یکی از تقسیمات مربوط به واجب؛ تقسیم به تعبدی و توصلی است. واجب تعبدی به واجبی گفته می‌شود که قصد قربت در آنها معتبر است و شرط صحت آن می‌باشد، بهطوری که اگر عمل بدون قصد قربت انجام شود صحیح نخواهد بود و از مکلف ساقط نمیگردد؛ مانند نماز، روزه، خمس و... .[1]
در مقابل آن، واجب توصلی است که دو اصطلاح برای آن ذکر شده است:
1. (اصطلاح مشهور)؛ توصلی عبارت است از واجباتی که قصد قربت در آنها معتبر نیست بلکه به هر قصدی که انجام شود مقصود مولی حاصل می‌گردد چون مطلوب، اصل وجود آن است نه انجام دادن آن به قصد قربت، مثل: نجات انسان در حال غرق، دفن میت، ازبین بردن نجاست از مسجد.[2]
2. توصلی؛ یعنی آن واجباتی که ملاک، مصلحت و فلسفهاش برای ما معلوم باشد و کاملا بدانیم که غرض مولی از امر به این عمل چه بوده است. مثلا میدانیم که مولی امر کرده به نماز چون بنابر آیۀ قرآن[3] ، نماز؛ انسان را از فحشا و منکر دور می‌کند.[4]
بنابراین؛ واجبات از ناحیۀ این تقسیم به دو دسته تعبدی و توصلی تقسیم می‌شوند ولی احیاناً به واجباتی بر می‌خوریم که تعبدی یا توصلی بودن آنان قابل تشخیص نبوده یا تشخیص آن مشکل است، لذا در این که تعبدی است یا توصلی؟ شک شده لذا به اصل رجوع می‌کنیم و در این که اصل، تعبدی بودن است یا توصلی؟ بین علمای اصول اختلاف شده است، برخی در موارد شک؛ اصل را بر تعبدی بودن گذاشته و عده‌ای دیگر؛ اصل را توصلی بودن عبادات می‌دانند.[5]
پس واجباتی مانند جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، اگر تنها به این بُعد آنان اشاره شود که دفاع از کیان اسلام و اشاعۀ احکام الهی و راندن دشمنان است، بدون قصد قربت هم قابل تحقق است و می‌توان آنها را جزو واجبات توصلی نامید. البته ذکر این نکته ضروری است که هر عمل توصلی را اگر انسان به قصد قربت انجام دهد، پیش خداوند مأجور است و بدین خاطر، خداوند او را ثواب و پاداش می‌دهد. [1] . برگرفته از: «امور تعبدی و شرایط و دلیل آن»، سؤال 7446. [2] . همان. [3] . عنکبوت، 45. [4] . قلی زاده، احمد، واژه شناسی اصطلاحات اصول فقه، ص 200، بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نور الاصفیاء، تهران، 1379ش. [5] . مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،فرهنگ نامه اصول فقه، ص 399، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1389 ش.
