خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر برخلاف قراردادی که با او کرده‌اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید، ضامن است، ولی اگر بعدا طبق قراردادی که شده معامله کند، صحیح است و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن می‌باشد، امّا اگر بعدا مطابق معمول معامله کند، معامله او صحیح است.
عنوان مسئله:
شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر برخلاف قراردادی که با او کرده‌اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید، ضامن است، ولی اگر بعدا طبق قراردادی که شده معامله کند، صحیح است و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن می‌باشد، امّا اگر بعدا مطابق معمول معامله کند، معامله او صحیح است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- بنده چند ماه پیش یک ماشین سواری از شرکت ایران خودرو به قیمت 15 میلیون تومان خریدم و 10میلیون تومان پرداختم تا چند ماه دیگر تحویل دهد الان که موقع تحویل خودرو شده با توجه به اینکه قیمت خودرو را در هنگام فروش قطعی با بنده تمام کردند از لحاظ شرعی اجازه افزایش 44 درصدی خودرو را دارند؟ ایا خرید اینجانب از لحاظ غش در معامله توسط ایشان صحیح است یا معامله را باطل کنم؟
- مغازهای اقدام به فروش وسایل خانه از جمله کولرهای گازی با کیفیت و با قیمتی مناسبتر از بازار می‌کند و در صورتی که مشتریان وی این کولرها را تبلیغ کرده و برای مغازه مشتری بیاورند 5 در صد از سود فروش را به عنوان پورسانت به آن‌ها میپردازد. آیا خرید کولر از این مغازه جایز است؟ و در صورتی که مشتریان کولرهای مغازه را ترویج دهند و مشتری بیاورند آیا گرفتن پورسانت برای آن‌ها جایز می‌باشد؟
- مغازهای اقدام به فروش وسایل خانه از جمله کولرهای گازی با کیفیت و با قیمتی مناسبتر از بازار می‌کند و در صورتی که مشتریان وی این کولرها را تبلیغ کرده و برای مغازه مشتری بیاورند 5 در صد از سود فروش را به عنوان پورسانت به آن‌ها میپردازد. آیا خرید کولر از این مغازه جایز است؟ و در صورتی که مشتریان کولرهای مغازه را ترویج کنند و مشتری بیاورند آیا گرفتن پورسانت برای آن‌ها جایز می‌باشد؟
- مغازهای اقدام به فروش وسایل خانه از جمله کولرهای گازی با کیفیت و با قیمتی مناسبتر از بازار می‌کند و در صورتی که مشتریان وی این کولرها را تبلیغ کرده و برای مغازه مشتری بیاورند 5 در صد از سود فروش را به عنوان پورسانت به آن‌ها میپردازد. آیا خرید کولر از این مغازه جایز است؟ و در صورتی که مشتریان کولرهای مغازه را ترویج کنند و مشتری بیاورند آیا گرفتن پورسانت برای آن‌ها جایز می‌باشد؟
- مغازهای اقدام به فروش وسایل خانه از جمله کولرهای گازی با کیفیت و با قیمتی مناسبتر از بازار می‌کند و در صورتی که مشتریان وی این کولرها را تبلیغ کرده و برای مغازه مشتری بیاورند 5 در صد از سود فروش را به عنوان پورسانت به آن‌ها میپردازد. آیا خرید کولر از این مغازه جایز است؟ و در صورتی که مشتریان کولرهای مغازه را ترویج کنند و مشتری بیاورند آیا گرفتن پورسانت برای آن‌ها جایز می‌باشد؟
- با توجه به اینکه قرض دادن به شرط سپردهگذاری ربای حکمی بوده و حرام است؛ بعضی بانکها اخیراً قراردادی را تنظیم کرده و اجرا میکنند به این صورت که مشتری یک سپرده سرمایه گذاری افتتاح می‌کند که طبق قرارداد و بر اساس وکالتی که به بانک میدهد بانک سپرده او را به همراه سرمایه خود بانک و سپردههای سایر سپردهگذاران در کارهای اقتصادی سودآور شرعی و قانونی به کار میگیرد و از سود حاصله به صورت علیالحساب 10% به او سود میدهد و ضمن همین قرارداد توافق میکنند اگر مشتری بخواهد میتواند کل سود یا بخشی از آن را با دریافت یک تسهیلات مثلاً فروش اقساطی به مبلغی چهار برابر آنچه وی سرمایه گذاری کرده معاوضه کند. در صورت درخواست سپرده گذار، سودهای سپرده به وی پرداخت نشده و مال بانک خواهد بود و به وی یک تسهیلات مثلاً فروش اقساطی داده می‌شود و هر وقت اقساط این تسهیلات به پایان رسید، مشتری میتواند پولی را که به عنوان سرمایه گذاری در آن بانک گذاشته بردارد و یا سود آن را دوباره خودش دریافت کند. با توجه به این که ماهیت این سپرده وکالت است نه قرض، آیا انجام چنین معاوضه و معامله صحیح است یا نه؟
- اینجانب قصد راه اندازی یک وِبسایت را دارم که به دلیل شبهاتی که در این زمینه برای من ایجاد شده، لازم دانستم قبل از اقدام با حضرتعالی به عنوان یک مرجع صاحبنظر و مورد اعتماد مشورت داشته باشم. این سایت در زمینه پیشبینی مسابقات فوتبال می‌باشد و بدین شکل فعالیت می‌کند که در ازای دریافت وجهی از اعضا، آن‌ها میتوانند در مسابقات نظرسنجی شرکت کنند و در نهایت به کسانیکه گزینه صحیح را انتخاب کرده‌اند درصد مشخصی که از قبل تعیین شده و اعضا در جریان آن میباشند از همین وجه جمعآوری شده تعلق میگیرد و مابقی نیز صرف هزینههای سایت و انجام امور خیریه می‌شود. آیا اصولاً روش کار این سایت اشتباه می باشد و حرام است؟ ( اعضا رضایت کامل به این کار دارند و هیچگونه اجباری در این امر نیست). در صورتیکه حرام می‌باشد، آیا اگر هزینه جوایز را از راه دیگری مثلاً جذب اسپانسر و حامی مالی و یا جذب تبلیغات به دست آوریم و از شرکت کنندگان هیچ وجهی دریافت نشود، باز هم این کار حرام است؟
- اینجانب قصد راه اندازی یک وِبسایت را دارم که به دلیل شبهاتی که در این زمینه برای من ایجاد شده، لازم دانستم قبل از اقدام با حضرتعالی به عنوان یک مرجع صاحبنظر و مورد اعتماد مشورت داشته باشم. این سایت در زمینه پیشبینی مسابقات فوتبال می‌باشد و بدین شکل فعالیت می‌کند که در ازای دریافت وجهی از اعضا، آن‌ها میتوانند در مسابقات نظرسنجی شرکت کنند و در نهایت به کسانیکه گزینه صحیح را انتخاب کرده‌اند درصد مشخصی که از قبل تعیین شده و اعضا در جریان آن میباشند از همین وجه جمعآوری شده تعلق میگیرد و مابقی نیز صرف هزینههای سایت و انجام امور خیریه می‌شود. آیا اصولاً روش کار این سایت اشتباه می باشد و حرام است؟ ( اعضا رضایت کامل به این کار دارند و هیچگونه اجباری در این امر نیست). در صورتیکه حرام می‌باشد، آیا اگر هزینه جوایز را از راه دیگری مثلاً جذب اسپانسر و حامی مالی و یا جذب تبلیغات به دست آوریم و از شرکت کنندگان هیچ وجهی دریافت نشود، باز هم این کار حرام است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر قرارداد خاصّی با عامل نگذاشته باشند و او مطابق معمول و متعارف معامله ای کند و خسارت وارد شود، آیا عامل ضامن است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا کسی که اختیار سرمایه شرکت برای معامله به او داده شده باید دقیقاً مطابق قرارداد و شرایط عمل کند یا اختیار عمل دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر بر اثر پیش آمدی تمام سرمایه یا مقداری از آن از دست برود و کسی که با سرمایه شرکت معامله می کند اگر در نگهداری سرمایه کوتاهی یا زیاده روی نکند، آیا ضامن است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر کسی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند اگر ادّعا کند سرمایه بدون سهل انگاری و زیاده روی تلف شده و طرف مقابل ادّعا کند خیانت کرده، تکلیف چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا می توانند در قرارداد شرکت شرط کنند که هر دو باهم خرید و فروش نمایند، یا هر کدام به تنهایی، یا فقط یکی از آنان معامله کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شرکتی بین المللی با نام گلد کویست از سال 1998 میلادی کار خود را آغاز کرده است مدیران این شرکت 5 نفر هستند بنامهای: آقایان ماکیتالو، ویجی، رینک، محمد و خانم ایمسن که ملیّتهای آنان انگلیسی و هندی می‌باشد یکی از مدیران شرکت با نام محمد بیسمارک مسلمان نیز می‌باشد کار این شرکت ضرب و فروش مسکوکات طلا به شکل سکّه، گردنبند و ساعت با نقش و نگارهای مختلف می‌باشد نحوه فروش این محصولات توسط شرکت از طریق شبکه جهانی اینترنت می‌باشد و هر شخصی که از این شرکت محصولی خریداری می‌کند از طرف شرکت کدی به شخص خریدار تعلّق میگیرد که به عنوان کد شناسائی می‌باشد حال اگر شخصی که محصولی را خریداری کرده نفر جدیدی را جهت خرید محصول از شرکت معرّفی کند شرکت به معرّف 40 دلار به عنوان حقّ الزحمه بازاریابی پرداخت می‌کند (شرکت 40 دلار را از مشتری جدید اخذ نمیکند بلکه مبلغی که مشتری جدید برای خرید پرداخت می‌کند فقط و فقط بابت خرید محصول مشخصی می‌باشد و مبلغ 40 دلار توسط خود شرکت به عنوان حقّ الزحمه و تلاش بازاریابی شخص معرّف پرداخت می‌شود) حال بعضی از دوستان میفرمایند که خرید از این شرکت باعث خروج ارز از کشور می‌شود لازم به ذکر است که اگر مقام صالح برای تعیین آزادی یا ممنوعیت ورود و خروج ارز از کشور بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باشد که هست آن بانک در بخش سوّم بخشنامه 601182 مورخ 1380/12/7 که در همه روزنامههای کثیرالانتشار درج شده است به صراحت میزان خروج ارز را تا سقف 5 هزار دلار بدون اظهارنامه و بیشتر از آن را بدون هیچگونه محدودیّتی تنها با یک اظهارنامه گمرکی جایز دانسته است، حال شخصی که ارزی (فقط 800 دلار) را بابت خرید یکی از محصولات از کشور خارج می‌کند سکّهای وارد کشور می‌کند که طلاست و پشتوانه ارز مملکت است با این وجود خواهشمند است بفرمائید دریافت حقّ الزحمه بازاریابی بابت تلاش و معرّفی مشتری جدید به شرکت حلال است یا حرام؟
- [آیت الله سبحانی] هرگاه سرمایه را به عامل بدهد تا با آن، تجارت نامشروع مثل خرید و فروش مواد مخدر انجام دهد آیا مضاربه صحیح است؟
- [آیت الله بهجت] قراردادی بین دو نفر یا دو سازمان و یا دو شرکت به شرح زیر تنظیم می گردد که اوّلاً سرمایه گذار و اصل سرمایه مشخّص است و ثانیا مدّت قرارداد نیز مشخّص، ثالثا سود پیش بینی شده توسّط گیرنده ی سرمایه 60% تضمین می گردد و مبلغ مذکور به عنوان افت سرمایه، هر ماه به سرمایه گذار تحویل می شود و رابعا در مورد افت سرمایه، شرکت گیرنده ی سرمایه ماهیانه مبلغ یازده میلیون و پانصد هزار تومان به حساب جاری سرمایه گذار واریز می کند و خامسا سود سرمایه ی کلیّه ی درآمدهای حاصل از معاملات توسّط گیرنده ی سرمایه به غیر از افت سرمایه پس از مدّت مقرّر شش ماه توسّط گیرنده ی سرمایه با نظارت سرمایه گذار محاسبه و بلافاصله سرمایه گذار و عامل سرمایه به صورت 50% تقسیم می نمایند. متمنّی است، حکم این گونه معامله را مرقوم فرمایید.
- [سایر] شرکت بازاریابی به نام quest موجود است که بر اساس فروش اشخاصی شکل گرفته است و این افراد،عامل شرکت می شوند به طوری که در صدد قانع کردن دیگران برای خرید تولیدات شرکت هستند و در مقابل آن مقداری پول دریافت می کنند، آیا چنین معامله ای با این شرکت حلال است؟ آیا کار بازار یاب ها حلال است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] با توجّه به مادّه 162 قانون تجارت شرکت مختلط سهامی را به شرح زیر تعریف می‌کند که: شرکت مختلط سهامی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص بین یک عدّه شرکاء سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می‌شود و شرکاء سهامی کسانی هستند که سرمایه آن‌ها بصورت سهام یا قطعات سهام متساوی القیمة درآمده و مسئولیت آن‌ها تا میزان همان سرمایه است که در شرکت دارند. شریک ضامن کسی است که سرمایه او بصورت سهام در نیامده و مسئول کلّیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود و در صورت تعدّد ضامن مسئولیت آن‌ها در مقابل طلبکاران و روابط آن‌ها با یکدیگر تابع مقرّرات شرکت تضامنی خواهد بود حال آیا این تعریف با قوانین فقهی مطابقت دارد یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر زیادهروی ننماید و در نگهداری سرمایه کوتاهی نکند و اتّفاقا مقداری از آن یا تمام آن تلف شود، ضامن نیست.
- شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر بگوید: (سرمایه تلف شده است) و پیش حاکم شرع قسم بخورد، باید حرف او را قبول کرد.
- اگر معیّن نکنند کدام یک از آنان با سرمایه خرید و فروش نماید، هیچ یک از آنان بدون اجازه دیگری نمیتواند با آن سرمایه معامله کند.
- اگر با سرمایه شرکت معاملهای کنند و بعد بفهمند شرکت باطل بوده، در صورتی که شرکت معمولی باشد که گاهی در میان اشخاص بدون پیشبینی جهات انجام می‌شود، چنانچه با توجه به این که شرکت درست نیست، به تصرّف در مال یکدیگر راضی بودهاند، معامله صحیح است و هرچه از آن معامله پیدا شود، مال همه آنان است و اگر این طور نباشد، چنانچه کسانی که به تصرّف دیگران راضی نبودهاند بگویند: (به آن معامله راضی هستیم)، معامله صحیح و گرنه باطل می‌باشد و در هر صورت هر کدام آنان که برای شرکت کاری کرده است، اگر کار را به قصد مجّانی انجام نداده باشد، میتواند مزد زحمتهای خود را به اندازه معمول از شریکهای دیگر بگیرد، امّا اگر شرکت مقرّرات خاصی داشته باشند و همه این صور در آن پیشبینی شده باشد، باید طبق قرارداد و پیشبینی عمل شود.
- اگر در عقد شرکت شرط کنند که هر دو با هم خرید و فروش نمایند یا هر کدام به تنهایی معامله کنند یا فقط یکی از آنان معامله کند، باید به قرارداد عمل نمایند.
- اگر عدّهای با سرمایه مشترک خود مؤسّسهای را تأسیس کنند و قرار بگذارند که هر خسارتی به هر کدام از آنان وارد شود آن مؤسّسه جبران نماید، اشکال ندارد و باید طبق قرارداد عمل شود و آن را (بیمه متقابل) مینامند و در این فرض چنانچه شرکت مذکور با پول جمع شده شرکا و با اجازه آنان به تجارت بپردازد، صحیح است و هر یک از شرکا علاوه بر دریافت خسارت مطابق قرارداد، سهمی هم از سود تجارت خواهند داشت.
- شریکی که اختیار سرمایه شرکت با اوست، باید به قرارداد شرکت عمل کند؛ مثلاً اگر با او قرار گذاشته باشند که نسیه بخرد یا نقد بفروشد یا جنس را از محلّ مخصوصی بخرد، باید به همان قرارداد رفتار نماید و اگر با او قراری نگذاشته باشند، باید داد و ستدی نماید که برای شرکت ضرر نداشته باشد و معاملات را کهبه گونهای که متعارف است انجام دهد؛ پس اگر مثلاً معمول باشد که نقد بفروشد یا مال شرکت را در مسافرت همراه خود نبرد، باید به همین نحو عمل نماید و اگر معمول باشد نسیه بدهد یا مال را به سفر ببرد، میتواند به همین نحو عمل کند.
- در خرید و فروش لازم نیست صیغه عربی بخوانند، مثلاً اگر فروشنده به فارسی بگوید: (این مال را در عوض این پول فروختم) و مشتری بگوید: (قبول کردم) معامله صحیح است، ولی خریدار و فروشنده باید قصد انشاء داشته باشند، یعنی با گفتن این دو جمله مقصودشان خرید و فروش باشد.
- معامله (بیع شرط) که در آن مثلاً خانه یک میلیون تومانی را به دویست هزار تومان میفروشند و قرار میگذارند که اگر فروشنده سر مدّت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند، معامله صحیح است.
- کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت نیز می‌کند، چه برای هر رشته، سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه داشته باشد و چه دخل و خرج و حساب صندوق آن‌ها یکی باشد، میتواند همه را آخر سال یک جا حساب کند و اگر نفع داشته باشد، خُمس آن را بدهد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر برخلاف قراردادی که با او کرده‌اند، خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید، ضامن است، و همچنین اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، نیز ضامن است، ولی معاملاتی که بعد از خسارت بر طبق قرارداد یا طبق معمول انجام دهد صحیح می‌باشد.
- [آیت الله سبحانی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند; اگر برخلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید ضامن است و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن می باشد.
- [آیت الله سبحانی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند; اگر برخلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید ضامن است و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن می باشد. صفحه 399
- [آیت الله بروجردی] شریکی که با سرمایهی شرکت معامله می‌کند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده‌اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید، ضامن است، ولی اگر بعداً به قرار دادی که شده معامله کند صحیح است و نیز اگر با او قرار دادی نکرده باشند و بر خلاف معمول و مصلحت معامله کند، ضامن می‌باشد، امّا اگر بعداً مطابق معمول معامله کند، معاملهی او صحیح است.
- [امام خمینی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید ضامن است، ولی اگر بعدا به قراردادی که شده معامله کند صحیح است، و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و بر خلاف معمول معامله کند ضامن می باشد، اما اگر بعدا مطابق معمول معامله کند معامله او صحیح است.
- [آیت الله خوئی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده‌اند خرید و فروش کند یا آنکه قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، در این دو صورت معامله نسبت به حصة شریک فضولی است پس چنانچه اجازه نکند میتواند عین مالش را و در صورت تلف عین عوض مالش را بگیرد.
- [آیت الله مظاهری] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند اگر برخلاف قراردادی که با او کردهاندخرید و فروشکند و خسارتیبرای شرکت پیش آید ضامن است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که با سرمایه شرکت معامله می کند اگر برخلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند و خسارتی پیش آید ضامن است، همچنین اگر قرارداد خاصی با او نگذاشته باشند و برخلاف معمول عمل کند ضامن می باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] شریکی که با سرمایه شرکت معامله می‌کند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده‌اند خرید و فروش کند، یا آن که قراردادی نکرده باشند و بر خلاف معمول معامله کند، در این دو صورت معامله نسبت به سهم شریک فضولی است، پس چنانچه شریک آن را اجازه نکند میتواند خود مالش را و اگر تلف شده باشد، عوض آن را بگیرد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . شریکی که با سرمایه شرکت معامله می کند، اگر بر خلاف قراردادی که با او کرده اند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید ضامن است. ولی اگر بعداً به قراردادی که شده معامله کند صحیح است، و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن می باشد. اما اگر بعداً مطابق معمول معامله کند معامله او صحیح است مگر آن که اذن شرکاء مقید باشد به این که برخلاف قرار داد در صورت اول و خلاف معمول در صورت دوم عمل نکند که بنابراین معامله بعد در هر دو صورت نسبت به سهم شریک فضولی است و چنان چه اجازه نکند می تواند عین مالش را و در صورت تلف عین عوض آن را بگیرد.