زمان غیبت
عصر غیبت یعنی دوران غایب بودن امام معصوم علیه السّلام از انظار عموم است.
نظر متقدمین از فقها مانند شیخ طوسی، شیخ مفید، و سید مرتضی در مورد خمس چه بوده است؟ یعنی نظر آن ها نسبت به؛ الف: وجوب خمس در زمان غیبت؟ ب: تقسیم خمس به دو قسمت سهم امام و سهم سادت؟ ج: پرداخت خمس به فقیه یا تحت نظر فقیه؟
وجوب پرداخت خمس در زمان غیبت، از احکامی است که فقها درباره آن تا حد بسیار زیادی اتفاق نظر دارند، از جمله این فقیهان، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی هستند. تقسیم خمس به سهم امام(ع) و سهم سادت نیز مورد اتفاق همه فقهاء شیعه است و پرداخت خمس به فقیه جامع الشرایط، بحثی است که در وجوب یا عدم جواز آن، مستند و روایتی وجود ندارد، به همین علت نظراتی غیر از پرداخت خمس به مجتهد، در سیر پیشرفت اجتهاد شیعی حذف شده و با توجه به مناصب فقیه در زمان غیبت، پرداخت آن به فقیه جامع الشرایط اثبات شده است.
وجوب پرداخت خمس در زمان غیبت، از احکامی است که فقها درباره آن تا حد بسیار زیادی اتفاق نظر دارند، از جمله این فقیهان، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی هستند. تقسیم خمس به سهم امام(ع) و سهم سادت نیز مورد اتفاق همه فقهاء شیعه است و پرداخت خمس به فقیه جامع الشرایط، بحثی است که در وجوب یا عدم جواز آن، مستند و روایتی وجود ندارد، به همین علت نظراتی غیر از پرداخت خمس به مجتهد، در سیر پیشرفت اجتهاد شیعی حذف شده و با توجه به مناصب فقیه در زمان غیبت، پرداخت آن به فقیه جامع الشرایط اثبات شده است.
عنوان سوال:
نظر متقدمین از فقها مانند شیخ طوسی، شیخ مفید، و سید مرتضی در مورد خمس چه بوده است؟ یعنی نظر آن ها نسبت به؛ الف: وجوب خمس در زمان غیبت؟ ب: تقسیم خمس به دو قسمت سهم امام و سهم سادت؟ ج: پرداخت خمس به فقیه یا تحت نظر فقیه؟
پاسخ:
وجوب پرداخت خمس در زمان غیبت، از احکامی است که فقها درباره آن تا حد بسیار زیادی اتفاق نظر دارند، از جمله این فقیهان، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی هستند. تقسیم خمس به سهم امام(ع) و سهم سادت نیز مورد اتفاق همه فقهاء شیعه است و پرداخت خمس به فقیه جامع الشرایط، بحثی است که در وجوب یا عدم جواز آن، مستند و روایتی وجود ندارد، به همین علت نظراتی غیر از پرداخت خمس به مجتهد، در سیر پیشرفت اجتهاد شیعی حذف شده و با توجه به مناصب فقیه در زمان غیبت، پرداخت آن به فقیه جامع الشرایط اثبات شده است.
- [سایر] در زمان شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی، شهید اول و ثانی و علامه مجلسی و خلاصه قبل از انقلاب اسلامی ایران، ولی فقیه چه کسی بوده است؟ آیا در هر دوره متعدد بوده است؟ چرا اعمال ولایت آنان این قدر محدود بوده است؟ آیا مثل میرزای شیرازی قدرت تشکیل حکومت نداشته است؟
- [سایر] حضور مبارک حضرت آیت الله هادوی تهرانی - سلام علیکم ضمن تبریک عید سعید فطر، لطفاً نظریه فقهی خود را در خصوص مسئله زیر اعلام دارید. شخص الف مرتکب بزه ایراد ضرب و جرح نسبت به شخص "ب" می گردد، پس از مدتی شخص الف مرتکب بزه قتل عمد نسبت به شخص "ج" می شود. اولیای دم مقتول و شخص "ب" نسبت به شخص الف اقدام به طرح دعوا می نماید، دادگاه پس از طی تشریفات قانونی "الف" را متهم به قصاص نفس و پرداخت دیه به شخص "ب" محکوم می نماید، اولیای دم مقتول متقاضی قصاص هستند. حال آیا لزومی دارد که قبل از قصاص "الف" نسبت به دیه "ب" اقدامی صورت گیرد یا خیر؟ و به عبارت دیگر در صورت عدم توانایی "الف" به پرداخت دیه به "ب"، آیا اجرای حکم قصاص به تاخیر خواهد افتاد یا خیر؟
- [سایر] در فرق بین (امر) و (نهی)، آیا نهی مُفید تکرار است بر خلاف امر؟ توضیح: بعضاً گفته می‌شود که (وجودِ فرد واحد برای صدق و تحقّق امر کافی است، امّا تحقّق نهی منوط به انتفاء تمام افراد است. در نتیجه نهی مفید تکرار است، بر خلاف امر. وجه تکرار در این است که در امر سخن این است که (یا فرد الف باید باشد یا فرد ب یا فرد ج)، امّا در نهیْ سخن این است که (فرد الف نباید باشد و فرد ب نباید باشد و فرد ج هم نباید باشد)؛ یعنی فرق بین (یا) (or) و (و) (and).). آیا در جواب میتوان گفت که (همانطور که یک طبیعتْ دارای وجودهای متعدّد است، اعدام متعدّد نیز برایش متصوّر است، و در نتیجه فرقی بین این دو از نظر تأکید نیست)؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خانم خانه داری هستم که منبع درآمدی ندارم لذا سال خمسی و حساب خمس ندارم . با توجه به اینکه شنیده ام به نظر شریف جنابعالی یارانه های پرداختی از طرف دولت اگر سر سال اضافه بیاید خمس دارد سه سوال داشتم : 1 - آیا تمام یارانه پرداختی متعلق به سرپرست خانواده است و او باید خمس آن رامحاسبه کرده بپردازد؟ 2- اگر سهم هر کس متعلق به خود اوست آیا من برای اینکه سال خمسی جدا و دردسر محاسبه خمس و... نداشته باشم می توانم سهم خودم را به همسرم که ایشان سال خمسی و حساب خمس دارند ببخشم ؟ 3- درصورت جواز بخشیدن سهم یارانه ام به همسرم ، درصورتیکه مرجع تقلید ایشان دادن خمس هبه را واجب ندانند آیا من نسبت به پرداخت خمس سهم یارانه خودم تکلیفی دارم ؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مواردی که اولیای دم، تقاضای عفو قاتل را داشته باشند یا مطالبه دیه نمایند، ولی با توجه به عوارض سیاسی، اجتماعی عفو به صلاح نباشد؛ بفرمایید: الف . آیا در صورتی که حکومت بخواهد قاتل را مجازات نماید، امکان این کار وجود دارد؟ ب . آیا در صورت عدم رضایت اولیای دم، مبلغ دیه را میتوان از بیت المال به آنان پرداخت نمود؟ ج . آیا ولی امر مسلمین با ولایتی که بر (ولی دم) دارد میتواند بر خلاف نظر وی قاتل را اعدام نماید؟
- [سایر] در مورد سال تولّد حضرت زهرا سلام الله علیها ظاهراً بین علماء و مورّخین اختلاف زیادی است که باعث حیرت بنده شده و میخواهم بدانم قویترین احتمال کدام است؟ الف. ظاهراً روایتی از امام صادق علیه السّلام هست که حضرت زهرا هنگام وفات 18 سال داشتند، و در نتیجه در سال 5 بعثت متولّد شدهاند. این روایت از نظر سند و وثاقت در چه حدّ است؟ ب. شیخ طوسی در مصباح المتهجّد آورده که حضرت زهرا در سال 2 بعثت متولّد شدهاند، امّا روایت سال 5 بعد از بعثت را نیز نقل کرده (چ بیروت 1411، ص 793). ج. اختلاف بین مورّخین شیعه و سنّی و اینکه اکثر اهل سنّت سال تولّد ایشان را سال 5 قبل از بعثت نقل کردهاند از چه روست و از نظر تاریخی چگونه بین این دو قول قضاوت کنیم؟
- [سایر] از آنجا که هر ساختمان، عمر مفیدی داشته و در صورت اتمام عمر آن، نیاز به بازسازی دارد، الف. آیا تصمیم اکثریت مالکین، نسبت به تعیین کارشناس برای مشخص شدن پایان عمر ساختمان و اقدام به تخریب آن، نافذ و لازم الإجرا است یا خیر؟ ب. آیا واجب است سهم هر یک از مالکین در هزینه بازسازی به میزان مساحت تملک شده باشد یا باید به مقدار مساوی باشد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] لطفاً در مورد علم قاضی به سؤالات زیر پاسخ دهید: الف) آیا قاضی می تواند در مقام قضاوت به علم خود عمل کند؟ ب) در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا علم قاضی در تمام موارد حجّت است؟ (دعاوی جزایی، مدنی، حقّ الله، حقّ الناس، جرایم جنسی و غیر جنسی). ج) آیا منظور از قاضی، قاضی مجتهد است، یا قضات مأذون غیر مجتهد را نیز شامل می شود؟ د) آیا بین حصول علم قاضی، قبل از تصدّی امر قضا، و بعد از آن از نظر حجیّت، تفاوتی وجود دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اخیراً تهیّه و توزیع تصاویر مهیّج شهوت در شکلهای مختلف و بعضاً به بهانه عرضه آثار هنری و عرفانی، بر روی کاشیها، لباسها، کارتهای تبریک و مانند آن، شایع گردیده است؟ نظر مبارک نسبت به موارد ذیل چیست؟ الف) خرید و فروش این گونه تصاویر چه حکمی دارد؟ ب) وظیفه فروشندگان نسبت به محو تصاویر مبتذل، که بر روی اجناسی مانند لباس، صابون، بسته های شیرینی و امثال اینهاست، چیست؟ ج) مزد کارگران و بنّاها در قبال نصب کاشیهایی که منقّش به این گونه تصاویر می باشد، چه حکمی دارد؟ د) آیا نصب تصاویر مذکور در معرض دید افراد جایز است؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: از شرایط وجوب خمس در معادن این است که شخص یا اشخاصی با مشارکت با یکدیگر آن را استخراج کنند، مشروط بر اینکه سهم هر یک به حد نصاب برسد و آنچه استخراج شده، ملک آنها شود، و معادنی که دولت استخراج می کند، نظر به اینکه ملک خاص شخص یا اشخاص نیست، بلکه ملک جهت است لذا شرط وجوب خمس را دارا نیست و در نتیجه جایی برای وجوب خمس بر دولت و حکومت باقی نمی ماند، و این استثنایی بر وجوب خمس در معدن نیست. بله، معادنی که توسط شخص خاصی یا با مشارکت اشخاص با یکدیگر استخراج می شود، خمس در آن واجب است، مشروط بر اینکه آنچه آن شخص استخراج کرده و یا سهم هر یک از اشخاصی که با مشارکت با یکدیگر اقدام به استخراج کرده اند، بعد از کم کردن هزینه های استخراج و تصفیه، به مقدار بیست دینار طلا یا دویست درهم نقره یا معادل قیمت یکی از آن دو باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث پدر و مادر و یک دختر باشند: الف اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 می‌شود وسهم پدر هم 61 و سهم دختر21 می شود و 61 باقیمانده بین پدر و دختر تقسیم می شود و از چهار قسمت یک قسمت به پدر وبقیه به دختر می رسد بنابر این مال میت به 24 قسمت تقسیم می شود و 4 سهم آن به مادر و 5 سهم به پدر و 15 سهم به دختر متوفی می رسد. ب اگر مادر حاجب نداشته باشد مال میت به 5 قسمت تقسیم می‌شود و یک سهم به پدر و یک سهم به مادر و سه سهم بقیه به دختر میت می رسد.
- [آیت الله بهجت] خمس را باید دو قسمت کنند، یک قسمت آن سهم سادات است که بنابر احتیاط واجب باید با اذن مجتهد جامعالشرایط به سید فقیر، یا سید یتیم، یا به سیدی که در سفر درمانده شده بدهند و نصف دیگر آن سهم امام علیهالسلام است که در این زمان باید به مجتهد جامعالشرایط بدهند، و در صورت عدم مطالبه مجتهد، به مصرفی که او اجازه میدهد برسانند، ولی اگر انسان بخواهد سهم امام علیهالسلام را به مجتهدی که از او تقلید نمیکند بدهد، در صورتی به او اذن داده می‌شود که بداند آن مجتهد و مجتهدی که از او تقلید میکند، سهم امام علیهالسلام را از نظر کمیت و کیفیت به یک نحو مصرف میکنند.
- [آیت الله علوی گرگانی] خمس را باید دو قسمت کنند: یک قسمت آن سهم سادات است و باید به سیّد فقیر، یا سیّد یتیم، یا به سیّدی که در سفر درمانده بدهند ونصف دیگر آن سهم امام7 است که در این زمان باید به مجتهد جامع الشرائط بدهند، یا به مصرفیکه او اجازه میدهد برسانند ولی اگر انسان بخواهد سهم امام را به مجتهدیکه از او تقلید نمیکند بدهد، در صورتی که بداند آن مجتهد ومجتهدی که از او تقلید میکند، سهم امام را به یک طور مصرف میکنند، می‌شود به او پرداخت کرد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث اجداد و همسر میت باشد: الف اگر وارث جد و جده پدری و همسر باشند: اگر همسر شوهر باشد سهم او 21 می شود و نصف دیگر به ترتیبی که در قسمت الف مساله قبل بیان شد بین جد و جده تقسیم می شود. اگر همسر زن باشد سهم او 41 می شود و بقیه مال به ترتیبی که در قسمت الف مساله قبل بیان شد بین جدو جده تقسیم می‌شود. ب اگر وارث همسر و جد و جده مادری باشد: همسر اگر زن باشد 41 واگر شوهر باشد 21 می برد و بقیه مال به ترتیبی که در مسأله2892 قسمت ب بیان شد بین جد و جده مادری به صورت مساوی تقسیم می شود. ج اگر وارث همسر و جد و جده پدری و جد و جده مادری یا یکی از اینها باشد: همسر اگر زن باشد 41 و اگر شوهر باشد 21 سهم او می شود و 31 اصل مال هم به جد و جده مادری می رسد و بین آنها بالسویه تقسیم می شود و بقیه مال بین جد و جده پدری همانطور که درقسمت ج مسأله 2892 بیان شد تقسیم می شود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث دو نفر از طبقه اول باشند: الف دو پسر: که مال میت بین آنها بالسویه تقسیم می شود. ب دو دختر: که مال میت بین آنها بالسویه تقسیم می شود. ج یک پسر و یک دختر: که سهم دختر 31 وسهم پسر 32 می شود. د پدر یا مادر و یک پسر: سهم پدر یا مادر 61 و بقیه سهم پسر می شود. ه پدر یا مادر و یک دختر: سهم پدر یا مادر 41 وبقیه سهم دختر می شود. و پدر و مادر: تفصیل آن بیان می شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] خمس را باید دو قسمت کرد: یک قسمت آن سهم مبارک امام(علیه السلام)است و نیم دیگر سهم سادات. سهم سادات را باید بنابر احتیاط واجب به مجتهد داد، یا با اجازه¬ی مجتهدی که از او تقلید می¬کند سادات فقیر یا یتیم نیازمند، یا ساداتی که در سفر وامانده اند و نیازمند هستند، بدهد (هرچند در محلّ خود فقیر نباشند) ولی سهم امام(علیه السلام) را در زمان ما باید به مجتهد عادل که از او تقلید می¬کند یا نماینده او تحویل داد، تا در مصارفی که مورد رضای امام(علیه السلام) است از مصالح مسلمین و مخصوصاً اداره حوزه های علمیّه و مانند آن مصرف کند.
- [آیت الله اردبیلی] خُمس را باید دو قسمت کنند: یک قسمت آن سهم سادات است که باید آن را به سیّد فقیر یا سیّد یتیم یا به سیّدی که در سفر درمانده شده بدهند و اذن حاکم شرع نیز در آن لازم نیست، ولی بهتر است با اذن او باشد و قسمت دیگر آن سهم امام علیهالسلام است که به احتیاط واجب باید به اذن مجتهد جامع الشرایط و با نظر دهنده خُمس مصرف شود و یا مجتهد جامع الشرایط از دهنده خُمس وکالت بگیرد؛ ولی اگر انسان بخواهد سهم امام علیهالسلام را به مجتهدی که از او تقلید نمیکند بدهد، در صورتی به او اذن داده می‌شود که بداند آن مجتهد و مجتهدی که از او تقلید میکند، سهم امام علیهالسلام را به یک نحو مصرف میکنند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] خمس را باید دو قسمت کنند: یک قسمت آن سهم سادات است و باید به سید فقیر؛ یا سید یتیم؛ یا به سیدی که در سفر درمانده شده بدهند و نصف دیگر آن سهم امام (ع) است که در این زمان باید به مجتهد جامع الشرایط بدهند؛ یا به مصرفی که او اجازه می دهد برسانند. ولی اگر انسان بخواهد سهم امام را به مجتهدی که از او تقلید نمی کند بدهد؛ بنا بر احتیاط واجب باید از مجتهدی که تقلید می کند اجازه بگیرد و در صورتی به او اذن داده می شود که بداند آن مجتهد و مجتهدی که از او تقلید می کند؛ سهم امام را به یک طور مصرف می کنند.
- [آیت الله جوادی آملی] .سیّد مستحق خمس یا فقیه جامع الشرای ط نمی توانند برای بریءالذمّه کردن بدهکار، خ مس را دستگردان کنند و به مبلغ کمتری مصالحه نمایند، برای این که وجوب خمس برای کمک به امام (ع) و سادات نیازمند است و با دستگردان کردن، نیاز سادات فقیر برطرف نمیشود. چنانچه مصلحتی وجود داشته باشد , فقیه جامع الشرای ط می تواند با مبلغی دستگردان نماید ; همچنین است ا گر دستگردان جهت مهلت دادن به کسی باشد که خمس ب ر ذمّه دارد که در صورت مصلحت, جایز است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وارث میت همسر و خواهر و برادر متوفی باشند: همسر میت اگر زن او باشد 41 واگر شوهر او باشد 21 ارث می برد و بقیه مال طبق تفصیل زیر بین خواهر و برادر میت تقسیم می شود: الف اگر همه خواهر و برادر پدری یا پدر و مادری باشند به گونه ای تقسیم می شود که سهم هر برادر دو برابر هر خواهر بشود. ب اگر همه خواهر و برادر مادری باشند بقیه مال بین آنها بالسویه تقسیم می شود. ج اگر بعضی خواهر و برادر مادری و بعضی خواهر و برادر پدر و مادری باشند اگر برادر یا خواهر مادری یک نفر باشد سهم او 61 و اگر چند نفر باشند سهم آنها 31 اصل مال می شود که بین آنها بالسویه تقسیم می شود و بقیه بین خواهر و برادر پدر و مادری طبق مسأله 2897 تقسیم می شود. د اگر بعضی خواهر و برادر مادری و بعضی پدری و بعضی پدری و مادری باشند همانطور که قبلا گذشت برادر و خواهر پدری ارث نمی برند و بقیه مال طبق فرض ج مسأله 2897 بین خواهر وبرادرهای دیگر تقسیم می شود. ه اگر بعضی برادر و خواهر پدری و بعضی مادری باشند خواهر و برادر پدری احکام خواهر و برادر پدر و مادری را پیدا می کنند و طبق فرض ج مسأله 2897 بقیه مال بین آنها تقسیم می شود.