http://www.islamquest.net

آیا کتاب (علل الشرائع) کتاب معتبری است و همه روایات آن صحیح و مورد اعتماد می‌باشد؟
نویسنده کتاب «علل الشرائع» ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی[1] (متوفای 381ق[2] ) معروف به شیخ صدوق است. مؤلف این کتاب از چهره‌های برجسته فقهی و روایی شیعه در قرن چهارم هجری است. موضوع «علل الشرائع»‏ کتاب علل الشرائع، مجموعه روایاتی از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) درباره فلسفه برخی از احکام شرعی و عقیدتی است. شیخ صدوق در این کتاب به علت نام‌گذاری برخی اسامی، علت برخی احکام و علت برخی از کارهای پیامبران و ائمه اطهار نیز اشاره دارد. شیخ صدوق که خود یکی از بزرگ‌ترین روات شیعه به شمار می‌آید عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وی با نگارش این کتاب خدمتی بزرگ در راه شناخت معارف اسلام و انگیزه و علت‌های احکام شرعی نموده است. تنوّع مطالب در علل الشرائع‏ این کتاب برای شناخت فلسفه و علت برخی از احکام اسلام و فلسفه وجودی آنها، مانند این‌که چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و این‌که چرا نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را می‌توان با هم خواند[3] بسیار راهگشا است.  همچنین دلیل برخی از مباحث عقیدتی در آن بحث شده است، از جمله این‌که چرا پیامبران از فرشتگان برتر هستند[4] و علت احتیاج انسان‌ها به پیامبر و امام.[5] علاوه بر آن؛ دلیل برخی از مباحث تاریخی را مستنداً ذکر نموده، مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان[6] و این‌که چرا حضرت فاطمه زهرا(س) شبانه دفن شد[7] و مباحث مفید دیگر. میزان اعتبار علل الشرائع درباره میزان اعتبار «علل الشرائع» باید به چند نکته توجه داشت: یک. این کتاب مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه می‌باشد که در مجموعه‌های روایی بزرگ شیعه مانند «بحار الأنوار» و «وسائل الشیعة» از آن نقل شده و به آن استناد نموده‌اند. دو. علل الشرایع از جمله کتاب‌های روایی معتبری است که علمای شیعه در اجازات خود، روایت آن‌را به یکدیگر اجازه می‌داده‌اند. سه. روایات آن، با اسناد کامل و بیشتر با واسطه علی بن بابویه پدر مؤلّف، ابن ولید و ابن ماجیلویه نقل شده است. این کتاب افزون بر ارزش حدیثی، تاریخی، فقهی، تفسیری، کلامی و اخلاقی، در زمینه فقه الحدیث نیز ارزش‌مند است. چهار. درباره اعتبار یا عدم اعتبار تک تک روایات این کتاب باید گفت: اگر چه خود شیخ صدوق فردی است موثّق و مورد اعتماد و سخنانش از اعتبار لازم برخوردار است،[8] اما روایاتی را که ایشان در این کتاب نقل می‌کند، دارای چند واسطه است تا به پیامبر(ص) یا امام(ع) ختم شود. اعتبار روایات به این است که تمامی راویان سلسله سند، شرایط لازم را داشته باشند. طبیعی است که بین راویان و سلسله سند روایات مندرج در هر کتابی از جمله کتاب علل الشرائع، کما بیش ضعف‌هایی وجود داشته باشد. بنابراین، به طور مطلق روایات این کتاب را نه می‌توان پذیرفت و نه طرد کرد، بلکه می‌بایست با بهره‌گیری از علم حدیث، رجال و تراجم تک تک روایات را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و آن‌گاه در مورد هر کدام جداگانه قضاوت نمود. در مجموع، علل الشرایع کتابی ارزش‌مند و قابل توجه می‌باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا، که تنها راه شناخت معارف و احکام اسلامی است، نگاشته شده است. و تمام تلاش شیخ صدوق(ره) بر این بوده که احادیث مستند را ذکر نماید.   [1] . آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‏15، ص 313، قم، اسماعیلیان‏، 1408ق. [2] . حسینی جلالی، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج ‏1، ص 421، قم، انتشارات دلیل ما، 1422ق؛ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ‏4، ص 432، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1418ق. [3] . ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ‏2، ص 317 و 321 – 322، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش. [4] . ر.ک: همان، ج ‏1، ص 5 – 8. [5] . ر.ک: همان، ص 124- 126. [6] . ر.ک: همان، ص 69. [7] . ر.ک: همان، ص 185 – 189. [8] . ر.ک: نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 389، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص 442، قم، کتابخانه محقق طباطبائی‏، چاپ اول، 1420ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏30، ص 428، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المدخل، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
عنوان سوال:

آیا کتاب (علل الشرائع) کتاب معتبری است و همه روایات آن صحیح و مورد اعتماد می‌باشد؟


پاسخ:

نویسنده کتاب «علل الشرائع» ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی[1] (متوفای 381ق[2] ) معروف به شیخ صدوق است. مؤلف این کتاب از چهره‌های برجسته فقهی و روایی شیعه در قرن چهارم هجری است.
موضوع «علل الشرائع»‏
کتاب علل الشرائع، مجموعه روایاتی از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) درباره فلسفه برخی از احکام شرعی و عقیدتی است. شیخ صدوق در این کتاب به علت نام‌گذاری برخی اسامی، علت برخی احکام و علت برخی از کارهای پیامبران و ائمه اطهار نیز اشاره دارد.
شیخ صدوق که خود یکی از بزرگ‌ترین روات شیعه به شمار می‌آید عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وی با نگارش این کتاب خدمتی بزرگ در راه شناخت معارف اسلام و انگیزه و علت‌های احکام شرعی نموده است.
تنوّع مطالب در علل الشرائع‏
این کتاب برای شناخت فلسفه و علت برخی از احکام اسلام و فلسفه وجودی آنها، مانند این‌که چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و این‌که چرا نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را می‌توان با هم خواند[3] بسیار راهگشا است.
 همچنین دلیل برخی از مباحث عقیدتی در آن بحث شده است، از جمله این‌که چرا پیامبران از فرشتگان برتر هستند[4] و علت احتیاج انسان‌ها به پیامبر و امام.[5]
علاوه بر آن؛ دلیل برخی از مباحث تاریخی را مستنداً ذکر نموده، مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان[6] و این‌که چرا حضرت فاطمه زهرا(س) شبانه دفن شد[7] و مباحث مفید دیگر.
میزان اعتبار علل الشرائع
درباره میزان اعتبار «علل الشرائع» باید به چند نکته توجه داشت:
یک. این کتاب مانند دیگر کتاب‌های شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه می‌باشد که در مجموعه‌های روایی بزرگ شیعه مانند «بحار الأنوار» و «وسائل الشیعة» از آن نقل شده و به آن استناد نموده‌اند.
دو. علل الشرایع از جمله کتاب‌های روایی معتبری است که علمای شیعه در اجازات خود، روایت آن‌را به یکدیگر اجازه می‌داده‌اند.
سه. روایات آن، با اسناد کامل و بیشتر با واسطه علی بن بابویه پدر مؤلّف، ابن ولید و ابن ماجیلویه نقل شده است. این کتاب افزون بر ارزش حدیثی، تاریخی، فقهی، تفسیری، کلامی و اخلاقی، در زمینه فقه الحدیث نیز ارزش‌مند است.
چهار. درباره اعتبار یا عدم اعتبار تک تک روایات این کتاب باید گفت: اگر چه خود شیخ صدوق فردی است موثّق و مورد اعتماد و سخنانش از اعتبار لازم برخوردار است،[8] اما روایاتی را که ایشان در این کتاب نقل می‌کند، دارای چند واسطه است تا به پیامبر(ص) یا امام(ع) ختم شود. اعتبار روایات به این است که تمامی راویان سلسله سند، شرایط لازم را داشته باشند. طبیعی است که بین راویان و سلسله سند روایات مندرج در هر کتابی از جمله کتاب علل الشرائع، کما بیش ضعف‌هایی وجود داشته باشد. بنابراین، به طور مطلق روایات این کتاب را نه می‌توان پذیرفت و نه طرد کرد، بلکه می‌بایست با بهره‌گیری از علم حدیث، رجال و تراجم تک تک روایات را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و آن‌گاه در مورد هر کدام جداگانه قضاوت نمود.
در مجموع، علل الشرایع کتابی ارزش‌مند و قابل توجه می‌باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا، که تنها راه شناخت معارف و احکام اسلامی است، نگاشته شده است. و تمام تلاش شیخ صدوق(ره) بر این بوده که احادیث مستند را ذکر نماید.   [1] . آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ‏15، ص 313، قم، اسماعیلیان‏، 1408ق. [2] . حسینی جلالی، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج ‏1، ص 421، قم، انتشارات دلیل ما، 1422ق؛ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج ‏4، ص 432، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1418ق. [3] . ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ‏2، ص 317 و 321 – 322، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش. [4] . ر.ک: همان، ج ‏1، ص 5 – 8. [5] . ر.ک: همان، ص 124- 126. [6] . ر.ک: همان، ص 69. [7] . ر.ک: همان، ص 185 – 189. [8] . ر.ک: نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 389، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص 442، قم، کتابخانه محقق طباطبائی‏، چاپ اول، 1420ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏30، ص 428، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المدخل، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین