اذکار و ادعیه‌ای که از ناحیه معصومان(ع) سفارش به خواندن آن شده است، به دو دسته تقسیم می‌شوند: الف. اذکار و دعاها و اعمال مخصوصی که در مناسبت‌های خاص مانند شب و روز جمعه، شب قدر، ماه رجب، ماه شعبان، در وقت دیدن هلال ماه، پوشیدن لباس نو و... خوانده می‌شود که این نوع از اذکار و ادعیه در همان زمان‌ها باید خوانده شود. ب. اذکار و ادعیه‌ای که اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و در همه حال مطلوب بوده و می‌توان در هر زمان آنها را خواند. اذکاری مانند استغفار و صلوات بر رسول خدا(ص) از نوع دوم است که در همه حال گفتن آن مطلوب است و خود معصومان(ع) بدان عمل نموده و به اصحاب خود نیز توصیه می‌کردند. حال با توجه به این مقدمه نکاتی را در زمینه پرسش مطرح شده بیان می‌کنیم: 1. در روایاتی که از ائمه اطهار(ع) برای پوشیدن لباس نو و جدید رسیده، آدابی است که آثاری بر آن مترتب می‌شود؛ چنان‌چه در سخنانی از امام علی(ع) می‌خوانیم: «هنگامی که خداوند لباس نویی را به مؤمن عطا نمود؛ پس وضو بگیرد و دو رکعت نماز گذارد در دو رکعت آن سوره حمد و آیة الکرسی و توحید و قدر را بخواند سپس حمد خدا را بجا آورد که عورت او را پوشانید و ذکر "لا حَولَ و لا قُوّة إلا بالله" را بسیار بگوید، چرا که این کار سبب می‌شود در این لباس گناه صورت نپذیرد و به تعداد تارهای این لباس، فرشتگان او را تقدیس نموده و برایش از خداوند طلب آمرزش کرده و بر او ترحّم نمایند».[1] «رسول خدا(ص) دعایی را به من آموخت که در هنگام پوشیدن لباس نو آن‌را بخوانم و دعا این است: "الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَسَانِی مِنَ اللِّبَاسِ مَا أَتَجَمَّلُ بِهِ فِی النَّاسِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا ثِیَابَ بَرَکَةٍ أَسْعَی فِیهَا لِمَرْضَاتِکَ وَ أَعْمُرُ فِیهَا مَسَاجِدَکَ"؛ یعنی ستایش مخصوص خداوندی است که لباسی بر من پوشانید که مایه زیبایی من میان مردم باشد. خدایا! آن‌را جامه برکت گردان که در آن رضای تو را جویم و مَساجدت را با آن آباد سازم».[2] تعمیر و آبادانی مسجد به شرکت خواندن نماز جماعت در مسجد است، و مقصود صرف آبادانی ساختمان مسجد نیست.[3] 2. اعمالی که برای برخی از امور ذکر شده علت تامه برای آن نیست که سبب شود ما نتوانیم استغفار و ادعیه دیگر را بخوانیم. بنابراین، می‌توان علاوه بر آن، استغفار و صلوات و ادعیه دیگر را نیز بدان اضافه کرد. 3. ذکر استغفار لزوماً برای کسی که گناهی از او سر زده وارد نشده و در همه حال مطلوب است؛ چنان‌چه در سیره رسول خدا(ص) چنین آمده است که آن‌حضرت روزی هفتاد بار استغفار می‌نمود بی‌آنکه گناهی از حضرت سر زده باشد،[4] بنابراین برای ترک اولی نیز می‌توان استغفار نمود. [1] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 13، ص 61، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ‏1429ق. [2] . شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 5، ص 49 – 50، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [3] . طبرسی، فضل بن حسن، الآداب الدینیة للخزانة المعینیة، ترجمه عابدی، احمد، ص 234(پاورقی)، قم، زائر، چاپ اول، 1380ش. [4] . الکافی، ج 4، ص 261.
شخصی که برای تمام لباسهایش، نماز لباس نو را خوانده است؛ آیا باید استغفار را بگوید یا به اذکار دیگر رجوع کند؟ بهترین ذکر ماندگار در تمامی حالات چیست؟ آیت الله بهجت میفرمود: گشتیم و گشتیم ذکری بالاتر از صلوات بر محمد و آل محمد نیافتیم.
اذکار و ادعیهای که از ناحیه معصومان(ع) سفارش به خواندن آن شده است، به دو دسته تقسیم میشوند:
الف. اذکار و دعاها و اعمال مخصوصی که در مناسبتهای خاص مانند شب و روز جمعه، شب قدر، ماه رجب، ماه شعبان، در وقت دیدن هلال ماه، پوشیدن لباس نو و... خوانده میشود که این نوع از اذکار و ادعیه در همان زمانها باید خوانده شود.
ب. اذکار و ادعیهای که اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و در همه حال مطلوب بوده و میتوان در هر زمان آنها را خواند.
اذکاری مانند استغفار و صلوات بر رسول خدا(ص) از نوع دوم است که در همه حال گفتن آن مطلوب است و خود معصومان(ع) بدان عمل نموده و به اصحاب خود نیز توصیه میکردند.
حال با توجه به این مقدمه نکاتی را در زمینه پرسش مطرح شده بیان میکنیم:
1. در روایاتی که از ائمه اطهار(ع) برای پوشیدن لباس نو و جدید رسیده، آدابی است که آثاری بر آن مترتب میشود؛ چنانچه در سخنانی از امام علی(ع) میخوانیم:
«هنگامی که خداوند لباس نویی را به مؤمن عطا نمود؛ پس وضو بگیرد و دو رکعت نماز گذارد در دو رکعت آن سوره حمد و آیة الکرسی و توحید و قدر را بخواند سپس حمد خدا را بجا آورد که عورت او را پوشانید و ذکر "لا حَولَ و لا قُوّة إلا بالله" را بسیار بگوید، چرا که این کار سبب میشود در این لباس گناه صورت نپذیرد و به تعداد تارهای این لباس، فرشتگان او را تقدیس نموده و برایش از خداوند طلب آمرزش کرده و بر او ترحّم نمایند».[1]
«رسول خدا(ص) دعایی را به من آموخت که در هنگام پوشیدن لباس نو آنرا بخوانم و دعا این است: "الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَسَانِی مِنَ اللِّبَاسِ مَا أَتَجَمَّلُ بِهِ فِی النَّاسِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهَا ثِیَابَ بَرَکَةٍ أَسْعَی فِیهَا لِمَرْضَاتِکَ وَ أَعْمُرُ فِیهَا مَسَاجِدَکَ"؛ یعنی ستایش مخصوص خداوندی است که لباسی بر من پوشانید که مایه زیبایی من میان مردم باشد. خدایا! آنرا جامه برکت گردان که در آن رضای تو را جویم و مَساجدت را با آن آباد سازم».[2] تعمیر و آبادانی مسجد به شرکت خواندن نماز جماعت در مسجد است، و مقصود صرف آبادانی ساختمان مسجد نیست.[3]
2. اعمالی که برای برخی از امور ذکر شده علت تامه برای آن نیست که سبب شود ما نتوانیم استغفار و ادعیه دیگر را بخوانیم. بنابراین، میتوان علاوه بر آن، استغفار و صلوات و ادعیه دیگر را نیز بدان اضافه کرد.
3. ذکر استغفار لزوماً برای کسی که گناهی از او سر زده وارد نشده و در همه حال مطلوب است؛ چنانچه در سیره رسول خدا(ص) چنین آمده است که آنحضرت روزی هفتاد بار استغفار مینمود بیآنکه گناهی از حضرت سر زده باشد،[4] بنابراین برای ترک اولی نیز میتوان استغفار نمود. [1] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 13، ص 61، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1429ق. [2] . شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 5، ص 49 – 50، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [3] . طبرسی، فضل بن حسن، الآداب الدینیة للخزانة المعینیة، ترجمه عابدی، احمد، ص 234(پاورقی)، قم، زائر، چاپ اول، 1380ش. [4] . الکافی، ج 4، ص 261.
- [سایر] معنای این صلوات شریفه چیست؟ اللهم صل علی محمد و آل محمد فی الاولین و صل علی محمد و آل محمد فی الآخرین و صل علی محمد و آل محمد فی الملأ الاعلی و صل علی محمد و آل محمد فی المرسلین؟
- [آیت الله بهجت] آیا خود پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم صلوات در تشهد را همراه با "آل محمد" می خوانده اند؟
- [آیت الله بهجت] آیا افزودن جملات: "إلها واحدا..." پس از ذکر شهادت اوّل در تشهّد و جمله ی "أرسله بالهُدی و دین الحقّ..." پس از ذکر شهادت دوّم و "بارک علی محمّدٍ و آل محمّد و تفضّل علی محمّدٍ و آل محمّد..." پس از ذکر صلوات، مشروعیّت دارد؟
- [سایر] «رب صل علی محمد و آل محمد» بعد از ذکر سجده یا رکوع نماز، به چه معنا است؟
- [سایر] چرا باید بر محمد و آل محمد صلوات بفرستیم مگر مقام آنها در بهشت والا نیست پس چه نیازی به درود فرستادن ماست؟
- [سایر] گفته میشود که اگر کسی هنگام صلوات کلمه (آل محمد) را نگوید مرتکب گناه میشود. این را میدانم که سیوطی در تفسیر خود از بخاری، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی و ابن ماجه نقل میکند که مردی به پیامبر عرضه داشت: سلام بر تو را میدانیم؛ اما صلوات بر تو چگونه است؟ پیامبر فرمود: (بگو اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید). سیوطی افزون بر این حدیث، هیجده حدیث دیگر را نقل کرده که همه آنها دلالت میکند هنگام صلوات، آل محمد نیز باید افزوده شود. به نقل ابن حجر در صواعق، پیغمبر اکرم(ص) از اینکه مؤمنان بر او صلوات ناقص بفرستند و فقط بگویند: (اللهم صل علی محمد)، نهی کرده و سفارش فرموده است که هنگام صلوات بگویید: (اللهم صل علی محمد و آل محمد). روایات شیعه هم در اینباره بسیار فراوان است. لطفاً جواب کلامی و فلسفی بدهید و از ذکر احادیث راجع به حتمی بودن صلوات بر آل محمد از روایات شیعه و سنی خودداری شود؛ چون تمام آنها را میدانم.
- [سایر] چه دلایلی بر وجود عبارت « و آل محمد » در پایان صلوات وجود دارد؟
- [آیت الله خوئی] آیا مجزی است صلوات بر محمد صلی الله علیه و آله از ذکر رکوع و سجود اگر تکرار کند آن صلوات را سه مرتبه در سجود و رکوعش؟
- [آیت الله خامنه ای] در نماز جماعت بعد از سلام ابتدا آیه صلوات بر پیامبر تلاوت می شود و نمازگزاران سه مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد(صلی الله علیهم اجمعین) می فرستند، بعد از آن سه بار تکبیر می گویند و سپس شعارهای سیاسی به صورت دعا و برائت توسط مؤمنین با صدای بلند داده می شود، آیا این کار اشکال دارد؟
- [آیت الله سبحانی] آیا افزودن جملات: (الهاً واحداً...)، بعد از ذکر شهادت اوّل در تشهّد و جمله (ارسله بالهدی و دین الحق ...) بعد از ذکر شهادت دوّم و (بارک علی محمد و آل محمد ...) بعد از ذکر صلوات از نظر حضرت عالی مشروعیّت دارد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و آل او از مستحبات مؤکد است و هر وقت انسان اسم مبارک حضرت رسول صلی الله علیه و آله مانند محمد و احمد یا لقب یا کنیه آن جناب؛ مثل مصطفی و ابو القاسم، را بگوید یا بشنود، اگر چه در نماز باشد، مستحب است صلوات بفرستد.
- [آیت الله مظاهری] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخوانند: (اَللَّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْأَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْأَلُکَ خَیْرَ ما سَأَلَکَ بِهِ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الُْمخْلَصُونَ).(1)
- [آیت الله نوری همدانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را به امید ثواب بخوانند : اللهم اهل الکبریاء والعظمهِ و اهلَ الجودِ و الجبوتِ و اهل العفوِ و الرحمهِ و اهل التقوی والمغفرهِ اسئلکَ بحق هذا الیوم ِ الذی جعلتهُ للمسلمین عیداً ولمحمدٍ صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامهً و مزیداً ان تصلیّ علی محمدٍ و آل محمدٍ و ان تدخلنی فی کُل خیرٍ ادخلت َ فیه محمداً و آل محمدٍ و ان تُخرجنی من کُل سُوء اخرجتَ منهُ محمداً و آل محمدٍ صلواتک علیه و علیهم اللهُم انی اسئلکَ خیرما سئلک به عبادکَ الصالحونَ و اعوذُ بک مما استعاذ َ منهُ عبادکَ المخلصونَ .
- [آیت الله سبحانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافیست ولی بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند: (اَللَّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْریاء وَالْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ والْجَبَروتِ وَ اَهْلَ الْعَفوِ وَالرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَوْمِ الَّذی جَعَلْتُهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّد صَّلی اللهُ عَلَیْهِ وَ آله ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزِیداً اَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد و آل محمّد وَ اَنْ تُدْخِلَنِی فی کُلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ فیه مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ اَن تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئلکَ بِه عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُبِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْمُخْلَصُونَ.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخوانند: (اَلّلهُمَّ اَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْألُکَ بِحَقِّ هذاَ الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّد صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّدِ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ محمّد و اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمّداً و آلَ مُحَمَّد صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَلّلهُمَّ اِنّی اَسْألُکَ خَیْرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبادُکَ الصَّالِحوُنَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْمُخْلَصُونَ).
- [آیت الله شبیری زنجانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است، ولی بهتر است این دعا را بخوانند: (اللّهُمَّ أَهْلَ الکِبْریاءِ و العَظَمَةِ، وأَهْلَ الجُودِ و الجَبَرُوتِ، وأَهْلَ العَفْوِ و الرَّحْمةِ و أَهْلَ التَّقْوی و المَغْفِرةِ، أسأَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عِیداً ولمُحَمَّدٍ صلّی اللَّه عَلَیه و آله ذُخْراً ومَزیداً أَنْ تُصَلِّیَ علی مُحَمَّدٍ و آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُدْخِلَنی فِی کُلِّ خَیرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ، وأَن تُخْرِجَنِی مِنْ کلِّ شَرٍّ (6) أَخْرَجْتَ منه مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ صَلواتُکَ عَلَیهِ وعَلَیْهِمْ، اللّهُمَّ إنِّی أسْأَلُکَ خَیْرَ ما سَألَکَ بِه عِبادُکَ الصَّالِحُون، وَ أَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْه عِبادُکَ الصّالِحُون) (7)
- [آیت الله اردبیلی] بنابر احتیاط حمد و ثنای پروردگار و صلوات بر پیامبر اکرم و آل پیامبر علیهمالسلام باید به عربی گفته شود و در حمد و ثنای خداوند و صلوات بر پیامبر اکرم و آل پیامبر علیهمالسلام و دعوت مردم به تقوا و خواندن یک سوره کامل در دو خطبه، باید ترتیب مراعات شود.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخواند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخواند اللهم اهل الکبریاء و العظمه و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرحمه و اهل التقوی و المغفره اسألک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد (ص) ذخرا و شرفا و کرامه و مزیدا ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تدخلنی فی کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنی من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتک علیه و علیهم اللهم انی اسألک خیر ما سألک به عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون.
- [آیت الله بروجردی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است، ولی بهتر است این دعا را بخوانند:(اَلّلهُمَّ اَهْلَ الْکِبْریاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذا الْیومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ (ص) ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنِی فی کُلِّ خَیرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمّداً و آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ اَلّلهُمَّ اِنّی اَسْئلُکَ خَیرَ ما سَئلَکَ بِهِ عِبادُکَ الصَّالِحوُنَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْمُخْلِصُونَ).
- [آیت الله وحید خراسانی] هر وقت انسان اسم مبارک حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم را مانند محمد و احمد یا لقب و کنیه ان جناب را مثل مصطفی و ابوالقاسم بگوید یا بشنود اگر چه در نماز باشد مستحب است صلوات بفرستد