اعمال و نمازها و دعاهای مستحبی دارای مصالح و منافعی است که در صورت انجام نصیب افراد می شود و اگر انسان آنها را به جا نیاورد خود را از آن مصالح و منافع محروم کرده است ولی مرتکب گناه نشده است. هر چه این گونه اعمال در وقت خود و با تمام شرایط و ویژگی های آنها بجا آورده شود ثواب و پاداش آن کامل تر خواهد بود. ولی در صورتی که انسان به هر دلیل نتواند آنها را در وقت خود و یا با تمام خصوصیات و ویژگی ها به جا آورد نباید خود را به طور کلی از ثواب آنها محروم گرداند بلکه می تواند با انجام همه یا بخشی از آنها در وقت دیگر، مقداری از ثواب و پاداش را تحصیل کند مراجع معظم تقلید و فقهاء بزرگ با استفاده از روایات فرموده اند: "قضاء کردن نوافل یومیه مستحب مؤکّد است، بلکه بعید نیست که قضاء نمازهای مستحبی دیگری که وقت خاصی برای آنها مقرر شده نیز مستحب باشد. ولی بهتر آن است که قضاء آنها را به عنوان احتمال مطلوبیّت(قصد رجاء) به جا آورد".[1] حضرت آیة الله بهجت به این نکته اشاره کرده اند که: نمازهای مستحبی که وقت خاص دارند در صورت ترک، قضای آنها مستحب است.[2] حضرت آیة الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به سؤالی در این زمینه بیان داشته اند: می تواند قضا کند .[3] بنا بر این به طور کلی ، هر نماز مستحبی (نافله شب،نوافل یومیه و...) را که نتوانسته باشیم در وقت مخصوص خودش انجام دهیم ، می توان قضای آن را در وقت دیگری انجام داد و هیچ گونه محدودیتی برای زمان قضای آن وجود ندارد. و بهتر است اگر بخواهیم نماز های مستحبی غیر از نافله های یومیه را در خارج از وقت خاص شان به جا آوریم به قصد رجاء به جا آوریم. در این باره نک: سؤال 2844 (سایت: 3077) ، نمایه: فضیلت نماز جماعت. [1] الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج‏2، ص: 30 ،مسأله 14، با ویرایش. [2] رساله توضیح المسائل، محمد تقی بهجت، مسأله 1129، ناشر دفتر معظم له ، چاپ امیر ، قم ، چاپ هجدهم ، 1378 . [3] سایت معظم له ، استفتائات ، نمازهای مستحبی .
آیا نوافل یومیه را چنانچه موفق نشویم در وقت خودش بخوانیم می توانیم در خارج از وقت به نیت قضا بجا آوریم ؟ همچنین بعضی از نمازها و یا اورادی که وقت مخصوص دارد (مثل نمازهایی که در بعض اوقات از ماه رجب مستحب می شود) آیا می شود آنها را در خارج از وقت به قصد قضا بجا آورد؟ نافله شب چنانچه قضا شد برای قضای آن تا کی وقت داریم؟
اعمال و نمازها و دعاهای مستحبی دارای مصالح و منافعی است که در صورت انجام نصیب افراد می شود و اگر انسان آنها را به جا نیاورد خود را از آن مصالح و منافع محروم کرده است ولی مرتکب گناه نشده است. هر چه این گونه اعمال در وقت خود و با تمام شرایط و ویژگی های آنها بجا آورده شود ثواب و پاداش آن کامل تر خواهد بود. ولی در صورتی که انسان به هر دلیل نتواند آنها را در وقت خود و یا با تمام خصوصیات و ویژگی ها به جا آورد نباید خود را به طور کلی از ثواب آنها محروم گرداند بلکه می تواند با انجام همه یا بخشی از آنها در وقت دیگر، مقداری از ثواب و پاداش را تحصیل کند مراجع معظم تقلید و فقهاء بزرگ با استفاده از روایات فرموده اند: "قضاء کردن نوافل یومیه مستحب مؤکّد است، بلکه بعید نیست که قضاء نمازهای مستحبی دیگری که وقت خاصی برای آنها مقرر شده نیز مستحب باشد. ولی بهتر آن است که قضاء آنها را به عنوان احتمال مطلوبیّت(قصد رجاء) به جا آورد".[1] حضرت آیة الله بهجت به این نکته اشاره کرده اند که: نمازهای مستحبی که وقت خاص دارند در صورت ترک، قضای آنها مستحب است.[2] حضرت آیة الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به سؤالی در این زمینه بیان داشته اند: می تواند قضا کند .[3] بنا بر این به طور کلی ، هر نماز مستحبی (نافله شب،نوافل یومیه و...) را که نتوانسته باشیم در وقت مخصوص خودش انجام دهیم ، می توان قضای آن را در وقت دیگری انجام داد و هیچ گونه محدودیتی برای زمان قضای آن وجود ندارد. و بهتر است اگر بخواهیم نماز های مستحبی غیر از نافله های یومیه را در خارج از وقت خاص شان به جا آوریم به قصد رجاء به جا آوریم. در این باره نک: سؤال 2844 (سایت: 3077) ، نمایه: فضیلت نماز جماعت. [1] الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج2، ص: 30 ،مسأله 14، با ویرایش. [2] رساله توضیح المسائل، محمد تقی بهجت، مسأله 1129، ناشر دفتر معظم له ، چاپ امیر ، قم ، چاپ هجدهم ، 1378 . [3] سایت معظم له ، استفتائات ، نمازهای مستحبی .
- [آیت الله مظاهری] 1_آیا نوافل یومیه را چنانچه موفق نشویم در وقت خودش بخوانیم می توانیم در خارج از وقت آن به نیت قضا بخوانیم؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] فردی وصیت کرده تا از محل درآمد قطعه زمینی، برایش نماز و روزه بجا آورند. اکنون که مطابق وصیت او عمل شده و قضای عباداتش بجا آورده شده است، تکلیف ورثه در خصوص آن زمین چیست؟ آیا بعد از اتمام نمازهای قضا باید نمازهایی به نیت مستحب بخوانند یا باز هم نمازهای قضا را احتیاطا اعاده کنند (این کار نوعی حبس مال است)؟
- [سایر] آیا کسی که نمیداند روزه قضا بر گردن دارد یا خیر، میتواند در ایام رجب و شعبان روزه بگیرد با این نیت که اگر قضا داشت جبران شود و اگر نداشت به عنوان مستحبی استفاده کند؟ همینطور اگر نمیداند نماز واجب به گردن اوست هر روز نماز قضا بخواند اگر بگردن داشت حساب شود و گرنه نماز مستحبی حساب شود؟
- [سایر] با توجه به این که وقت تعدادی از نمازهای مستحب مابین فریضتین مغرب و عشا می باشد و البته در مساجد به دلیل مراعات وقت مامومین فرصت نمازهای مستحبی وجود ندارد لذا خواهشمند است مشخص فرمائید آیا در ایام مخصوص مثلا" لیله الرغائب و یا جمعه های ماه رجب المرجب شرکت در نمازهای جماعت و جمعه افضل است یا ادای نماز به صورت فرادی و استفاده از وقت فضیلت نمازهای مستحب و در صورت برتری نماز جماعت چگونه می توان از برکات نمازهای مستحب بهره برد؟ خصوصا" در ایام ماه رمضان المبارک معمولا" نمازهای غفیله در مساجد خوانده نمی شود در این خصوص نظرتان را بفرمائید.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر شک دارد که بعد از نماز، قضای سجده یا تشهّد فراموش شده را بجا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز نگذشته، باید سجده یا تشهّد را قضا نماید و اگر وقت نماز گذشته، قضای آن مستحبّ است.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که نماز واجب خود را در وقت ان نخوانده باید قضای ان را به جا اورد اگر چه در تمام وقت نماز خواب مانده یا به واسطه مستی یا بی هوشی که به اختیار او بوده نماز نخوانده باشد و نمازهایی را که زن در حال حیض یا نفاس نخوانده قضا ندارد چه نمازهای یومیه باشد چه غیر ان ولی در نماز ایات برای زلزله و رعد و برق بنابر احتیاط واجب بدون نیت ادا و قضا بجا اورد
- [آیت الله اردبیلی] اگر مسافر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت داشته باشد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت داشته باشد، باید احتیاطا یک نماز دو رکعتی به قصد ادا و به نیّت ما فی الذمّه (بدون قصد ظهر و عصر) بخواند و پس از آن یک نماز دو رکعتی دیگر بدون قصد ادا و قضا و به نیّت ما فی الذمّه بجا آورد و اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت داشته باشد، باید هر دو نماز ظهر و عصر را احتیاطا بدون قصد ادا و قضا بخواند و اگر به اندازه سه رکعت وقت نداشته باشد، باید نماز عصر را احتیاطا بدون نیّت ادا و قضا بخواند و سپس نماز ظهر را قضا کند و اگر تا نیمه شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت داشته باشد، باید نماز مغرب و عشاء را بخواند و اگر کمتر وقت داشته باشد، باید فقط نماز عشاء را بخواند و بعد نماز مغرب را احتیاطا بدون نیّت ادا و قضا بجا آورد و سپس احتیاطا نماز عشاء را نیز بدون نیّت ادا و قضا اعاده کند و چنانچه بعد از خواندن نماز عشاء معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نیمه شب باقی مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیّت ادا بخواند اگرچه احتیاط مستحب این است که آن را به قصد ما فی الذمّه بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب نماز عشاء را بدون نیت ادا و قضا، اعاده نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر از روی معصیت ، یا به واسطة عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح ، بدون اینکه نیت ادا و قضا کند ، بجا آورد . وقت نماز صبح
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر به واسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون اینکه نیّت ادا و قضا کند بجا آورد. وقت نماز صبح
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که مسافر است اگر تا مغرب به اندازة خواندن سه رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز ظهر و عصر را بخواند واگر کمتر وقت دارد ، باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند . وارگ تا نصف شب به ادازةخواندن چهار رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد و چنانچه بعد از خواندن عشا ، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فوراً نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد .
- [امام خمینی] کسی که مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند. و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا کند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد.و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد.
- [آیت الله بهجت] نماز مغرب و عشا هر کدام وقت مخصوص و مشترک و وقت فضیلتی دارند؛ وقت مخصوص نماز مغرب: از اول مغرب است، تا وقتی که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز بگذرد، که اگر کسی مثلاً مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند نمازش باطل است؛ و وقت مخصوص نماز عشا: برای شخص مختار، موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد که اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را نخواند، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند، ولی احتیاط در این است که در صورت اضطرار و تأخیر نماز از نیمه شب، آخر شب را ملاک برای وقت مخصوص نماز عشا قرار دهد؛ بنابراین اگر به مقدار پنج رکعت به آخر شب وقت دارد هر دو نماز را به قصد مافِیالذّمه بخواند، و اگر کمتر وقت دارد اگرچه یک رکعت باشد اول نماز عشا را به قصد اینکه احتمالاً وظیفه او نماز عشا است، بخواند بعد نماز مغرب را قضا کند و بعد از آن احتیاطاً نماز عشا را دو مرتبه به نیت قضا بخواند. و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترک نماز مغرب و عشا است که اگر کسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بهجا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] وقت نماز ظهر و عصر از اول ظهر شرعی آغاز میشود و بنا بر احتیاط واجب در هنگام غروب آفتاب به پایان میرسد و اگر تا این هنگام نماز ظهر و عصر را نخواند، در فاصله بین غروب آفتاب و مغرب شرعی باید بدون نیّت ادا و قضا و به قصد ما فی الذمّه آنها را بجا آورد. هر کدام از نماز ظهر و عصر وقت مخصوص و وقت مشترکی دارند. وقت مخصوص نماز ظهر از اوّل ظهر تا وقتی است که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد و وقت مخصوص نماز عصر هنگامی است که به اندازه خواندن نماز عصر، از وقت نماز ظهر و عصر باقی مانده باشد و ما بین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترک نماز ظهر و نماز عصر است و اگر کسی عمدا نماز ظهر یا عصر را در وقت مخصوص دیگری بخواند، باید آن را اعاده کند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد می تواند در بین نماز نیت را به نماز قضا برگرداند، ولی باید برگرداندن نیت به نماز قضا ممکن باشد مثلاً اگر مشغول نماز ظهر است، در صورتی می تواند نیت را به قضای صبح برگرداند که داخل رکوع رکعت سوم نشده باشد، ولی اگر با علم و تذکر به قضا شروع به ادا کرده باشد عدول محل تأمل است و احوط ترک آن است. 1. ظهر شرعی در بعض از مواقع چند دقیقه پیش از ساعت دوازده وگاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است. 2. بنابراین تقریباً یازده ساعت و یک ربع بعد از ظهر شرعی، آخر وقت نماز مغرب و عشا است.