قبل از پاسخ گویی به سؤال شما ضروری است، به این نکته توجه نمایید که سؤال کردن از چیزی که انسان نمی داند، جای خجالت ندارد؛ چرا که ندانستن و پرسش هیچ گاه نقص نیست تا انسان از آن خجالت بکشد، بلکه پرسش درجه ای از درجات کمال محسوب می شود؛ زیرا که پرسش کشف از حقیقتی می کند و آن این که انسان پرسشگر دنبال حقیقت و طالب علم و معرفت است و اینها چیزهایی است که کشف از شخصیت انسان پرسشگری می کند. سیره و روش عالمان و مؤمنان این بوده که از پرسش در مسائل و معتقدات دینی خوشحال می شدند و از انسان پرسشگر استقبال می کردند. آنان این مسئله را با سعه صدر و روی گشاده دریافت می کردند. هنگامی که به قرآن رجوع می کنیم می یابیم که قرآن انسان را به پرسش و شناخت تشویق و تحریک می کند: "اگر خود نمی دانید، از اهل ذکر بپرسید که ما پیش از تو، به رسالت نفرستادیم مگر مردانی را که به آنها وحی می فرستادیم".[1] بنابراین، نه تنها پرسش و یاد گیری عیب نیست، که برعکس سؤال نکردن عیب و نقص است و انسان عاقل باید از این عیب دوری کند. بعد از این مقدمه باید گفت یادگیری و آموختن نماز بسیار راحت و آسان است. بنابراین، در این جا ضمن چند مسئله آن را بیان می کنیم: یک. بر هر فردی در شبانه روز پنج مرتبه نماز واجب است و ترتیب آن این گونه است: 1. دو رکعت نماز صبح که وقت آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب است. 2. نماز ظهر و عصر که هر کدام آنها چهار رکعت است؛ یعنی چهار رکعت نماز ظهر و چهار رکعت نماز عصر. البته این برای کسی است که مسافر نباشد. اما برای شخص مسافر نمازهای چهار رکعتی نصف می شود. وقت نماز ظهر و عصر از اول ظاهر تا قبل از غروب آفتاب است. 3. نماز مغرب، نماز مغرب همیشه سه رکعت است؛ یعنی مثل نمازهای چهار رکعتی نیست که در مسافرت نصف شود. وقت خواند آن حدود یک ربع بعد از غروب آفتاب است؛ یعنی هنگامی که حمره مشرقیه از بین رفت. منظور از حمره مشرقیه، سرخی ای است که در جهت مشرق زمین وجود دارد از بین رفتن آن سرخی هنگام نماز مغرب است. بنابراین، وقت نماز مغرب از این زمان تا به اندازه مقدار خواندن یک نماز چهار رکعتی عشاء مانده به نصف شب است. در این هنگام یعنی به اندازه یک نماز چهار رکعتی به نصف شب. وقت خواندن نماز عشاء است. 4. پنجمین نمازی که بر انسان واجب است، نماز عشاء است و آن هم چهار رکعت است، در صورتی که انسان در وطن خود باشد و مسافر نباشد. اما اگر مسافر باشد و قصد اقامت ده روز نکرده باشد، نماز چهار رکعتی به دو رکعت کاهش می یابد. وقت خواندن نماز عشاء بعد از نماز مغرب تا نصف شب شرعی است. اگر برای انسان امکان نباشد که هر یک از این نمازهای پنج گانه را در وقت مخصوص خود به جا آورد. واجب است آن را در وقت دیگر بخواند. مثلاً اگر به هر دلیل نتوانست نماز صبح را در وقت خودش بخواند آن را شب یا عصر می خواند. البته به نیت قضا. به عبارت روشن تر. این نماز بر عهده انسان است، در وقت دیگر. به این معنا که با گذشتن وقت، تکلیف از عهده انسان خارج نمی شود. این مسئله نسبت به نماز های پنج گانه یومیه است. تا اینجا درباره اصل وجوب نماز و وقت خواندن آنها بحث شد. دو. قبل از این که نمازگذار به خواندن نماز مشغول شود، بر او واجب است این که خود را یا به وسیله وضوء یا به غسل[2] و یا به وسیله تیمم پاک نماید. نحوه انجام وضو این گونه است: 1. انسان باید هنگام گرفتن وضو قصد قربت کند. 2. بعد از قصد قربت باید صورت خود را از پیشانی (حد فاصل ابتدای موی سر) تا پایین چانه با آب پاک و مباح (غیر غصبی) بشوید. 3. سپس دست راست خویش را از سر مرفق (آرنج) تا سر انگشتان می شوید و بعد از آن دست چپ را هماند دست راست می شوید. بعد از شستن دست ها، با باقی مانده رطوبت آبی که در دستش مانده قسمت جلوی سر که برابر پیشانی است، از وسط سر به طرف جلو مسح می نماید. مسح بر موی سر اشکالی ندارد، مگر آن که موی سر خیلی بلند باشد، به گونه ای که اگر شانه کند به صورت یا جای دیگر سرش می رسد، در این صورت باید با باز نمودن فرق سر پوست جلوی سر یا به بیخ موها را مسح کند. پس از مسح سر باید با رطوبت (تری) آب وضو که در کف دست باقی مانده روی پای راست از سر انگشت تا برآمدگی روی پا مسح نماید. بعد از آن روی پای چپ را با کف دست چپ مسح کند. لازم به ذکر است که نمازگزار باید بدنش از نجاست های دیگر؛ مانند خون، بول (ادرار) و ... پاک باشد. همچنین لباس های نماز گزار که با آن نماز می خواند هم باید پاک باشد. شخص نمازگزار بعد از رعایت این مقدمات آن گاه آماده خواندن نماز می شود. سه. چگونگی انجام نماز 1. نماز صبح: مستحب است نمازگزار پیش از شروع نمازهای واجب یومیه اذان و اقامه بگوید، خواه نمازگزار مسافر باشد یا نه، نماز قضا باشد یا ادا. کیفیت اذان: «اذان» هجده جمله است: چهار مرتبه «الله اکبر»، دو مرتبه «اشهدان لا اله الاّ الله» دو مرتبه «اشهد ان محمداً رسول الله»، دو مرتبه «حی علی الصلاة» دو مرتبه «حی علی الفلاح»، دو مرتبه «حی علی خیر العمل» دو مرتبه «الله اکبر» و دو مرتبه «لا اله الاّ الله». جمله «اشهد ان علیاً ولی الله» جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است پس از «اشهد ان محمداً رسول الله، به قصد قربت گفته شود.[3] کیفیت اقامه: اقامه هفده جمله است؛ یعنی دو مرتبه «الله اکبر» از اول اذان و یک مرتبه «لا اله الاّ الله» از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن «حی علی خیر العمل» دو مرتبه «قد قامت الصلاة» اضافه می گردد. لازم به تذکر است که اذان و اقامه از واجبات نماز نستند، بنابراین، اگر کسی بدون اذان و اقامه نماز را شروع کند اشکالی ندارد. البته برای کسی که آنها را بلد نیست یا از حفظ ندارد، می شود از روی نوشته نیز بخواند. چگونگی نماز خواندن صبح: شخص نماز گزار، اولاً: باید رو به قبله بایستد و پس از آن نیت نماز کند به عنوان قصد قربت برای خدا. ثانیاً: بعد از نیت نماز، باید تکبیرة الاحرام بگوید؛ یعنی بگوید «الله اکبر». ثالثاً: بعد از تکبیره الاحرام سوره فاتحه (حمد) و سوره توحید، یا عصر، یا کوثر یا هر سوره دیگر[4] را بخواند. اگر کسی سوره حمد و یا سوره توحید و ... را حفظ نباشد، می تواند آنها را بر روی کاغذ بنویسد، یا از روی قرآن بخواند. رابعاً: بعد از خواندن حمد و سوره، به رکوع می رود؛ یعنی به طرف جلو به اندازه ای خم می شود که کف دست هایش روی زانوهایش قرار گیرد و در این حال ذکر رکوع را «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» بگوید. خامساً: بعد از گفتن ذکر رکوع، از رکوع برمی خیزد به صورتی که صاف بایستد، البته این در انسان هایی است که دارای جسم سالم هستند، اما اگر کسی از جهت جسمی دارای نقص و مریضی است و نمی تواند برخیزد و به صورت صاف و مستقیم بایستد به هر اندازه که می تواند، این کار را انجام می دهد. سادساً: نمازگزار پس از آن که از رکوع برخاست، به سجده می رود. سجده آن است که انسان پیشانی خود را بر چیزی که سجده بر آنها صحیح است؛ مانند خاک، سنگ و کاغذ بگذارد. بعد از آن کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پا را روی زمین قرار دهد. پس از آن که این هفت جای سجده بر زمین قرار گرفت، نماز گزار شروع می کند به ذکر سجده که همان «سبحان ربی الاعلی و بحمده»، یا سه مرتبه «سبحان الله»، یا سه مرتبه «الله اکبر» است. سپس می نشیند و برای بار دوم به سجده می رود و همان ذکر سجده اول را می گوید. سابعاً: بعد از انجام دو سجده برای رکعت دوم بر می خیزد و مثل رکعت اول حمد و سوره می خواند. البته در رکعت دوم بعد از اتمام سوره و پیش از رکوع مستحب است، نمازگزار دست هایش را در مقابل صورت به طرف آسمان بلند کند و ذکر و دعایی بخواند.(هر دعایی بخواند کافی است). اما بهتر است این دعا را بخواند: "لا اله الاّ الله الحلیم الکریم، لا اله الا الله العلیّ العظیم، سبحان الله ربّ السماوات السبع، و رب الارضیین السبع، و ما فیهن و ما بینهنّ ورب العرش العظیم، و الحمد لله رب العالمین" و بعد به رکوع و سپس به سجده می رود. ثامناً: بعد از تمام شدن دو سجده برای خواندن تشهد و سلام نماز می نشیند و می گوید: "اشهد الا اله الا الله، و اشهد ان محمداً رسول الله، اللهم صلی علی محمد وآل محمد، السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته، السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، السلام علیکم و رحمة الله و برکاته". به این ترتیب نماز صبح که دو رکعت است تمام می شود. نماز مغرب: نماز مغرب سه رکعت است. دو رکعت اولش مانند نماز صبح است، مگر این که بعد از تشهد و قبل از سلام نماز بر می خیزد و رکعت سوم را به جا می آورد. در رکعت سوم پس از برخاستن، مخیر است در حالی که ایستاده، یا فقط سوره حمد را بخواند و یا بگوید: "سبحان الله و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اکبر" بهتر آن است که این ذکر را سه مرتبه بخواند.[5] پس از آن به رکوع و سجده می رود و بعد از دو سجده مثل رکعت دوم ذکر تشهد را می خواند و بعد از آن سلام می دهد، مانند نماز صبح. به این نحو نماز مغرب نیز تمام می شود. نماز ظهر و عصر و عشا هر کدام چهار رکعت هستند، مثل نماز مغرب اند، اما بعد از رکعت سوم و بعد از انجام دو سجده و قبل از تشهد و سلام، نمازگزار از جایش بلند می شود و مثل رکعت سوم یک رکعت اضافه می کند و بعد از آن تشهد و سلام نماز را به جا می آورد. لازم به ذکر است: در قرائت حمد و سوره در نماز ظهر و عصر، اگر نمازگزار مرد است، واجب است که حمد و سوره را به صورت آهسته بخواند، اما در نماز صبح، مغرب و عشا بر عکس نماز ظهر و عصر باید حمد و سوره را بلند بخواند. اما اگر نمازگزار زن است در نماز صبح و مغرب و عشا مخیر است بین این که حمد و سوره را آهسته یا بلند بخواند،[6] ولی در ظهر و عصر واجب است که حمد و سوره را آهسته بخواند.[7] این بیان خیلی خلاصه، فشرده و اعمال واجب نماز های پنج گانه شبانه روز است که بر هر مسلمانی خواندن آن واجب است. اگر کسی بتواند نمازهایش را با جماعت بخواند بهتر است و ثوابش زیاد است. [1] نحل، 43. [2] مراجع عظام تقلید در این که فقط با غسل های واجب می شود نماز را به جا آورد، یا با غسل های مستحب هم می شود، اختلاف نظر دارند. در این مسئله هر شخص باید به نظر مرجعی که از او تقلید می کند، رجوع کند. [3] رساله های عملیه، قسمت اذان و اقامه. [4] البته غیر از چهار سوره که سجده واجب دارند. [5] تحریر الوسیلة، ج 1، ص 152، مسئله 17. [6] البته در صورتی که نامحرم صدایش را نشنود. [7] رساله های عملیه، احکام نماز؛ تحریر الوسیلة، کتاب الصلاة.
