در سوره نساء خداوند می‌فرماید که اگر قادر به عدالت میان یتیمان نیستید می‌توانید دو یا سه یا چهار زن اختیار کنید! آیا ممکن است که منظور از یتیمان، فرزندان همسر فوت کرده باشند؟

در ارتباط با آیه 3 سوره نساء: «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی‏ فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباع...»،[1] که در پرسش مطرح شده به طور خلاصه باید گفت؛ در جاهلیت عرب به دلیل این‌که جنگ، خون‌ریزی، غارت و شبیخون همیشه ادامه داشت و هیچ‌گاه قطع نمی‌‏شد، در نتیجه یتیمان نیز زیاد می‌‏شدند، بزرگان و متمولان عرب دختران پدر مرده را با هرچه که داشتند می‌‏گرفتند و اموال آنها را با اموال خود مخلوط نموده و می‌‏خوردند، و در این کار نه تنها عدالت را رعایت نمی‌‏کردند، بلکه گاه می‌‏شد که بعد از تمام شدن اموالشان، خود آنان را طلاق می‌‏دادند و گرسنه و برهنه رهایشان می‌‏کردند، در حالی‌که آن یتیمان نه خانه‌‏ای داشتند که در آن سکنا گزینند و نه مال و سرمایه‌ای که با آن زندگی کنند و نه همسری که از آنان حمایت کند، و... این‌جا است که قرآن کریم با شدیدترین لحن از این عادت زشت و از این ظلم فاحش نهی نموده است. البته در خصوص ظلم به ایتام و خوردن مال آنان، در آیاتی دیگر نهی شدیدتری آمده است.[2]
نتیجه این برخورد شدید آن شد که مسلمانان سخت در فکر فرو روند و از عواقب وخیم تصرف در اموال ایتام سخت بترسند، و یتیمان را از خانه‌‏های خود بیرون کنند تا مبتلا به خوردن اموالشان نگردند و در رعایت حق آنان دچار کوتاهی نشوند، و اگر احیاناً کسی حاضر شود یتیمی را نزد خود نگه‌دارد سهم آب و نان او را جدا کند، به طوری که اگر از غذای یتیم چیزی زیاد آمد، از ترس خدای تعالی نزدیک آن نمی‌‏شدند تا فاسد می‌‏شد، در نتیجه از هر جهت به زحمت افتادند و شکایت نزد رسول خدا(ص) برده و چاره خواستند که این آیه نازل شد:
«وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامی‏ قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»؛[3] و در این آیه اجازه داد که یتیم‏‌ها را نزد خود جای دهند و از ایشان نگه‌داری نموده و به وضع زندگی‌شان برسند و با آنان معاشرت کنند؛ چون یتیمان برادران ایشانند. با این دستور گشایشی در کار مردم پدید آورده، رفع دلواپسی از ایشان نمود.
با دقت در این آیات روشن می‌‏شود که قرآن می‌فرماید؛ در باره یتیمان تقوا پیشه کنید، و اموال آنان را با اموال خود مخلوط نکنید، حتی اگر می‌ترسید در مورد دختران یتیم نتوانید عدالت را رعایت کنید و ترسیدید که به اموالشان تجاوز کنید و از ازدواج با آنها به همین جهت دل چرکین بودید، می‌‏توانید آنان را به حال خود واگذار نموده و با زنانی دیگر ازدواج کنید با یک نفر، دو نفر، سه نفر و چهار نفر.
به بیان دیگر، این جمله شرطیه -اگر ترسیدید در مورد یتیمان عدالت را رعایت نکنید، پس زنان دیگری را به ازدواج خود در آورید- به منزله این است که اگر از ازدواج با دختران بی‌پدر کراهت دارید؛ چون می‌‏ترسید در باره آنان نتوانید عدالت را رعایت کنید، با آنها ازدواج نکنید و زنان و دختران دیگری را به عقد خود در آورید.[4]
در حقیقت این آیه خطاب به همه مسلمانان است که شما برای دوری از ستم کردن در حق دختران یتیم، می‌‌توانید از ازدواج با آنها خودداری کنید و با زنانی ازدواج نمایید که موقعیت اجتماعی و فامیلی آنها به شما اجازه ستم کردن را نمی‌دهد و می‌توانید از آنها دو نفر یا سه نفر یا چهار نفر به همسری خود انتخاب کنید.[5]
با توجه به مطالبی که بیان شد، تفسیر ارائه شده در پرسش، صحیح نیست؛ زیرا معنا ندارد، اگر شخصی نتوانست میان‌ یتیمان همسر فوت شده خویش عدالت برقرار کند، سراغ ازدواج با چند زن برود. علاوه بر این، در زبان عرب به طفل مادر مرده یتیم گفته نمی‌شود، بلکه یتیم به معنای طفل پدر مرده است.   [1] . «و اگر می‌‏ترسید که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان، چشم‏‌پوشی کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر... ».  [2] . «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً»؛ همانا کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می‏‌خورند در حقیقت آتش در باطن خود می‏‌کنند و به زودی ظاهرشان هم شعله‏‌ور خواهد شد. نساء، 10. «وَ آتُوا الْیَتامی‏ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ، وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلی‏ أَمْوالِکُمْ إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیراً»؛ مال یتیمان را به یتیمان بدهید و حرام را با حلال مبادله نکنید. و اموال آنها را همراه با اموال خویش نخورید که این گناهی بزرگ است. نساء، 2. [3] . بقره، 220. «از تو در مورد یتیمان می‏‌پرسند؟ بگو اصلاح امورشان خیر است و اگر بخواهید با آنان در زندگی مخلوط باشید، برادران شمایند و خدای تعالی می‏‌داند چه کسی مفسد و قصد خوردن مال یتیم را دارد و چه کسی مصلح است و اگر خدا می‌‏خواست شما را به تنگ می‌‏آورد، که خدا عزیز و حکیم است. [4] . ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 166-167، دفتر انتشارت اسلامی، قم، 1417ق؛ موسوی همدانی، سید محمدباقر، ترجمه المیزان، ج ‏4، ص 264- 265، دفتر انتشارت اسلامی، قم، 1374ش. [5] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص 252 – 253، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.