«حق الناس» یکی از عالی‌ترین مفاهیم حقوقی در اسلام است. هر چیز که حقی از مردم در آن باشد، در حیطه‌ی حق الناس قرار می‌گیرد.[1] تأکید اسلام بر رعایت حق الناس آن‌چنان است که اگر گناه‌کاری از گناهان پیشین خود به درگاه الهی توبه کند، تا زمانی که حقوق ضایع کرده‌ی مردم را ادا نکند، توبه‌اش پذیرفته نمی‌شود؛ یعنی خداوند حق خود را در کوتاهی‌ها و تقصیرها در شرایطی که نشانه‌های ندامت واقعی در فرد آشکار شود، می‌بخشد، اما حق مردم را نخواهد بخشید، مگر این‌که در حد امکان در صدد جبران و جلب رضایت آنان باشد. سخن مطرح شده در پرسش، برگرفته از روایات فراوانی درباره‌ی حق الناس است که دایره‌ی گسترده‌ای دارد. در این‌جا به ذکر دو نمونه بسنده می‌شود. 1. امام باقر(ع) می‌فرماید: «ظلم سه گونه است: ظلمی که خدا از آن نمی‌گذرد، ظلمی که خدای از آن درگذرد و ظلمی که از آن بازخواست نماید؛ و امّا ظلمی که خدای از آن نگذرد شرک به خدا است و ظلمی که خدای از آن درگذرد ستمورزی شخص بر خود است در آنچه میان خود و خدا است و ظلمی که خداوند از آن بازخواست کند، ستم در حقوق میان بندگان است».[2] 2. «اوّلین قطره خون شهید که روی زمین می‌چکد کفّاره‌ی گناهان او است، مگر بدهی که به مردم دارد، و آن‌را جز أداء به صاحبش کفّارهای نیست».[3] گفتنی است؛ لوازم حسرت و ندامت بر گناه سعی در تدارک آن است؛ یعنی اگر حق الله بود؛ مانند ترک نماز و روزه، و حج، قضای آن را به جای آورد و اگر حق الناس و از حقوق مالی است، به صاحبش و اگر مرده به ورثه‌اش بپردازد و اگر حق عرضی (آبروئی) است حلالیت بطلبد و اگر حق قصاص یا دیه بود خود را تسلیم او کند تا قصاص کند یا دیه بگیرد یا ببخشد. پس ان شاءالله همه‌ی گناهان، چه حق الله و چه حق الناس بخشیده می‌شود به شرطی که توبه‌ی واقعی انجام شود و هر گناه متناسب با خودش تدارک و جبران شود.[4] [1] . ر.ک: نمایه‌های «حق الناس»، سؤال 9249؛ «حق الناس و طلب بخشش»، سؤال 7952. [2] . ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ص 293، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1404ق. [3] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 183، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق. [4] . برگرفته از نمایه «آمرزش گناه کبیره»، سؤال 843.
