زمین
زمین جایی است که همه موجودات زنده روی آن زندگی می کنند.
جایز است عبور و مرور از زمین مساجدی که در خیابان واقع شده و همچنین جایز است عبور از زمین‌های مدارس دینی و حسینیه‌هائی که در خیابان واقع شده‌اند.
عنوان مسئله:
جایز است عبور و مرور از زمین مساجدی که در خیابان واقع شده و همچنین جایز است عبور از زمین‌های مدارس دینی و حسینیه‌هائی که در خیابان واقع شده‌اند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- زید از زمین‌های قبرستان کهنه خانه ساخته، حال می‌خواهد وجه قیمت زمین را به مصرف فرش یا چیز دیگر مسجد محل خود بنماید، جایز است یا آنکه به فقرا بدهد؟
- در آن فرضی که لوله کشی بدون اجازه او جایز نیست، اگر کشیدند تصرف آن آبی که از آن لوله می‌آید چگونه است تا به محل تصرف می‌رسد و قهراً به تصرف و وضو گرفتن مثلاً شاید صدق تصرف در آن آبی که عبور می‌کند در آن قسم لوله که در زمین مالک است بکند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] آیا ساختن جاده بر روی قبر مؤمنین جایز است؟ و آیا عبور و مرور بر قبور جایز است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مسجدی در کنار خیابان واقع شده و قرار است که خیابان تعریض شود، آیا تخریب قسمتی از مسجد جایز است؟
- [آیت الله خامنه ای] چشمه‌ای است که سرچشمه آن در زمین ملکی شخصی قرار دارد. اگر بخواهیم آب آن را به وسیله لوله به منطقه‌ای که چند کیلومتر با آن فاصله دارد، انتقال دهیم، باید لوله از زمین‌های ملکی این شخص و افراد دیگر عبور نماید، آیا در صورت عدم رضایت مالکین زمینها، استفاده از آب چشمه برای وضو و غسل و سایر تطهیرات جایز است؟
- [آیت الله مظاهری] زمین های کشاورزی یا مسکونی و تجاری که مالکین آن ها افراد زیادی بودند و آن زمین ها را به خیابان، کوچه و معابر عمومی تبدیل کرده اند، آیا رفت و آمد برای عابرین که نه غاصب هستند و نه جری بر غصب غاصبین می کنند و چه بسا مضطرّ به عبور از آن جا باشند، جایز است؟
- [آیت الله بهجت] زمین های کشاورزی یا مسکونی و تجاری که مالکین آن ها افراد زیادی بودند و آن زمین ها را به خیابان، کوچه و معابر عمومی تبدیل کرده اند، آیا رفت و آمد برای عابرین که نه غاصب هستند و نه جری بر غصب غاصبین می کنند و چه بسا مضطرّ به عبور از آن جا باشند، جایز است؟
- [آیت الله بهجت] آیا عقب نشینی، هنگام تجدید بنای مسجد، طبق قوانین شهرداری به نحوی که چند متر از مسجد داخل خیابان واقع شود جایز است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا عقب نشینی هنگام تجدید بنای مسجد طبق قوانین شهرداری جایز است به نحوی که چند متر از مسجد داخل خیابان واقع شود؟
- [آیت الله بهجت] در یک طرف مسجد راهی است که دو طرف آن باز و محلّ عبور و مرور است. عده ای می خواهند طرف دیگر این راه را با خود این راه برای توسعه، داخل مسجد کنند، آیا جایز است؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] بعضی از مؤمنین در ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار(علیهم‌السلام) با گذاردن سماور و چای و دادن غذای نذری در کوچه و بازار و خیابان از عزاداران و مؤمنین پذیرایی می‌نمایند. آیا اگر این کار باعث اشکال در عبور و مرور و ... شود، شرعاً اشکال دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر ضرورت اقتضا کند که مسجد توسعه پیدا کند و جهت توسعه مسجد نیاز به استفاده از زمین خیابان عمومی است، آیا جایز است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- مساجدی که در مسیر خیابانها قرار می‌گیرد و جزو خیابان می‌شود ظاهر این است که بعد از خیابان شدن از عنوان مسجد بودن خارج می‌شود بنابر این باید در این گونه موارد مابین احکام مربوط به‌عنوان مسجدیت و احکامی که تابع صدق عنوان مسجد بودن و صدق نکردن آن است و بین احکام وقف و تفصیل قائل شد از جملة احکام مسجد این است که حرام است نجس کردن مسجد و واجب است برطرف کردن نجس از مسجد و جایز نیست شخص جنب یا زن حائض وارد مسجد شود و دیگر احکامی که تابع عنوان مسجد بودن اوست، این قبیل احکام با برطرف شدن عنوان مسجدیت برداشته می‌شود، گرچه احتیاط مستحب آن است که با رفتن عنوان مسجدی، آن احکام باز رعایت شود. و از احکام وقف بودن این است که جایز نیست تصرف کردن در محل وقف از سنگ و چوب و خود زمین و غیره و جایز نیست خرید و فروش آنها مگر با اجازة حاکم شرع یا وکیل او که آنچه پس از خراب شدن قابل فروش بوده باشد بفروشند و مبلغ آن را در نزدیکترین مسجد دیگری مصرف نمایند و یا خود مواد باقیماندة بنا را در مسجد دیگر نزدیک آن مصرف نمایند و از این بیان حکم مدارس و حسینیه‌هائی که در مسیر خیابانها قرار می‌گیرند و خراب می‌شود، معلوم گردید درصورتی که وقف بوده باشند با خراب کردن آنها زمین و مواد بنا از وقفیت خارج نمی‌شود و تصرف در آنها و خرید و فروش آنها جایز نیست مگر با اجازه حاکم شرع یا وکیل او که پس از فروش پول آنها را در نزدیکترین مدرسه یا حسینی دیگری مصرف کنند و یا خود مواد باقیمانده را در اینگونه محل‌ها با رعایت نزدیکترین آنها به کار ببرند.
- آنچه از زمین مساجدی که بعد از خیابان کشیدن باقی مانده است اگ به اندازه‌ای باشد که می‌شود از آنها برای نماز و سایر عبادات استفاده کرد، تمام احکام مسجد بر آن باقیمانده مترتب است و اگر شخص متجاوزی آنجا را دکان و محل کار و یا خانه قرار دهد، آیا جایز است استفاده از آن به همان نحوی که قرار داده شده است؟ در این صورت باید تفصیل قائل شد که اگر استفادة از آن با مسجد بودن منافات ندارد مانند خوردن و خوابیدن در آن محل، در این مورد این نوع استفاده‌ها بی‌شبهه جایز است، چون مانع از استفاده در جهت مسجدی مانند اقامة نماز جماعت و مجالس وعظ و تبلیغ از طرف غاصب می‌باشد و با بودن این مانع و عدم امکان استفاده در آن جهات مسجدیت استفاده در جهات دیگر مانع ندارد و مانند این است مسجدی که در یک محل متروک قرار گرفته و از آن استفادة مسجدی نمی‌شود، مانع ندارد که زمین آن مسجد محل زراعت و یا کسب قرار داده شود، ولی جایز نیست در آن محل کارهای منافی با مسجدیت انجام داد، مانند این که محل بازی و یا لهو و لعب و مانند اینها قرار گیرد، و اگر متجاوزی آن مسجد را محل برای کاری که منافات با مسجدیت دارد قرار داده باشد استفاده از آنجا برای آن نوع کارها جایز نیست.
- نماز خواندن در چند جا مکروه است و از آن جمله‌است (1) حمام، (2) زمین نمکزار، (3) مقابل انسان، (4) مقابل دری که باز است، (5) در جاده و خیابان و کوچه اگر برای کسانی که عبور می‌کنند زحمت نباشد. و چنانچه زحمت باشد مزاحمت حرام است، (6) مقابل آتش و چراغ، (7) در آشپزخانه و هر کجا که کوره آتش باشد، (8) مقابل چاه و چاله‌ای که محل بول باشد، (9) روبه روی عکس و مجسمه چیزی که روح دارد، مگر آن که روی آن پرده بکشند، (10) در اطاقی که جنب در آن باشد، (11) در جایی که عکس باشد اگرچه روبروی نمازگزار نباشد، (12) مقابل قبر، (13) روی قبر، (14) بین دو قبر، (15) در قبرستان.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] عبور و مرور از زمین اوقاف عامه مانند مساجدی که در خیابان واقع شده جایز است ولی از اوقاف خاصه ای که موقوف علیه خاص دارد مانند وقف بر اولاد و مدارس محل اشکال است
- [آیت الله سیستانی] رفت‌وآمد و نشستن و تصرفاتی از این قبیل در زمین‌های مساجد، حسینیه‌ها، قبرستان‌ها و دیگر موارد وقف عام که در راه‌ها واقع شده‌اند، جایز است. لیکن اینگونه تصرفات در زمین‌های مدارس و مانند آنها از موقوفات خاص، جز برای کسانی که وقف بر ایشان شده، مورد اشکال است و بنا بر احتیاط واجب باید از آن اجتناب شود.
- [آیت الله وحید خراسانی] قبرستان مسلمانان اگر در خیابان واقع و جزء خیابان شود چنانچه زمین ان قبرستان ملک کسی باشد حکم ان حکم املاک شخصی است که در مساله اول گذشت و اگر وقف باشد حکم ان در مساله دوم و سوم گذشت مگر ان که عبور و مرور از ان زمینها موجب هتک و بی حرمتی به اموات مسلمانان شود که در این صورت عبور از انها جایز نیست و اگر ملک کسی نیست و وقف هم نیست در صورتی که هتک اموات نشود تصرف در انها جایز است و در فرض اول تصرف در مصالح باقی مانده انها بدون اجازه مالک جایز نیست و در فرض دوم احتیاج به اجازه متولی خاص و در صورت نبودنش احتیاج به اجازه حاکم شرع یا وکیل او دارد و در فرض سوم تصرف در انها محتاج به اجازه نیست
- [آیت الله وحید خراسانی] انچه از زمین مساجدی که بعد از خیابان کشیدن باقی مانده است اگر به اندازه ای باشد که می شود از انها برای نماز و سایر عبادات استفاده کرد احکام مسجد بر ان باقیمانده مترتب است و هر گونه استفاده ای از ان که در ارتکاز متشرعه با مسجد بودن منافات دارد جایز نیست
- [آیت الله وحید خراسانی] مساجدی که در مسیر خیابان ها قرار می گیرد و جزء خیابان می شود احتیاط واجب ان است که احکام مسجد نسبت به انها رعایت شود ولی اگر نجس شد تطهیر ان واجب نیست و اوقافی که در مسیر خیابان ها قرار می گیرد از وقفیت خارج نمی شود و تصرف در انها بدون اذن متولی خاص یا حاکم شرع و وکیل او جایز نیست
- [آیت الله وحید خراسانی] خیابانهایی که احداث می شود و خانه و املاک مردم در مسیر انها قرار می گیرد و دولت به جبر و اعمال زور انها را خراب و خیابان کشی می کند عبور از انها جایز است ولی تصرف در مصالح ان املاک بدون اذن مالک انها جایز نیست
- [آیت الله علوی گرگانی] قبرستانهای مسلمانها اگر در مسیر خیابان قرار گیرد چنانچه زمین آن قبرستان ملک کسی بوده باشد آن حکم املاک شخصی است که قبلاً گفته شد و اگر وقف کرده باشند، حکم آن نیز گفته شد واین در صورتی است که عبور ومرور از آن زمینها موجب هتک و بی‌حرمتی به مرده‌های مسلمانان نشود و اگر راه قرار دادن وعبور از آنها موجب هتک بوده باشد عبور از آنها جائز نیست. و اگر نه ملک کسی بوده ونه وقف می‌باشد زمین بایر وبدون مالک بوده قبرستان شده است،درصورتی که هتک‌به‌مرده‌ها نشود،تصرّف در آنها جائزاست. واز اینجا حکم مصالح باقیمانده از آنها بعد از خرابی معلوم می‌گردد که در فرض اوّل تصرّف در آنها وخرید وفروش آنها بدون اجازه مالک جائز نیست و در صورت دوم تصرّف در آنها احتیاج به اجازه متولی وقف دارد وپول آنچه فروخته شود، باید مصرف نزدیکترین قبرستان بشود و در فرض سوم بدون احتیاج به اجازه کسی تصرّف در آنها جائز است.
- [آیت الله بهجت] در زمین بسیار وسیعی که از آبادی دور و چراگاه حیوانات است نماز خواندن و نشستن و خوابیدن اشکال ندارد، مگر اینکه انسان بداند و یا نشانه‌هایی در کار باشد که گمان کند صاحبش راضی نیست، بنابر اظهر؛ و همچنین در زمین‌های زراعتی هم که نزدیک ده است و دیوار ندارد، اگرچه در میان مالکین آنها صغیر و دیوانه باشد، نماز و عبور و تصرفات جزئی اشکال ندارد، ولی اگر یکی از صاحبانش ناراضی باشند تصرف در آن حرام و نماز باطل است.
- [آیت الله اردبیلی] قبرستان‌هایی که وقف بوده و در مسیر خیابان قرار می‌گیرند، از وقف بودن خارج نمی‌شوند و تصرّف و نیز خرید و فروش آنها جایز نیست، ولی عبور ومرور از آنها اگر هتک حرمت اموات نباشد اشکال ندارد و در صورتی که قبرستان ملک شخصی افراد باشد، هرگونه تصرّف در آن بستگی به رضایت صاحب ملک دارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] خیابانهایی که جدیداً احداث می‌شود وخانه واملاک مردم در مسیر آن قرار می‌گیرد ودولت به جبر واعمال زور آنها را خراب وخیابان کشی‌می‌کند، ظاهر این است که پس از خیابان کشی عبور از آنجاها جائز باشد، چون عرفاً در حکم مالی است که تلف شده باشد و به عبور کردن از آنجا تصرّف در اموال مردم گفته نمی‌شود ومانند کوزه و یا ظرف شکسته وخرد شده می‌باشد، که صاحبان آن املاک نسبت به آنها اولویّت دارند واین اولویّت مانع از تصرّف دیگران نمی‌شود واما آنچه از آثار ومصالح آن املاک باقی می‌ماند از ملک مالک خارج نشده است و در صورتی که دولت آنها را غصب کرده باشد، خرید وفروش آنها جائز نیست.