جمله «اللِّسَانُ جِرْمُهُ صَغِیرٌ وَ جُرْمُهُ کَبِیرٌ»؛ مطلبی است که در برخی از کتاب‌ها به عنوان یک سخن حکیمانه آمده است.[1] بنابر تحقیق و جست‌وجو در منابع روایی شیعه و سنی، ظاهراً این جمله حدیث نیست. اما با این وجود روایاتی این موضوع را تأیید می‌کند؛ مانند این‌که در روایتی می‌خوانیم: «مردی خدمت پیامبر(ص) آمد و گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، آن‌حضرت فرمود: زبانت را نگهدار. (برای دومین بار) گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، پیامبر فرمود: زبانت را نگهدار، (برای بار سوم) گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، پیامبر فرمود: زبانت را نگهدار. وای بر تو! آیا مردم را جز محصول و نتایج زبان‌های برّنده و نیست کننده‌شان‏، چیز دیگری هست که آنها را به روی در آتش جهنّم اندازد».[2] [1] . أبو منصور ثعالبی، عبد الملک بن محمد بن إسماعیل، اللطائف و الظرائف، ص 104، دار المناهل‏، بیروت، بی‌تا؛ هروی قاری، علی بن محمد، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ج 7، ص 3039، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1422ق؛ هاشمی، أحمد بن إبراهیم، جواهر الأدب فی أدبیات و إنشاء لغة العرب، ج 2، ص 431، بیروت، مؤسسة المعارف، بی‌تا. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏2، ص 115، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏12، ص 191، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.
آیا جمله (اللسان جِرمه صغیر و جُرمه کبیر) حدیث است؟
جمله «اللِّسَانُ جِرْمُهُ صَغِیرٌ وَ جُرْمُهُ کَبِیرٌ»؛ مطلبی است که در برخی از کتابها به عنوان یک سخن حکیمانه آمده است.[1] بنابر تحقیق و جستوجو در منابع روایی شیعه و سنی، ظاهراً این جمله حدیث نیست. اما با این وجود روایاتی این موضوع را تأیید میکند؛ مانند اینکه در روایتی میخوانیم: «مردی خدمت پیامبر(ص) آمد و گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، آنحضرت فرمود: زبانت را نگهدار. (برای دومین بار) گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، پیامبر فرمود: زبانت را نگهدار، (برای بار سوم) گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشی کن، پیامبر فرمود: زبانت را نگهدار. وای بر تو! آیا مردم را جز محصول و نتایج زبانهای برّنده و نیست کنندهشان، چیز دیگری هست که آنها را به روی در آتش جهنّم اندازد».[2] [1] . أبو منصور ثعالبی، عبد الملک بن محمد بن إسماعیل، اللطائف و الظرائف، ص 104، دار المناهل، بیروت، بیتا؛ هروی قاری، علی بن محمد، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ج 7، ص 3039، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1422ق؛ هاشمی، أحمد بن إبراهیم، جواهر الأدب فی أدبیات و إنشاء لغة العرب، ج 2، ص 431، بیروت، مؤسسة المعارف، بیتا. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 115، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 12، ص 191، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا در مقدار دیات ذکر شده فرقی بین مرد و زن و صغیر و کبیر هست یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در صورتی که مقتول دارای ورثه صغیر و کبیر باشد، اگر ورثه کبیر خواهان قصاص بودند ولی برای استیفای قصاص قدرت تأمین سهم صغیر را نداشتند، آیا میتوان قاتل را تا زمان بلوغ صغیر (اگرچه در مدّت طولانی) در زندان نگه داشت؟ در صورت مثبت بودن جواب، آیا تحمّل سالهای متمادی در زندان (مثلا14 سال برای بلوغ فرزند صغیر مقتول) و بعد، اجرای حکم قصاص از مصادیق تحمیل دو جریمه به خاطر یک جرم نیست؟
- [آیت الله بهجت] بین چند وارث اگر تعدادی کبیر از یک مادر که مادرشان در زمان بودن ولیّ، از دنیا رفته است و یک صغیر از یک مادر که در زمان بودن ولیّ، طلاق شرعی داده شده است و دو صغیر از یک مادر که همسر قانونی و شرعی ولیّ بوده است و ولیّ از دنیا رفته، بعد از وفات ولیّ همسری که طلاق گرفته بود، قیّم فرزندش شده و تقاضای تقسیم اموال نموده است و وارثین کبیر اجازه تصرف در اموال ندادند و قیّم دو صغیر هم اجازه ندادند و دو صغیر هم کبیر نشده اند تا خود اجازه دهند، آیا می شود در این اموال تصرف نمود؟
- [آیت الله بهجت] در صورتی که در پرونده قتل، تعدادی از اولیای دم صغیر باشند، آیا قصاص قاتل منوط به پرداخت دیه از طرف اولیای دم کبیر و خواهان قصاص به آن ها می باشند و یا این که باید صبر کرد تا اولیای دم صغیر کبیر شوند و خود تصمیم بگیرند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در صورتی که در پرونده قتل تعدادی از اولیاء دم صغیر باشند آیا قصاص قاتلزمنوط به پرداخت دیه از طرف اولیاء دم کبیر و خواهان قصاص به آنها میباشند و یازاینکه باید صبر کرد تا اولیاء دم صغیر ، کبیر شوند و خود تصمیم بگیرند؟
- [آیت الله بهجت] اگر بین چند وارث، یک، یا دو نفر صغیر و بقیه کبیر باشند، تصرف در این اموال موروثی و تقسیم آن ها چگونه صحیح می باشد؟
- [آیت الله اردبیلی] میّتی خمس بدهکار است و دارای وارث صغیر است. آیا باید خمس او پرداخت شود یا باید صبر کرد تا وارث او کبیر شود؟
- [آیت الله بهجت] میتی خمس بدهکار است و دارای وارث صغیر می باشد، آیا باید خمس او پرداخت شود یا باید صبر کرد تا وارث او کبیر شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] میتی خمس بدهکار است و دارای وارث صغیر می باشد، آیا باید خمس او پرداخت شود یا باید صبر کرد تا وارث او کبیر شوند؟
- [آیت الله خوئی] آیا معلم میتواند شاگردش را چه صغیر یا کبیر در صورت خلاف تربیت و یا درس نخواندن تنبیه کند و آیا کارفرما میتواند کارگر را تنبیه کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] پدر و جد پدری صغیر می توانند با عدم مفسده بلکه بنابر احتیاط واجب با رعایت مصلحت با مال صغیر مضاربه کنند و همچنین قیم شرعی صغیر با اطمینان به اینکه مال صغیر ضایع نمی شود و برای صغیر مصلحت دارد می توانند با مال او مضاربه کنند یا به مضاربه بدهند و سود حاصله را طبق قرارداد، به حساب صغیر منظور نمایند.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر با گاو و گوسفند و شتر نزدیکی کنند ، بول و سرگین و نسل آنها نجس می شود و آشامیدن شیر و خوردن گوشت آنها و نسل آنها نیز حرام است و باید بدون آنکه تأخیر بیفتد آن حیوان را بکشد و بسوزانند و کسی که با آن وطی کرده پول آن را به صاحبش بدهد و در این حکم فرقی میان صغیر و کبیر ، عالم به حُکم و جاهل نیست .
- [آیت الله مکارم شیرازی] در زمینهای بزرگ زراعتی و غیر زراعتی که دیوار ندارد و زراعتی فعلاً در آن نیست نماز خواندن و نشستن و خوابیدن و تصرفات جزئی اشکال ندارد، خواه نزدیک شهر و روستا باشد یا دور از آن و خواه مالکین آن صغیر باشند یا کبیر، ولی اگر صاحبش صریحاً بگوید راضی نیستم یا بدانیم قلباً راضی نیست تصرف در آن حرام و نماز نیز اشکال دارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه، مستحب است اذان را بگوید و اگر پیش از شروع در جمله ای از جملههای اذان یا اقامه شک کند که جمله قبل را گفته یا نه , باید جمله قبل را بگوید؛ ولی پس از شروع در جمله بعدی , اگر شک کند که جمله قبل را گفته یا نه، لازم نیست جمله قبل را بازگو کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر بچه صغیر سرمایه ای داشته باشد و از ان منافعی به دست اید خمس به انها تعلق می گیرد و بر ولی است که خمس ان را بدهد و اگر نداد ان صغیر بعد از بلوغ باید بپردازد
- [آیت الله سیستانی] اگر برای بچه صغیر منافعی بدست آید هر چند از هدایا باشد اگر در اثناء سال در مؤونه او مصرف نشود ، خمس به آن تعلق میگیرد ، و بر ولیّ صغیر واجب است که خمس آن را بدهد ، و چنانچه نداد ، بر صغیر پس از بلوغ واجب است که خود خمس آن را بدهد .
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کافر ذمّی صغیر باشد و ولیّ او برایش زمینی بخرد، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر بچه صغیر سرمایهای داشته باشد و از آن منافعی به دست آید، بنابر احتیاط واجب خمس به آن تعلّق میگیرد وبر ولیّ صغیر است که خمس آن را بدهد.
- [آیت الله سبحانی] اگر میت قرض نداشته باشد ولی بعضی از ورثه او صغیر یا دیوانه یا غایب باشند، نماز گزاردن در آن به اذن دیگر ورثه، اگر مزاحم با حق (صغیر) یا (دیوانه) نباشد، اشکال ندارد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر کافر ذمی صغیر باشد، و ولیّ او برایش زمینی بخرد، باید خمس آن را بدهد.