کثیرالشک
کَثیرُ الشک اصطلاحی فقهی و به معنای کسی است که به نظر مردم در اعمال دینی خود زیاد شک می‌کند. برخی مراجع تقلید ملاک‌هایی برای معلوم شدن کثیر الشک بیان کرده‌اند.
کثیرالشک اگر در به جا اوردن چیزی از اجزاء یا شرایط نماز شک کند باید بنا بگذارد که ان را به جا اورده مثلا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر در به جا اوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می کند مثل این که شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا را بر صحت بگذارد
عنوان مسئله:
کثیرالشک اگر در به جا اوردن چیزی از اجزاء یا شرایط نماز شک کند باید بنا بگذارد که ان را به جا اورده مثلا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر در به جا اوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می کند مثل این که شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا را بر صحت بگذارد
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
سوال مرتبط یافت نشد
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خامنه ای] کثیرالشک به چه کسی میگویند؟ آیا منظور از شک این است که دو طرف برایش یک مقدار احتمال را داشته باشد؟ آیا اگر کسی در یک نماز دو بار و در نماز بعدی یک بار شک کرد، که مجموعاً در دو نماز پشت سر هم سه بار شک کرده است، آیا او کثیرالشک می‌شود؟ آیا برای اینکه کسی کثیرالشک تشخیص داده نشود، میبایست شکهای سهگانه او در یک مورد خاصی باشد یا صرف شک کردن مورد نظر است و مصادیق آن مطرح نیست؟
- [آیت الله اردبیلی] در رسالههای عملیه احکام شک در نماز آمده، ولی موارد تعارض آنها حل نشده است. از آنجا که من زیاد شک میکنم و گاه کثیرالشک میشوم، حالتهای مختلف شک برایم زیاد پیش میآید که حکم برخی از آنها را نمیدانم. لطفاً در موارد زیر مرا راهنمایی کنید: الف) فرمودهاید: ظن و گمان در رکعات نماز حکم علم و یقین را دارد. همچنین فرمودهاید: پس از سلام نماز به شک نباید اعتنا کرد. آیا بعد از نماز هم ظن حکم علم را دارد، و شخص در صورت شک باید فکر کند تا ببیند به ظن یا علم میرسد یا نه یا کلاً به هر شک و ظنّی پس از سلام نماز نباید اعتنا کرد؟ ب) اگر کسی در رکعات نماز مستحبی شک کند هم باید فکر کند تا شاید گمان یا علم پیدا شود یا میتواند بدون تأمل حکم شک را اجرا کند؟ ج) شک بعد از نماز یک یا دو رکعتی، پس از سلام نماز چه حکمی دارد؟ چرا شک در مورد این نمازها مبطل نماز است؟ د) گمان کثیرالشک هم حکم یقین را دارد؟ مثلاً اگر کثیرالشک در نماز صبح گمان و ظنش بر سه رکعت باشد، آیا باز هم باید بنا را بر صحت (دو رکعت) بگذارد؟ ه) شک بین 3 و 5، و نیز شک بین 3 و 4 و 5، و نیز شک بین 5 و 6، وقتی نمازگزار در حالت نشسته باشد، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] در رسالههای عملیه احکام شک در نماز آمده، ولی موارد تعارض آنها حل نشده است. از آنجا که من زیاد شک میکنم و گاه کثیرالشک میشوم، حالتهای مختلف شک برایم زیاد پیش میآید که حکم برخی از آنها را نمیدانم. لطفاً در موارد زیر مرا راهنمایی کنید: الف) فرمودهاید: ظن و گمان در رکعات نماز حکم علم و یقین را دارد. همچنین فرمودهاید: پس از سلام نماز به شک نباید اعتنا کرد. آیا بعد از نماز هم ظن حکم علم را دارد، و شخص در صورت شک باید فکر کند تا ببیند به ظن یا علم میرسد یا نه یا کلاً به هر شک و ظنّی پس از سلام نماز نباید اعتنا کرد؟ ب) اگر کسی در رکعات نماز مستحبی شک کند هم باید فکر کند تا شاید گمان یا علم پیدا شود یا میتواند بدون تأمل حکم شک را اجرا کند؟ ج) شک بعد از نماز یک یا دو رکعتی، پس از سلام نماز چه حکمی دارد؟ چرا شک در مورد این نمازها مبطل نماز است؟ د) گمان کثیرالشک هم حکم یقین را دارد؟ مثلاً اگر کثیرالشک در نماز صبح گمان و ظنش بر سه رکعت باشد، آیا باز هم باید بنا را بر صحت (دو رکعت) بگذارد؟ ه) شک بین 3 و 5، و نیز شک بین 3 و 4 و 5، و نیز شک بین 5 و 6، وقتی نمازگزار در حالت نشسته باشد، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله بهجت] در خارج شدن از کثیر الشّک در نماز فرموده اند: "اگر در سه نماز شک نکند، از حالت کثیرالشکی خارج شده"؛ آیا نمازها باید یومیّه باشد؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی حالی دارد که در اکثر نمازهای یومیّه گاهی در رکعت و گاهی در افعال و اقوال و بعضی اوقات در نیّت و طُمأنینه و گاهی در چیزی که اصلاً سابقه شک نسبت به آن نداشته، شک می‌کند، به طور کلّی کم نمازیست که خالی از شک باشد و لکن طوری نیست که شکّش سه دفعه در مورد معیّن دریک یا سه نماز واقع شود که کثیر الشک نسبت به همان مورد شود. و هم چنین اگر ظن به عدم إتیان یا به عدم صحّت داشته باشد به همین کیفیّت مذکوره، آیا تکلیفش چیست؟ و چنان چه حکم کثیر الشک را داشته باشد نسبت به چه مورد است؟
- [آیت الله مظاهری] اگر کثیرالشّک، بعد از بیاعتنایی به شکّ خود و تمام کردن نماز، شکّش برطرف شد و علم پیدا کرد که نمازش را ناقص خوانده است، آیا باید به همان نماز خوانده شده اکتفا کند یا نمازش را دوباره بخواند؟
- [سایر] اگر کثیرالشک در نماز 4 رکعتی بین 3 و 4 شک کرد و بنا را بر 3 گذاشت و یا بین دو و یک سجده شک کرد و یک سجده دیگر انجام داد، حکمش چیست و حکم نمازهای خوانده شده را نیز بفرمایید؟
- [آیت الله سیستانی] من در نماز شک میکنم که سه یا چهار رکعت خوانده ام باید چه انجام بدهم؟
- [آیت الله مظاهری] در جایی که میفرمائید وسواسی یا کثیرالشّک به شک یا وسوسه خود اعتنا نکند، منظور چیست؟ آیا اگر همیشه بنا را بر نفع خود بگذارد درست است یا آن شک و وسوسه را هر چند به نفع خود باشد باید اهمیّت ندهد؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که قبلاً در یوم الشک (شکّ بین روز آخر شعبان و اول رمضان) روزه گرفته و آن را بعد از اذان ظهر باطل کرده و اکنون به یاد ندارد که بعدا یوم الشک جزء رمضان محسوب شد یا نه، اکنون تکلیفش چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر در شماره رکعتهای نماز احتیاط شک کند چنانچه طرف بیشتر شک نماز را باطل می کند باید بنا را بر کمتر بگذارد و اگر طرف بیشتر شک نماز را باطل نمی کند باید بنا را بر بیشتر بگذارد مثلا موقعی که مشغول خواندن دو رکعت نماز احتیاط است اگر شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت چون طرف بیشتر شک نماز را باطل می کند باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده و اگر شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت چون طرف بیشتر شک نماز را باطل نمی کند باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است
- اگر در شماره رکعتهای نماز مستحبی شک کند چنانچه طرف بیشتر شک نماز را باطل می کند باید بنا را بر کمتر بگذارد مثلا اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بیشتر شک نماز را باطل نمی کند مثلا شک کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت به هر طرف شک عمل کند نمازش صحیح است
- اول ان که بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم شک کند که دو رکعت خوانده است یا سه رکعت که باید بنا بگذارد سه رکعت خوانده است و یک رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده به جا اورد
- شکهایی که نماز را باطل می کند از این قرار است اول شک در شماره رکعتهای نماز دو رکعتی واجب مثل نماز صبح و نماز مسافر ولی شک در شماره رکعتهای نماز مستحب و نماز احتیاط نماز را باطل نمی کند دوم شک در شماره رکعتهای نماز سه رکعتی سوم ان که در نماز چهار رکعتی شک کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر چهارم ان که در نماز چهار رکعتی پیش از تمام شدن ذکر سجده دوم شک کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر پنجم شک در رکعتهای نماز که نداند چند رکعت خوانده است ششم شک بین دو و پنج یا دو و بیشتر از پنج ولی در این شک بنابر احتیاط واجب بنا را بر دو بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید هفتم شک بین سه و شش و سه و بیشتر از شش ولی در این شک بنابر احتیاط واجب بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید هشتم شک بین چهار و شش و چهار و بیشتر از شش که احتیاط واجب ان است که بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و اعاده نماید
- کثیرالشک کسی است که عرفا بگویند زیاد شک می کند و کسی که حال او به نحوی باشد که لااقل در هر سه نماز پشت سر هم یک مرتبه شک کند مصداق کثیرالشک است و چنانچه زیاد شک کردن از غضب یا ترس یا پریشانی حواس نباشد به شک خود اعتنا نکند
- اگر بین سه و چهار شک کند و موقعی که دو رکعت نماز احتیاط نشسته می خواند قبل از رکوع اول یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده انچه را خوانده به حساب نیاورد و بنابر احتیاط واجب بایستد و کسری نماز را تمام کند و دو سجده سهو برای زیادی سلام و دو سجده دیگر برای زیادی تشهد اگر اورده باشد به جا اورد و نماز را دوباره بخواند و اگر بعد از رکوع یادش بیاید نمازش باطل است
- شکهایی که نباید به انها اعتنا کرد از این قرار است اول شک در چیزی که محل به جا اوردن ان گذشته است مثل ان که در رکوع شک کند که حمد را خوانده یا نه دوم شک بعد از سلام نماز سوم شک بعد از گذشتن وقت نماز چهارم شک کثیرالشک یعنی کسی که زیاد شک می کند پنجم شک امام در شماره رکعتهای نماز در صورتی که ماموم شماره انها را بداند و همچنین شک ماموم در صورتی که امام شماره رکعتهای نماز را بداند ششم شک در نمازهای مستحبی و نماز احتیاط
- اگر در نماز عشاء بعد از رسیدن به رکوع رکعت چهارم شک کند که نماز مغرب را خوانده یا نه در وسعت وقت نمازش باطل است و باید نماز مغرب و عشاء را بخواند و همچنین است اگر به مقدار پنج رکعت وقت باشد و چنانچه وقت کمتر از این است نماز عشاء صحیح و باید ان را تمام کند و بنا بگذارد که نماز مغرب را به جا اورده است
- اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بوده یا نه مثلا شک کند رکوع کرده یا نه یا بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت به شک خود اعتنا نکند و مشهور فرموده اند اگر هر دو طرف شک او باطل باشد مثلا بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت نمازش باطل است ولی این حکم محل اشکال است و احتیاط واجب ان است که یک رکعت دیگر بخواند و بعد از سلام نماز دو سجده سهو به جا اورد و نماز را هم اعاده نماید
- اگر امام جماعت در شماره رکعتهای نماز شک کند مثلا شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت چنانچه ماموم یقین یا گمان داشته باشد که مثلا چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است امام باید نماز را تمام کند و نماز احتیاط ندارد و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و ماموم در شماره رکعتهای نماز شک کند باید به شک خود اعتنا ننماید
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] کثیرالشک اگر در بهجا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند باید بنا بگذارد که آن را بهجا آورده، مثلًا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است، و اگر در بهجا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می‌کند، مثل شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا را بر صحت میگذارد.
- [آیت الله سیستانی] کثیر الشک اگر در بجا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند ، باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده ، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه ، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است ، و اگر در بجا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می‌کند ، مثل اینکه شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت ، بنا را بر صحّت میگذارد .
- [آیت الله شبیری زنجانی] کثیر الشک اگر در به جا آوردن چیزی از اجزاء نماز شک کند باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده؛ مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر در به جا آوردن چیزی شک کند که نماز را باطل می‌کند، مثل این که شک کند که نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا را بر صحت میگذارد، همچنین اگر در حال ایستاده شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، بنا را بر این میگذارد که در رکعت چهارم است و نماز را تمام می‌کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کثیرالشک اگر در بجا آوردن چیزی شک کند باید بنا را بر این بگذارد که آن فعل را انجام داده است و نماز را ادامه دهد مثلاً اگر شک کند که سجده کرده یا خیر بنا بگذارد که انجام داده است و اگر شک کند که دو رکعت خوانده است یا سه رکعت بنا بگذارد که سه رکعت خوانده است. و اگر بنا بر انجام آن فعل نماز باطل می شود بنا بگذارد که آن را انجام نداده است مثلاً اگر در نماز صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت بنا بگذارد که دو رکعت خوانده و نماز را تمام کند.
- [آیت الله بروجردی] کثیرالشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند، چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمیکند، باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر به جا آوردن آن نماز را باطل می‌کند، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلاً اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می‌کند، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.
- [آیت الله علوی گرگانی] کثیر الشک اگر در بجا آوردن چیزی شک کند، چنانچه بجا آوردن آن، نماز را باطل نمیکند، باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن، نماز را باطل می‌کند، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده مثلاً اگر شک کند که یک رکوع آورده یا بیشتر چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می‌کند باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نیاورده.
- [آیت الله سبحانی] کثیرالشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند، باید آن طرف را بگیرد که به سود او است چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمی کند، باید بنا بگذارد که آن را به جا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه; باید بنا بگذارد که رکوع کرده است، و اگر به جا آوردن آن نماز را باطل می کند باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلاً اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می کند باید، بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.
- [امام خمینی] کثیرالشک اگر در بجا آوردن چیزی شک کند چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمی کند باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده، مثلا اگر شک کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن نماز را باطل می کند باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلا اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می کند باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر کثیرالشّک در بجا آوردن چیزی شک کند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نکند، باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده؛ مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده یا نه، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن، نماز را باطل کند، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده؛ مثلاً اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می‌کند، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع انجام نداده است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر در شماره رکعتهای نماز مستحبّی شک کند، چنانچه طرف بیشترِ شک نماز را باطل کند، باید بنا را بر کمتر بگذارد؛ مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بیشتر شک نماز را باطل نکند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت، به هر طرف شک عمل کند نماز او صحیح است، ولی بهتر است بنا را بر کمتر بگذارد.