تکبیر
تکبیر، در لغت به معنای بزرگ شمردن، بزرگ داشتن خداوند، به بزرگی یادکردن و اللّه اکبر گفتن است و تنها یک بار در قرآن ذکر شده است.
اگر پیش از رفتن به رکوع در تعداد تکبیرهای نماز یا قنوت‌های آن شک کند، مثلاً شک کند که سه تکبیر گفته یا بیشتر، بنا را بر کمتر بگذارد و بقیه قنوتها و تکبیرها را به جا آورد و اگر بعد معلوم شود که گفته بوده، اشکال ندارد و اگر پس از رفتن به رکوع شک کند، به شک خود اعتنا ننماید.
عنوان مسئله:
اگر پیش از رفتن به رکوع در تعداد تکبیرهای نماز یا قنوت‌های آن شک کند، مثلاً شک کند که سه تکبیر گفته یا بیشتر، بنا را بر کمتر بگذارد و بقیه قنوتها و تکبیرها را به جا آورد و اگر بعد معلوم شود که گفته بوده، اشکال ندارد و اگر پس از رفتن به رکوع شک کند، به شک خود اعتنا ننماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در رسالههای عملیه احکام شک در نماز آمده، ولی موارد تعارض آنها حل نشده است. از آنجا که من زیاد شک میکنم و گاه کثیرالشک میشوم، حالتهای مختلف شک برایم زیاد پیش میآید که حکم برخی از آنها را نمیدانم. لطفاً در موارد زیر مرا راهنمایی کنید: الف) فرمودهاید: ظن و گمان در رکعات نماز حکم علم و یقین را دارد. همچنین فرمودهاید: پس از سلام نماز به شک نباید اعتنا کرد. آیا بعد از نماز هم ظن حکم علم را دارد، و شخص در صورت شک باید فکر کند تا ببیند به ظن یا علم میرسد یا نه یا کلاً به هر شک و ظنّی پس از سلام نماز نباید اعتنا کرد؟ ب) اگر کسی در رکعات نماز مستحبی شک کند هم باید فکر کند تا شاید گمان یا علم پیدا شود یا میتواند بدون تأمل حکم شک را اجرا کند؟ ج) شک بعد از نماز یک یا دو رکعتی، پس از سلام نماز چه حکمی دارد؟ چرا شک در مورد این نمازها مبطل نماز است؟ د) گمان کثیرالشک هم حکم یقین را دارد؟ مثلاً اگر کثیرالشک در نماز صبح گمان و ظنش بر سه رکعت باشد، آیا باز هم باید بنا را بر صحت (دو رکعت) بگذارد؟ ه) شک بین 3 و 5، و نیز شک بین 3 و 4 و 5، و نیز شک بین 5 و 6، وقتی نمازگزار در حالت نشسته باشد، چه حکمی دارد؟
- گاهی پس از خواندن حمد، شک میکنیم که سوره را هم خواندهایم یا نه و سوره را میخوانیم و بعد میفهمیم که سوره را خوانده بودیم و دوباره تکرار کردهایم یا در موقع سجده، شک میکنیم که یک سجده کردهایم یا دو سجده و بعد، یک سجده دیگر میکنیم و سپس میفهمیم که با این سجده، تعداد سجدهها سه تا شده است در این موارد و موارد مشابه آن که بر اثر شک، کار زیادی در نماز انجام میدهیم، آیا نماز اشکال پیدا میکند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
سوال مرتبط یافت نشد
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر در حال خواندن قنوت در گفتن تکبیرها و یا خواندن قنوت‌های قبلی شک کند و یا در حال گفتن تکبیر در خواندن قنوتها و یا گفتن تکبیرهای قبلی شک نماید، نباید به شک خود اعتنا کند.
- اگر کثیرالشّک در بجا آوردن چیزی شک کند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نکند، باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده؛ مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن، نماز را باطل کند، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده؛ مثلاً اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل میکند، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع انجام نداده است.
- اگر در شماره رکعتهای نماز مستحبّی شک کند، چنانچه طرف بیشترِ شک نماز را باطل کند، باید بنا را بر کمتر بگذارد؛ مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بیشتر شک نماز را باطل نکند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت، به هر طرف شک عمل کند نماز او صحیح است، ولی بهتر است بنا را بر کمتر بگذارد.
- اگر شک کند که نماز مستحبّی را خوانده یا نه، چنانچه آن نماز مانند نماز جعفر طیّار وقت معیّنی نداشته باشد، باید بنا بگذارد که آن نماز را نخوانده است و همچنین در مانند نافله یومیّه که وقت معیّنی دارد، اگر پیش از گذشتن وقت شک کند که آن را بجا آورده یا نه، باید بنا بگذارد که نخوانده است؛ ولی اگر بعد از گذشتن وقت شک کند که خوانده است یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند.
- اگر بعد از سلام واجب نماز شک کند که نماز او صحیح بوده یا نه، مثلاً شک کند رکوع کرده یا نه یا بعد از سلام نماز چهار رکعتی، شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، نباید به شک خود اعتنا کند؛ ولی اگر هر دو طرف شک او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت، نماز او باطل است.
- اگر امام جماعت در شماره رکعتهای نماز شک کند، مثلاً شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است، امام باید نماز را تمام کند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و مأموم در شماره رکعتهای نماز شک کند، نباید به شک خود اعتنا نماید و این حکم در افعال نماز، مثل تعداد سجدهها نیز جاری است.
- در نُه صورت اگر در شماره رکعتهای نماز چهار رکعتی شک کند، چنانچه یقین یا گمان به یک طرف شک پیدا کرد، همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند؛ وگرنه به دستورهایی که گفته می‌شود عمل نماید و آن نُه صورت از این قرارند: اوّل: آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم، شک کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت که باید بنا بگذارد سه رکعت خوانده و یک رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز، بلافاصله نماز احتیاط به دستوری که بعدا گفته می‌شود بخواند و احتیاط واجب این است که این نماز احتیاط را به صورت یک رکعت ایستاده بجا آورد. دوم:آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بین رکعت دوم و چهارم شک کند که باید بنا بگذارد چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از نماز، بلافاصله دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند. سوم:آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بین رکعت دوم و سوم و چهارم شک کند که باید بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز، بلافاصله دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نماز احتیاط نشسته بجا آورد. چهارم: آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم، بین رکعت چهارم و پنجم شک کند که باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز، دو سجده سهو بجا آورد. در صورتهای اول، دوم، سوم و چهارم، اگر بعد از تمام شدن ذکر و قبل از سر برداشتن از سجده، شک کند، نمازش باطل است، اگرچه احتیاط مستحب این است که به دستور ذکر شده در هر یک عمل کند و سپس نماز را اعاده نماید. پنجم: شک بین سه و چهار که در هر جای نماز باشد، باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد، هرچند احتیاط مستحب این است که نماز احتیاط را نشسته بخواند. ششم: شک بین چهار و پنج در حال ایستاده قبل از رکوع که باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو نیز بجا آورد. هفتم: شک بین سه و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بگوید و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب، دو سجده سهو نیز بجا آورد. هشتم: شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز، دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب دو سجده سهو نیز بجا آورد. نهم: شک بین پنج و شش در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بگوید و دو سجده سهو بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب، دو سجده سهو دیگر نیز بجا آورد.
- هرگاه شک کند که آیه یا کلمهای را درست گفته یا نه، اگر به خواندن چیزی که بعد از آن است مشغول نشده باشد، باید آن آیه یا کلمه را به نحو صحیح بخواند و اگر به چیزی که بعد از آن است مشغول شده باشد، چنانچه آن چیز رکن باشد، مثل آن که در رکوع شک کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند و اگر رکن نباشد، مثلاً هنگام گفتن (اَللّهُ الصَّمَد) شک کند که (قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَد) را درست گفته یا نه، لازم نیست به شک خود اعتنا کند، ولی اگر برای مراعات احتیاط برگردد و آن را به نحو صحیح بگوید، اشکال ندارد و اگر چند مرتبه نیز شک کند، میتواند چند بار بگوید، اما اگر به حدّ وسواس برسد، دیگر نباید تکرار کند و چنانچه باز هم بگوید، بنابر احتیاط واجب باید نماز خود را دوباره بخواند.
- در سجده چند چیز مستحب است: الف کسی که ایستاده نماز میخواند، پس از آن که سر از رکوع برداشت و کاملاً ایستاد و کسی که نشسته نماز میخواند، پس از آن که کاملاً نشست، برای رفتن به سجده تکبیر بگوید. ب هنگامی که مرد میخواهد به سجده برود، اوّل دستها را و زن اوّل زانوها را به زمین بگذارد. ج بینی را بر مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است، بگذارد. د در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و به گونهای برابر گوش بگذارد که سر آنها رو به قبله باشد. ه در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و مستحب است این دعا را بخواند: (یا خَیْرَ الْمَسْؤُولینَ وَیا خَیْرَ الْمُعْطینَ ارْزُقْنی وَارْزُقْ عِیالی مِنْ فَضْلِکَ فَإنَّکَ ذُوالفَضْلِ الْعَظیمِ) یعنی: (ای بهترین کسی که از او حاجت خواسته می‌شود و ای بهترین عطا کنندگان، به من و عیال من از فضل خودت روزی بده، پس به درستی که تو دارای فضل بزرگی هستی). و بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد. ز بعد از هر سجده، هنگامی که نشست و بدن آرام گرفت تکبیر بگوید. ح بعد از سجده اوّل که بدن آرام گرفت، بگوید: (أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوبُ إلَیْهِ). ط سجده را طولانی کند و هنگام نشستن دستها را روی رانها بگذارد. ی برای رفتن به سجده دوم، در حال آرامش بدن (اَللّهُ اَکْبَر) بگوید. ک در سجدهها، صلوات بفرستد و اگر صلوات را به قصد ذکری که در سجده دستور دادهاند بگوید، اشکال ندارد. ل هنگام بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد. م مردها بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضای بدن را به یکدیگر بچسبانند. مستحبّات دیگر سجده در کتابهای مفصّل گفته شده است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر در تکبیرهای نماز و قنوت‌های آن شک کند چنانچه از محل نگذشته بنابر کمتر بگذارد و اگر بعد معلوم شود که گفته بود اشکال ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] منظور از اعتنا نکردن به شک این است که آن طرف را که به نفع اوست بگیرد، مثلاً اگر شک کند سجده یا رکوع را به جا آورده، بنا بگذارد که به جا آورده است، هرچند از محل آن نگذشته است، یا اگر شک کند نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر شک کند در تکبیرهای نماز و قنوت های آن اگر از محل آن تجاوز نکرده است بنابر اقل بگذارد و اگر بعد معلوم شد کهگفته بوده اشکال ندارد .
- [آیت الله سبحانی] اگر در تکبیرهای نماز و قنوت های آن شک کند و از محل آن تجاوز نکرده باشد بنابر اقل بگذارد و اگر بعد معلوم شد که گفته بوده اشکال ندارد.
- [امام خمینی] اگر شک کند در تکبیرهای نماز و قنوت‌های آن، اگر از محل آن تجاوز نکرده است بنابر اقل بگذارد، و اگر بعد معلوم شود که گفته بوده اشکال ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کثیرالشک اگر در به جا اوردن چیزی از اجزاء یا شرایط نماز شک کند باید بنا بگذارد که ان را به جا اورده مثلا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر در به جا اوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می کند مثل این که شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا را بر صحت بگذارد
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر شک کند در تکبیرهای نماز و قنوت های آن، چنانچه از محل آن تجاوز کرده بشک خود اعتنا نکند، ولی اگر از محل آن تجاوز نکرده است بنابر اقل بگذارد و اگر بعد معلوم شد که گفته بوده اشکال ندارد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند؛ باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده؛ مثلا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه؛ باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر در به جا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می کند؛ مثل اینکه شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت؛ بنا را بر صحت می گذارد.
- [آیت الله خوئی] کثیرالشک اگر در بهجا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند باید بنا بگذارد که آن را بهجا آورده، مثلًا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است، و اگر در بهجا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل میکند، مثل شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا را بر صحت میگذارد.
- [آیت الله سیستانی] کثیر الشک اگر در بجا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند ، باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده ، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه ، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است ، و اگر در بجا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل میکند ، مثل اینکه شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت ، بنا را بر صحّت میگذارد .