آیا وقتی حضرت علی(ع) می‌خواست کتابی بنویسد خودش این کار را می‌کرد؟ و آیا در مورد داشتن سواد خواندن و نوشتن امام علی(ع) در تاریخ سند معتبری وجود دارد؟

آری، امام علی(ع) سواد خواندن و نوشتن داشت. او کاتب وحی بود و زمانی که وحی بر پیامبر اسلام(ص) نازل می­شد و ایشان در کنار آن­حضرت حضور داشت، پیامبر اکرم آیات قرآن را بر او املا می­فرمود و ایشان آن­را مکتوب می­کردند. به همین علت است که وی را از کاتبان وحی و حافظان قرآن به شمار می‌آورند. همچنین تنظیم بسیاری از اسناد تاریخی و سیاسی و نوشتن نامه‌های تبلیغی و دعوتی؛ از کارهای حساس و پرارج امام علی(ع) بود. و نامه­هایی که خود امام علی(ع) به مناسبت­های مختلف به نگارش درآوردند که بسیاری از این نامه­ها در نهج البلاغه در بخش نامه­های حضرت گردآوری شده است؛ مانند نامه آن‌حضرت به مالک اشتر استاندار مصر که فرمان حکومتی و در واقع قانون اساسی برای اداره کشور برای هر حاکم و زمامدار است و... .
در این‌جا به چند نمونه از روایات و نقل‌های تاریخی اشاره می‌شود که سواد خواندن و نوشتن امام علی(ع) را ثابت می‌کنند.
1. علقمة بن قیس نخعی می‌گوید: علی هنگام نوشتن صلحنامه، بدان روز که با معاویه مصالحه کرد، اشتر را برای نگارش بخواست. کسی گفت: خود، صلحنامه میان خویشتن و معاویه را بنویس. (علی) گفت: به خدا سوگند که من خود به دست خویش صلحنامه حدیبیّه را نگاشتم و نوشتم «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و سهیل گفت: من بدین راضی نیستم، بنویس: «باسمک اللّهمّ- به نام تو، بار پروردگارا». و سپس نوشته شد: «این صلحنامه‌ایست که محمّد، پیامبر خدا و سهیل بن عمرو بر آن اتفاق کردند»، (ولی سهیل به پیامبر) گفت: اگر من گواهی می‌دادم که تو پیامبر خدایی دیگر با تو نمی‌جنگیدم. علی (به دنبال این نقل افزود و) گفت: من از این سخن به خشم آمدم و گفتم: آری به خدا سوگند که هر چند تو را ناخوش آید، او به راستی پیامبر خداست. آنگاه پیامبر خدا (ص) (خطاب به من) فرمود: «همان‏ را که (او می‌خواهد و) دستورت می‌دهد بنویس، بی‌گمان تو را نیز چنین وضعی پیش آید و چنین گذشتی خواهی کرد و مظلوم واقع خواهی شد». نصر، از عمر بن سعد که گفت: ابو اسحق شیبانی به من گفت: من آن پیمان‌نامه صلح را که بر کاغذی زرد نگاشته شده و دو مهر، یکی بر بالا و دیگری بر پایین آن زده شده بود، نزد سعید بن ابی برده دیدم و خواندم. در مُهر علی «محمّد رسول الله» و در مُهر معاویه نیز «محمّد رسول الله» نقش بسته بود.[1]
2. بلاذری در بحث «أمر الخط» از کتاب «فتوح البلدان» به نقل از واقدی آورده است که هنگام ظهور اسلام، در میان قریش، هفده نفر نوشتن را می‌دانستند، سپس امام علی(ع) را به عنوان یکی از آن هفده نفر نام می‌برد.[2]
3. ابن ابی الحدید می‌گوید: «محقّقان سیره نویس بر آنند که وحی را، علی ‏بن ابی طالب، زید بن ثابت و زید بن ارقم می‌نوشتند».[3]
4. امام‏ علی(ع) می‌فرماید: «هیچ آیه‌ای بر رسول خدا(ص) فرود نیامد جز آن‌که آن‌را بر من خوانده و املا نمود و من به خط خود می‌نوشتم».[4] ‏
5. نامه‌هایی که امام علی(ع) برای معاویه می‌فرستاد، با دست خط خود می‌نوشت و مورّخان اسلامی هر جا بحث از این نامه‌ها می‌شود؛ به این امر با عباراتی همچون «کتب علی بن ابی طالب»[5] تصریح کرده‌اند. همچنین نامه‌هایی که آن‌حضرت برای دعوت و تبلیغ به اشخاص و یا به مردم مناطق مختلف نوشته‌اند.
بنابراین، امام علی(ع) توانایی خواندن و نوشتن داشته‌اند و در این امر میان شیعه و اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد.   [1] . منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق: هارون، عبد السلام محمد، ص 509، المؤسسة العربیة الحدیثة، القاهرة، چاپ دوم، 1382ق، افست قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، 1404ق؛ اتابکی، پرویز، پیکار صفین (ترجمه وقعة الصفین)، ص 703 – 704، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1370ش. [2] . بلاذری، أبو الحسن أحمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص 453، دار و مکتبة الهلال، بیروت،  1988م. [3] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج 1، ص 338، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404ق. [4] . شیخ کلینی، الکافی، ج 1، ص 64، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1362ش. [5] . ر.ک: دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق: عامر، عبد المنعم، مراجعه شیال، جمال الدین، ص 141، منشورات الرضی، قم، 1368ش؛  بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق: زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 212، دار الفکر، بیروت،  چاپ اول، 1417ق. و منابع تاریخی دیگری که نامه‌های امام علی(ع) به معاویه در آن ثبت شده است.