غسل
غُسل عملی عبادی در فقه اسلامی است به معنای شستن تمامی بدن از سر تا پا با کیفیتی خاص.
آیا وضو بالاتر است یا غسل؟
وضو و غسل دو تکلیف الهی مستقل هستند و در مواردی که یکی از این دو، تکلیف انسان باشد، افضلیت معنا نخواهد داشت و هیچ‌کدام جای دیگری را نخواهد گرفت. اما در مواردی که توصیه شده باشد یکی از این دو طهارت را انجام دهیم، ظاهر امر آن است که غسل فضیلت بیشتری داشته باشد. برای نمونه؛ خواب در حال جنابت از کارهایی است که در آموزه‌های دینی مکروه شمرده شده است و برای بر طرف شدن کراهت، سفارش به غسل جنابت (گرچه وقت نماز نرسیده باشد) و یا وضو شده است با این حال غسل از فضیلت بیشتری برخوردار است: سماعه گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم درباره شخصی که جنب شده است و می‌خواهد بخوابد [وظیفه‌اش چیست]؟ آن حضرت فرمود: «اگر دوست داشت وضو بگیرد، ولی غسل کردن برای چنین فردی برتر است، با آنکه بدون غسل و وضو هم اگر بخوابد پس به خواست خداوند چیزی بر او نیست [یعنی کار حرامی مرتکب نشده است]».[1] شیخ مفید در مقنعه می‌نویسد: «و الغسل‏ لزیارة النبی و الأئمة سنة و یجزی عنه فی البرد و عند العجلة و العلل الوضوء و إن کان الغسل أفضل‏ و أعظم أجرا عند التمکن منه»؛[2] غسل برای زیارت پیامبر خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) برتر از وضو است و در هنگام سرما و عجله و مانند آن وضو کفایت می‌نماید و اگر چه برای کسی که می‌تواند غسل نماید، ثواب غسل بیشتر است. شاید دلیل آن نیز دشوارتر بودن غسل است؛ چنانچه در روایتی به نقل از رسول خدا (ص) آمده است: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛[3] برترین اعمال سخت‌ترین آنها است. [1] . شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: موسوی خرسان، حسن، ج 1، ص 370، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [2] . شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 494، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [3] . شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، ص 45، نشر دار الأضواء، بیروت، چاپ اول، 1405ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏67، ص 237، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. همچنین این روایت این‌گونه نیز نقل شده است: «أفضل الأشیاء أحمزها»؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ‏3، ص 168، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق.
وضو و غسل دو تکلیف الهی مستقل هستند و در مواردی که یکی از این دو، تکلیف انسان باشد، افضلیت معنا نخواهد داشت و هیچ‌کدام جای دیگری را نخواهد گرفت. اما در مواردی که توصیه شده باشد یکی از این دو طهارت را انجام دهیم، ظاهر امر آن است که غسل فضیلت بیشتری داشته باشد. برای نمونه؛ خواب در حال جنابت از کارهایی است که در آموزه‌های دینی مکروه شمرده شده است و برای بر طرف شدن کراهت، سفارش به غسل جنابت (گرچه وقت نماز نرسیده باشد) و یا وضو شده است با این حال غسل از فضیلت بیشتری برخوردار است: سماعه گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم درباره شخصی که جنب شده است و می‌خواهد بخوابد [وظیفه‌اش چیست]؟ آن حضرت فرمود: «اگر دوست داشت وضو بگیرد، ولی غسل کردن برای چنین فردی برتر است، با آنکه بدون غسل و وضو هم اگر بخوابد پس به خواست خداوند چیزی بر او نیست [یعنی کار حرامی مرتکب نشده است]».[1] شیخ مفید در مقنعه می‌نویسد: «و الغسل‏ لزیارة النبی و الأئمة سنة و یجزی عنه فی البرد و عند العجلة و العلل الوضوء و إن کان الغسل أفضل‏ و أعظم أجرا عند التمکن منه»؛[2] غسل برای زیارت پیامبر خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) برتر از وضو است و در هنگام سرما و عجله و مانند آن وضو کفایت می‌نماید و اگر چه برای کسی که می‌تواند غسل نماید، ثواب غسل بیشتر است. شاید دلیل آن نیز دشوارتر بودن غسل است؛ چنانچه در روایتی به نقل از رسول خدا (ص) آمده است: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛[3] برترین اعمال سخت‌ترین آنها است. [1] . شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: موسوی خرسان، حسن، ج 1، ص 370، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [2] . شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 494، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [3] . شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، ص 45، نشر دار الأضواء، بیروت، چاپ اول، 1405ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏67، ص 237، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. همچنین این روایت این‌گونه نیز نقل شده است: «أفضل الأشیاء أحمزها»؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ‏3، ص 168، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق.
پاسخ:
وضو و غسل دو تکلیف الهی مستقل هستند و در مواردی که یکی از این دو، تکلیف انسان باشد، افضلیت معنا نخواهد داشت و هیچ‌کدام جای دیگری را نخواهد گرفت.
اما در مواردی که توصیه شده باشد یکی از این دو طهارت را انجام دهیم، ظاهر امر آن است که غسل فضیلت بیشتری داشته باشد. برای نمونه؛ خواب در حال جنابت از کارهایی است که در آموزه‌های دینی مکروه شمرده شده است و برای بر طرف شدن کراهت، سفارش به غسل جنابت (گرچه وقت نماز نرسیده باشد) و یا وضو شده است با این حال غسل از فضیلت بیشتری برخوردار است:
سماعه گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم درباره شخصی که جنب شده است و می‌خواهد بخوابد [وظیفه‌اش چیست]؟ آن حضرت فرمود: «اگر دوست داشت وضو بگیرد، ولی غسل کردن برای چنین فردی برتر است، با آنکه بدون غسل و وضو هم اگر بخوابد پس به خواست خداوند چیزی بر او نیست [یعنی کار حرامی مرتکب نشده است]».[1]
شیخ مفید در مقنعه می‌نویسد: «و الغسل لزیارة النبی و الأئمة سنة و یجزی عنه فی البرد و عند العجلة و العلل الوضوء و إن کان الغسل أفضل و أعظم أجرا عند التمکن منه»؛[2] غسل برای زیارت پیامبر خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) برتر از وضو است و در هنگام سرما و عجله و مانند آن وضو کفایت می‌نماید و اگر چه برای کسی که می‌تواند غسل نماید، ثواب غسل بیشتر است.
شاید دلیل آن نیز دشوارتر بودن غسل است؛ چنانچه در روایتی به نقل از رسول خدا (ص) آمده است: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛[3] برترین اعمال سخت‌ترین آنها است. [1] . شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: موسوی خرسان، حسن، ج 1، ص 370، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [2] . شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 494، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [3] . شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، ص 45، نشر دار الأضواء، بیروت، چاپ اول، 1405ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 67، ص 237، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. همچنین این روایت این‌گونه نیز نقل شده است: «أفضل الأشیاء أحمزها»؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 3، ص 168، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق.
- [سایر] اگر در مسح پا سر انگشتان پا مسح نشود و کمی از بالاتر کشیده شود، آیا این وضو صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] اگر جمع شود غسل جنابت از حرام (غیر مجزی از وضو) با غسل مستحب مجزی از وضو مثل غسل جمعه یا زیارت امام حسین پس آیا این غسل (جنابت از حرام به غسل زیارت) مجزی از وضو هست یا خیر؟
- [آیت الله خوئی] در وضو و غسل جبیره بعد از خوب شدن تجدید غسل یا وضو لازم است یا نه؟
- [آیت الله بهجت] در هنگام وضو و غسل اگر موهای سر ژل زده شده باشند، وضو و غسل چه حکمی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر لازمه وضو گرفتن یا غسل کردن، انجام دادن کار حرامی باشد، کدام یک مقدّم است (وضو و غسل را به جا آوردن یا ترک کار حرام و انجام دادن تیمّم به جای وضو و غسل)؟
- [سایر] آیا کسی که غسل مستحبی انجام می دهد مثل غسل جمعه، شب قدر، اول ماه قمری و یا هر غسل مستحب دیگر برای نماز وضو لازم است؟ کدام غسل مستحبی است که برای نماز وضو لازم نیست؟
- [آیت الله سیستانی] غسل بدل از وضو آیا اگر انسان غسل واجب به گردن نداشته باشد و غسل مستحبی بجای آورد با همان غسل می تواند نماز واجب بخواند یا باید وضو بگیرد؟
- [آیت الله سیستانی] غسل بدل از وضو آیا اگر انسان غسل واجب به گردن نداشته باشد و غسل مستحبی بجای آورد با همان غسل می تواند نماز واجب بخواند یا باید وضو بگیرد؟
- [سایر] در صورتی که قبل از غسل جنابت، یکی از مبطلات وضو از انسان سر زند، آیا باید بعد از غسل، وضو نیز بگیرد؟
- [سایر] اگر زن مستحاضه اول وقت وضو بگیرد یا غسل کند؛ ولی با تأخیر نماز بخواند، آیا باید دوباره وضو بگیرد یا غسل کند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر آب، برای وضو و غسل کافی نباشد و به اندازه ای باشد که بتواند یا غسل کند یا وضو بگیرد بنابر احتیاط واجب باید غسل کند و بدل از وضو، تیمّم کند و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد، باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمّم نماید. و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد، باید دو تیمّم کند، یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
- [امام خمینی] اگر آب برای وضو و غسل کافی نباشد و به اندازه ای باشد که بتواند یا غسل کند یا وضو بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید غسل کند و بدل از وضو تیمم نماید. و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد، باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمم نماید. و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد، باید دو تیمم کند،یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
- [آیت الله بروجردی] اگر آب برای وضو و غسل کافی نباشد و به اندازهای باشد که بتواند یا غسل کند یا وضو بگیرد، باید غسل کند و بدل از وضو تیمّم نماید و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازهی غسل نباشد، باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمّم نماید و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد، باید دو تیمّم کند یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
- [آیت الله مظاهری] کسی که میداند آب برایش ضرر ندارد چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب برای او ضرر داشته وضو و غسل او صحیح است، بلکه اگر در صورت علم به ضرر وضو بگیرد یا غسل کند وضو و غسلش صحیح است. سوّم - وقت برای وضو یا غسل نداشته باشد:
- [آیت الله اردبیلی] بعد از آن که زن از خون حیض پاک شد، واجب است برای نماز و اعمال دیگری که باید با وضو، غسل یا تیمّم بجا آورده شوند، غسل کند ولی احتیاطا این غسل کفایت از وضو نمیکند و باید پیش از غسل یا بعد از آن وضو نیز بگیرد و اگر پیش از غسل وضو بگیرد بهتر است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر آب برای وضو و غسل، کافی نباشد و به اندازه ای باشد که بتواند، یا غسل کند یا وضو بگیرد، باید غسل کند و بدل از وضو تیمم نماید، و اگر فقط برای وضو کافی باشد، باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمم نماید، و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد، باید دو تیمم کند یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
- [آیت الله سیستانی] اگر آب برای وضو و غسل کافی نباشد ، و به اندازهای باشد که بتواند غسل کند ، باید غسل کند ، و بهتر آن است که بدل از وضو تیمم نماید . و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد ، بهتر آن است که وضو بگیرد و باید عوض غسل تیمّم نماید . و اگر برای هیچیک از آنها آب ندارد باید بدل از غسل تیمم کند ، و بهتر آن است که بدل از وضو نیز تیمم نماید .
- [آیت الله نوری همدانی] اگر آب برای وضو و غسل کافی نباشد و به انداز ای باشد که بتواند غسل کند ، باید غسل کند و بدل از وضو تیمم نماید و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد ، باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمم نماید و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد ، باید دو تیمم کند ، یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو .
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر اب برای وضو و غسل کافی نباشد و به اندازه ای باشد که بتواند غسل کند باید غسل کند و احتیاط مستحب ان است که بدل از وضو تیمم نماید و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمم نماید و اگر برای هیچ یک از انها اب ندارد باید دو تیمم کند یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر آب برای وضو و غسل کافی نباشد و به اندازه ای باشد که بتواند غسل کند؛ باید غسل کند و بهتر آن است که بدل از وضو تیمم نماید. و اگر فقط برای وضو کافی باشد و به اندازه غسل نباشد؛ باید وضو بگیرد و عوض غسل تیمم نماید. و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد؛ باید دو تیمم کند؛ یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.