عده طلاق
عِدّه مدت زمان معینی است که زن پس از جدایی از شوهر و یا کسی که به اشتباه با وی آمیزش کرده، باید صبر کرده و تا پایان آن مدت ازدواج نکند.
با توجه به این که در دین مبین اسلام با زن یائسه و زنی که با شوهرش نزدیکی نکرده بلا فاصله بعد از طلاق می‌شود ازدواج کرد و عده طلاق ندارد سئوال من این است که با زنی که همیشه با کاندوم عمل نزدیکی را انجام داده، می‌شود بلا فاصله ازدواج کرد؟ با فرض فاحشه بودن آن زن جواب سئوال چیست؟ البته باید توجه داشت عده طلاق برای جلو گیری از اختلاط نسل می‌باشد و با استفاده ار کاندوم این مسئله حل می‌شود.
عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از تربّص (حالت انتظار) شرعی است که زن بعد از طلاق و زوال نکاح و یا وفات لازم است مدّتی درنگ کرده، سپس شوهر دیگر اختیار کند. همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراکی ،تزریقی) و یا به کار بردن وسایل پیشگیری پزشکی، که به طور قطع از بارداری زن جلوگیری می کند؛ آیا نگهداشتن عده لازم است، فرموده اند: "آری، باید عده نگه دارند."[1] این به دلیل آن است که فلسفه عده نگه داشتن به غیر از جلوگیری از اختلاط نسل، حکمت‌ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم .علت واقعی عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفی است و آنچه گفته می‏شود - از قبیل انعقاد نطفه، حریم زوجیت و... - از حکمت‏های آن به شمار می‏آید. از این رو اگر مرد سال‏ها نیز جدا از زن خود زندگی کند، یا در مسافرت باشد، باز باید زن عده نگه دارد.[2] به همین جهت تنها استفاده از کاندوم یا هر پوشش دیگری که مانع انتقال منی مرد به زن شود نمی‌تواند تغییری در حکم ایجاد کند. البته، ازدواج موقت با فواحش هر چند کراهت دارد، ولی حرام نیست و چون در شرع اسلام برای چنین زنانی احترامی قرار داده نشده، در ازدواج با ایشان رعایت عده نیز لازم نیست.[3] ولی به این دلیل که ازدواج با این افراد در بعضی از موارد، ایجاد مشکلات جسمی و روحی و حیثیتی می‌نماید، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی، سزاوار است که جوانب احتیاط را مراعات نموده، از جمله این که این ازدواج را به صورت رسمی به ثبت برساند و یا افراد مورد اعتمادی را به عنوان شاهد در نظر بگیرد.[4] جهت آگاهی بیشتر مراجعه شود به: 1. نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828). 2. نمایه: ازدواج موقت با زنی که عده نگه نمی دارد، سؤال شماره 2603 (سایت: 2739). [1] آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1618؛ آیت الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 1120 و 1121؛ توضیح المسائل مراجع، م 2511؛ صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1313؛ آیت الله نوری، توضیح المسائل، م 2506؛ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1712؛ آیت الله وحید، توضیح المسائل، م 2520؛ امام خمینی، استفتاءات، ج 3، عده طلاق، س 64 و دفتر: آیات عظام خامنه‏ای، بهجت و سیستانی. [2] با استفاده از نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828). [3] . ر.ک: شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة، ص 243، م 925، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم، اول، 1415 ه‍ ق. [4] اقتباس از نمایۀ شمارۀ 2210 (سایت: 2339).
عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از تربّص (حالت انتظار) شرعی است که زن بعد از طلاق و زوال نکاح و یا وفات لازم است مدّتی درنگ کرده، سپس شوهر دیگر اختیار کند. همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراکی ،تزریقی) و یا به کار بردن وسایل پیشگیری پزشکی، که به طور قطع از بارداری زن جلوگیری می کند؛ آیا نگهداشتن عده لازم است، فرموده اند: "آری، باید عده نگه دارند."[1] این به دلیل آن است که فلسفه عده نگه داشتن به غیر از جلوگیری از اختلاط نسل، حکمت‌ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم .علت واقعی عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفی است و آنچه گفته می‏شود - از قبیل انعقاد نطفه، حریم زوجیت و... - از حکمت‏های آن به شمار می‏آید. از این رو اگر مرد سال‏ها نیز جدا از زن خود زندگی کند، یا در مسافرت باشد، باز باید زن عده نگه دارد.[2] به همین جهت تنها استفاده از کاندوم یا هر پوشش دیگری که مانع انتقال منی مرد به زن شود نمی‌تواند تغییری در حکم ایجاد کند. البته، ازدواج موقت با فواحش هر چند کراهت دارد، ولی حرام نیست و چون در شرع اسلام برای چنین زنانی احترامی قرار داده نشده، در ازدواج با ایشان رعایت عده نیز لازم نیست.[3] ولی به این دلیل که ازدواج با این افراد در بعضی از موارد، ایجاد مشکلات جسمی و روحی و حیثیتی می‌نماید، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی، سزاوار است که جوانب احتیاط را مراعات نموده، از جمله این که این ازدواج را به صورت رسمی به ثبت برساند و یا افراد مورد اعتمادی را به عنوان شاهد در نظر بگیرد.[4] جهت آگاهی بیشتر مراجعه شود به: 1. نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828). 2. نمایه: ازدواج موقت با زنی که عده نگه نمی دارد، سؤال شماره 2603 (سایت: 2739). [1] آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1618؛ آیت الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 1120 و 1121؛ توضیح المسائل مراجع، م 2511؛ صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1313؛ آیت الله نوری، توضیح المسائل، م 2506؛ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1712؛ آیت الله وحید، توضیح المسائل، م 2520؛ امام خمینی، استفتاءات، ج 3، عده طلاق، س 64 و دفتر: آیات عظام خامنه‏ای، بهجت و سیستانی. [2] با استفاده از نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828). [3] . ر.ک: شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة، ص 243، م 925، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم، اول، 1415 ه‍ ق. [4] اقتباس از نمایۀ شمارۀ 2210 (سایت: 2339).
عنوان سوال:
با توجه به این که در دین مبین اسلام با زن یائسه و زنی که با شوهرش نزدیکی نکرده بلا فاصله بعد از طلاق می‌شود ازدواج کرد و عده طلاق ندارد سئوال من این است که با زنی که همیشه با کاندوم عمل نزدیکی را انجام داده، می‌شود بلا فاصله ازدواج کرد؟ با فرض فاحشه بودن آن زن جواب سئوال چیست؟ البته باید توجه داشت عده طلاق برای جلو گیری از اختلاط نسل می‌باشد و با استفاده ار کاندوم این مسئله حل می‌شود.
پاسخ:
عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از تربّص (حالت انتظار) شرعی است که زن بعد از طلاق و زوال نکاح و یا وفات لازم است مدّتی درنگ کرده، سپس شوهر دیگر اختیار کند.
همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراکی ،تزریقی) و یا به کار بردن وسایل پیشگیری پزشکی، که به طور قطع از بارداری زن جلوگیری می کند؛ آیا نگهداشتن عده لازم است، فرموده اند: "آری، باید عده نگه دارند."[1]
این به دلیل آن است که فلسفه عده نگه داشتن به غیر از جلوگیری از اختلاط نسل، حکمت‌ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم .علت واقعی عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفی است و آنچه گفته می‌شود - از قبیل انعقاد نطفه، حریم زوجیت و... - از حکمتهای آن به شمار میآید. از این رو اگر مرد سالها نیز جدا از زن خود زندگی کند، یا در مسافرت باشد، باز باید زن عده نگه دارد.[2]
به همین جهت تنها استفاده از کاندوم یا هر پوشش دیگری که مانع انتقال منی مرد به زن شود نمی‌تواند تغییری در حکم ایجاد کند.
البته، ازدواج موقت با فواحش هر چند کراهت دارد، ولی حرام نیست و چون در شرع اسلام برای چنین زنانی احترامی قرار داده نشده، در ازدواج با ایشان رعایت عده نیز لازم نیست.[3] ولی به این دلیل که ازدواج با این افراد در بعضی از موارد، ایجاد مشکلات جسمی و روحی و حیثیتی می‌نماید، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی، سزاوار است که جوانب احتیاط را مراعات نموده، از جمله این که این ازدواج را به صورت رسمی به ثبت برساند و یا افراد مورد اعتمادی را به عنوان شاهد در نظر بگیرد.[4]
جهت آگاهی بیشتر مراجعه شود به:
1. نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828).
2. نمایه: ازدواج موقت با زنی که عده نگه نمی دارد، سؤال شماره 2603 (سایت: 2739). [1] آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1618؛ آیت الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 1120 و 1121؛ توضیح المسائل مراجع، م 2511؛ صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1313؛ آیت الله نوری، توضیح المسائل، م 2506؛ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1712؛ آیت الله وحید، توضیح المسائل، م 2520؛ امام خمینی، استفتاءات، ج 3، عده طلاق، س 64 و دفتر: آیات عظام خامنهای، بهجت و سیستانی. [2] با استفاده از نمایه: عده و دلایل آن، سؤال شماره 2311 (سایت: 2828). [3] . ر.ک: شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة، ص 243، م 925، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم، اول، 1415 ه ق. [4] اقتباس از نمایۀ شمارۀ 2210 (سایت: 2339).
- [آیت الله علوی گرگانی] زنی طلاق داده شده به طلاق رجعی و اکنون در عدّه طلاق می‌باشد، آیا می‌شود از این زن در عدّه طلاق خواستگاری کرد تا وقتی که عدّهاش تمام شود با او ازدواج کرد، خواهشمندیم حکم مسئله را بیان فرمائید؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی طلاق بگیرد و هنوز مدت عده تمام نشده شوهرش رجوع کند ولی نزدیکی نکرده دوباره طلاق بدهد، آیا زن میتواند بلافاصله با مردی دیگر ازدواج کند و آیا شوهر اول میتواند بلافاصله بعد از طلاق دوم با خواهر این زن ازدواج کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زیدی برادرش مرحوم شده است و زن برادرش یعنی زن آن مرحوم 53 سال دارد و سیّده نمیباشد و خود زن میگوید که من حدود پنج سال است که اصلابا شوهرم نزدیکی نکردهام و این زن نازا است حالا برادر این مرحوم خواهان ازدواج با زن برادرش می‌باشد زن مرحوم در حال عدّه وفات شوهر است و بالاخره به یکی از دفاتر ازدواج مراجعه می‌کنند اتّفاقاسر دفتر ازدواج از اینها سئوال می‌کند در جواب زن میگوید شوهرم دو ماه قبل مرحوم شده است و من سیّده نمیباشم و 53 سال عمر من می‌باشد سر دفتر صیغه عقد را جاری می‌کند و خودشان می‌گویند که ما بعد از عقد نزدیکی کردهایم مرد میگوید من جاهل به مسئله بودم هم عقد صورت گرفته و هم نزدیکی آیا حرمت ابدی دارد یا خیر؟
- [آیت الله بروجردی] زنی در عدّه بوده و یک ماه از عدّه او گذشته بود و یک پسر دو ساله از شوهرش داشته و داعی او را در منزل خود برده تا مدّت عدّه او تمام شده آن وقت او را به عقد خود درآورم، بعد از یک هفته آن زن مرا به وسوسه انداخت که فعلاً خوب است مرا ازدواج نمایی تا پس از انقضای عدّه در محضر حاضر شده عقد نماییم، داعی او را ازدواج نموده و نزدیکی هم نموده و نطفه منعقد شده و این نطفه از خود داعیست چون که پس از طلاق آن زن پس از انقضای عدّه عادت زنانه شد، خواستم او را تزویج نمایم از چند نفر سؤال نمودم مختلف جواب دادند، چون داعی مقلّد حضرت عالی هستم لازم دانستم که شرح واقعه را به عرض برسانم و تکلیف داعی را معیّن فرمایید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع می‌باشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان می‌باشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع می‌باشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان می‌باشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر زنی علیرغم دریافت تمامی صداقیه و جهازیهاش نه از شوهر تمکین کند و نه به او اجازة ازدواج مجدد بدهد و دادگاه صالحه پس از تأیید نشوز زن و ناتوانیاش در الزام زن به زندگی مشترک، بدون تفهیم عواقب ازدواج مجدد به مرد اجازة ازدواج مجدد بدهد و زن منتظر بماند تا مرد در اثر فشارهای روحی و روانی مجبور به ازدواج شود تا او بتواند با تکیه بر بند 12 شرط ضمن عقد سند نکاحیه که زوج نمی‌تواند بدون اجازة زوجه، زن دیگری بگیرد، دادگاه را مجاب نماید که اجازة دادگاه اسقاط حق زن در توکیل حق طلاق نمیباشد و به علت تخلف مرد از شرط ضمن عقد، دادگاه حکم به مطلقه شدن زن بدهد، از آنجایی که اینگونه سوء استفاده از قانون جلوة آشکاری از پاداش به زنان ناشزه تلقی میگردد و سوء استفاده از قانون بر اساس مادة 40 قانون اساسی ممنوع می‌باشد و از آنجایی که مرد به خاطر دفع حرج ناشی از مجردی و نص صریح شرع مقدس اسلام به تشکیل خانواده برای سلامتی دین باید مشمول تنبیه مدنی مطلقه شدن زنش بدون اذن او گردد و از آنجایی که یکی از ترفندهای برخی زنان اخاذی مالی در قالب مهریههای کلان از مردان می‌باشد، طلاق اینگونه زنان از نظر دین مبین اسلام چه وجهی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] زنی طلاق خلع گرفته ولی چون مکان جدا زندگی کردن او حدود سه ماه دیگر آماده می شود به پیشنهاد مرد برای اینکه این مدت را محرم باشند، یک روز بعد از طلاق خلع ، عقد موقتی به مدت 80 روز انجام می شود و آنها تصور می کردند که این مدت عقد موقت به عنوان عده طلاق خلع محسوب می شود و بعد از اتمام عقد موقت فقط زن باید عده عقد موقت را نگه دارد، لیکن بعد از یک روز که البته نزدیکی هم صورت گرفته به آنها گفته می شود که عده طلاق خلع بعد از تمام شدن مدت عقد موقت شروع می شود حال سؤال این است: آیا با توجه به جهل در مورد عده طلاق خلع، عقد موقت صحیح است؟ و اگر جواب مثبت است آیا عده طلاق خلع بعد از اتمام مدت عقد موقت شروع می شود؟ آیا جاهل بودن به حکم تغییری در این زمان دارد ؟
- [سایر] من همسر دوم خانمم هستم. ما تا قبل از این که حکم طلاق خانمم صادر شود با هم نامزد شدیم، البته با اطلاع کامل خانوادهها و با جشن نامزدی (چون همسرم طلاق غیابی گرفته) ما در همان زمان به دلیل نداشتن اطلاع کافی با یکدیگر نزدیکی داشتیم و بعد از پایان عدۀ طلاق همسرم به عقد دائم هم در آمدیم و حالا بعد از دو سال از این که با هم ازدواج کردهایم به طور اتفاقی به این موضوع برخوردیم که نزدیکی با زنی که هنوز عدۀ طلاق او تمام نشده آن زن را برای همیشه به آن مرد حرام می‌کند. حالا ما باید چه کار کنیم؟ با توجه به این که خیلی همدیگر را دوست داریم و قصد بچهدار شدن داریم آیا باید کفاره بدهیم یا ...؟ لطفا ما را راهنمایی کنید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر شخصی که در خارج از کشور تحصیل می‌نماید بخواهد با برخی از زنان آن بلاد رابطهای داشته باشد، برای حلال بودن آن رابطه چگونه باید عمل نماید؟ با توجه به این که در خارج از ایران و در بین مسیحیان و یا دیگر ادیان، چیزی به نام صیغه و یا حکم صیغه وجود ندارد، چگونه باید دانست که رابطه حلال می‌باشد؟ اگر شخصی بخواهد با زنی غیر مسلمان رابطه داشته باشد آیا صرف این که پولی به او بدهد برای حلال بودن آن کافیست؟ (البته با توجه به این مطلب که غیر مسلمانها با چیزی به نام صیغه آشنا نیستند) بنابر این اگر فردی بخواهد با زنی در خارج از کشور رابطه داشته باشد، آیا لازم است که از او چیزی بپرسد؟ چون اساساً برای غیر مسلمانها، عده، صیغه و.... معنی و مفهوم ندارند. آیا لازم است که آن زن غیر مسلمان حتماً چیزی را بر زبان جاری نماید؟ چون اگر جواب شما مثبت باشد، باید او را مجبور کنیم که فلان عبارت را بخواند. آیا لازم است که صیغه‌ای را به زبان جاری کنیم؟ چون در فرهنگ غیر مسلمانها چیزی به نام صیغه وجود ندارد و فقط مفهوم ازدواج را میدانند.
- [آیت الله نوری همدانی] زنی که نُه سالش تمام نشده و زن یائِسه عدّه ندارد ؛ یعنی اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد ، بعد از طلاق می تواند فوراً شوهر کند .
- [آیت الله خوئی] زنی که نه سالش تمام نشده و زن یائسه عده ندارد، یعنی اگرچه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد، بعد از طلاق میتواند فوراً شوهر کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] زنی که نه سالش تمام نشده و زن یایسه عده ندارد یعنی اگرچه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد بعد از طلاق می تواند فورا شوهر کند
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] زنی که نه سالش تمام نشده و زن یائسه عده ندارند؛ یعنی اگرچه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد؛ بعد از طلاق می توانند فورا شوهر کنند.
- [امام خمینی] زنی که نه سالش تمام نشده و زن یائسه عده ندارد، یعنی اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد، بعد از طلاق می تواند فورا شوهر کند.
- [آیت الله بروجردی] زنی که نُه سالش تمام نشده و زن یائسه، عدّه ندارد، یعنی اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد، بعد از طلاق میتواند فوراً شوهر کند.
- [آیت الله سبحانی] زن یائسه عده ندارد; اگرچه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد و بعد از طلاق می تواند فوراً شوهر کند و زنی که نه سالش تمام نشده نیز عده ندارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] زنی که نُه سالش تمام نشده و زن یائسه(1) عده ندارد، یعنی اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد، بعد از طلاق می تواند فوراً شوهر کند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر شوهر زنش را پیش از نزدیکی کردن با او طلاق دهد عدّه ندارد و زن میتواند بعد از طلاق فوراً شوهر کند و همچنین زنی که نه سالش تمام نشده و زن یائسه، عدّه ندارد، اگر چه شوهرش با او نزدیکی کرده باشد.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر زن پیش از آنکه شوهرش با او نزدیکی کند به طوری که در مسأله پیش گفته شد مرتد شود ؛ عقد او باطل می گردد . و همچنین است اگر بعد از نزدیکی مرتد شود ولی یائسه باشد ، امّا اگر یائسه نباشد ، باید به دستوری که در احکام طلاق گفته خواهد شد عدّه نگهدارد ؛ پس اگر در بین عدّه مسلمان شود عقد باقی و اگر تا آخر عدّه مرتدّ بماند ، عقد باطل است . و معنای یائسه در مسأله 437 گذشت .