرده سرمایهگذاری خود در بانک، و نیز سهام مشخّصی را وقف آستان حضرت عبدالعظیم (ع) کند: به شرط آن که تا خود زنده است از سود سپردهگذاری و سهام استفاده نموده و پس از مرگ وی وقف باشد. آیا چنین وقفی صحیح است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی نذر کند که اگر مثلافلان کار انجام شود مالی که از طریق ارث به او میرسد با مشخصاتی که نذر کرده را بعدا وقف نماید آیا این نذر صحیح است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر ملکی را مثلاً بر فقرا یا سادات وقف کند، یا وقف کند که منافع آن به مصرف خیرات برسد، در صورتی که برای آن ملک متولی معین نکرده باشد، اختیار آن با حاکم شرع است.
- انسان می‌تواند از زکات، قرآن یا کتاب دینی یا کتاب دعا بخرد و وقف نماید، اگر چه بر اولاد خود و بر کسانی وقف کند که خرج آنان بر او واجب است و نیز می‌تواند تولیت وقف را برای خود یا اولاد خود قرار دهد.
- لازم نیست صیغهی وقف را به عربی بخوانند، بلکه اگر مثلاً بگوید:(خانهی خود را وقف کردم) و خودش یا کسی که خانه را برای او وقف کرده، یا وکیل، یا ولی آن کس بگوید:(قبول کردم)، وقف صحیح است، ولی اگر برای افراد مخصوصی وقف نکند، بلکه مثل مسجد و مدرسه برای عموم وقف کند، یا مثلاً بر فقرا یا سادات وقف نماید، قبول کردن کسی لازم نیست.
- اگر در اوّل سال منفعتی نبرد و از سرمایه خرج کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی به دستش آید، می‌تواند مقداری را که از سرمایه برداشته از منافع کسر کند.
- کسی که مالی را وقف میکند، باید قصد قربت داشته باشد و از موقع خواندن صیغه، مال را برای همیشه وقف کند و اگر مثلاً بگوید:(این مال بعد از مردن من وقف باشد)، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده، صحیح نیست و نیز اگر بگوید:(تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد)، یا بگوید:(تا ده سال وقف باشد، بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد)، وقف صحیح نمیباشد.
- اگر ملکی را وقف کند که عایدی آن را خرج تعمیر مسجد نمایند و به امام جماعت و به کسی که در آن مسجد اذان میگوید بدهند، در صورتی که بدانند یا گمان داشته باشند که برای هر یک چه مقدار معین کرده، باید همان طور مصرف کنند و اگر یقین یا گمان نداشته باشند، باید اوّل مسجد را تعمیر کنند و اگر چیزی زیاد آمد، بین امام جماعت و کسی که اذان میگوید به طور مساوی قسمت نمایند و بهتر آن است که این دو نفر در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.
- فقیر می‌تواند برای رفتن به حج و زیارت و مانند اینها زکات بگیرد، ولی اگر به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد، برای زیارت و مانند آن نمیتواند زکات بگیرد.
- اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامدهاند وقف کند درست نیست، ولی اگر برای زندگان و بعد از آنها برای کسانی که بعداً به دنیا میآیند وقف نماید مثلاً چیزی را بر اولاد خود وقف کند که بعد از آنان وقف نوههای او باشد و هر دَستهای بعد از دسته دیگر از وقف استفاده کند صحیح است.
- اگر برای زیاد کردن مال، یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند، نمیتواند از منافع کسب آن قرض را بدهد، ولی اگر مالی را که قرض کرده و چیزی را که از قرض خریده، از بین برود و ناچار شود که قرض خود را بدهد، می‌تواند از منافع کسب قرض خود را ادا نماید.
- کسی که بدهکار است و نمیتواند بدهی خود را بدهد، اگر چه مخارج سال خود را داشته باشد، می‌تواند برای دادن قرض خود زکات بگیرد، ولی باید مالی را که قرض کرده در معصیت خرج نکرده باشد، یا اگر در معصیت خرج کرده از آن معصیت توبه کرده باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] اگر چیزی را بر خودش وقف کند، مثل آنکه دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست، ولی اگر مثلاً مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله خوئی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست، ولی اگر مثلًا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند، صحیح نیست. ولی اگر مثلاً مالیرا بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده کند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند، مثل آن که دکانی را وقف کند که تمام یا قسمتی از عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست؛ ولی اگر مثلاً مالی را بر فقراء وقف کند و خودش فقیر باشد، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند، مثل آن که مغازهای را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند، صحیح نیست؛ ولی اگر مثلاً مالی را بر فقرا وقف کند و خود او فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند صحیح نیست. ولی اگر مثلا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل این که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند، صحیح نیست. ولی اگر مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند ، مثل آنکه دُکّانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مَقْبَرَه اش نمایند صحیح نیست . ولی اگر مثلاً مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود ، می تواند از منافع وقف استفاده نماید .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آنکه دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند؛ صحیح نیست؛ ولی اگر مثلا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود؛ می تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- [امام خمینی] اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره‌اش نمایند صحیح نیست. ولی اگر مثلًا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می‌تواند از منافع وقف استفاده نماید.