1. در مورد ذکر رکوع و سجود باید گفت، انسان هر ذکری که در رکوع و سجود بگوید کافی است و بنابر احتیاط واجب[1] آن ذکر، به اندازۀ سه مرتبه "سبحان الله" در رکوع و سجده و یا یک مرتبه "سبحان ربی العظیم و بحمده" در رکوع و یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» در سجده کمتر نباشد.[2]
همچنین بنابر احتیاط واجب در رکوع "سُبْحانَ رَبِّیَ الْأَعْلی وَ بِحَمْدِهِ" نگوید و نیز "سبحان ربی العظیم و بحمده" را در سجده نگوید.[3]
حال اگر کسی سهواً ذکر رکوع و سجده را به جابجا بگوید، اشکال ندارد، ولی اگر عمدا جابجا بگوید، چنانچه به قصد مطلق ذکر باشد، باز هم اشکال ندارد، ولی اگر به قصد ذکر خاصّ جابجا بگوید، بنا بر احتیاط واجب جهت ذکر رکوع یا سجده کافی نخواهد بود.[4]
2. درباره قسمت دوم سؤال نیز باید گفت، دعا کردن در نماز اشکالی ندارد؛[5] لذا اضافه نمودن جمله «و عجّل فرجهم» به عنوان مطلق ذکر و دعا بعد از تشهد اشکالی ندارد.[6] ولی بهتر آن است که بجای آن، ذکر «وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ» بعد از تشهد گفته شود که نسبت به آن سفارش نیز شده است،[7] [1] . آیت الله فاضل: (باید..)؛ آیات عظام صافی بهجت:( احتیاط مستحبّ..)؛ آیات عظام: خوئی، تبریزی: (بهتر آن است که..). [2] . توضیح المسائل مراجع، امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 562، م 1028، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق. [3] . ر.ک: همان، ص 562 و 571. [4] . ر.ک: بهجت، محمد تقی، استفتائات، ج2، ص 150، س 2025، قم، دفتر حضرت آیة الله بهجت، اول، 1428 ه ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج2، ص 106، س 257، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب، دوم، 1427 ه ق. [5] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1، ص 621. [6] . ر.ک: تبریزی، جواد، استفتائات جدید، ج2، ص 63، س 281 ، قم، اول، ه ق؛ گیلانی، فومنی، محمد تقی بهجت، استفتائات، ج2، ص 179، س 2147. [7] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1، ص 598.
