خوردن و اشامیدن
شیوه و روش عملی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را سیره نبوی گویند. یکی از سیره‌های آن حضرت سیره و روش پیامبر در خوردن و آشامیدن است.
چرا خوردن و آشامیدن با دست چپ توصیه نمی‌شود؟
فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلی روشن نیست و آگاهی از آن دانشی فراتر از تنگناهای معارف عادی بشری می‌طلبد. ولی به طور اجمال، روشن است که همه احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی در متعلق آنها است. بنابراین در صورتی که فلسفه حکمی را به‌طور خاص ندانیم، بنابر قاعده کلی فوق(احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی است) باید از آن پیروی کنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتی هست، هر چند آن مصلحت بر ما ناشناخته باشد.[1] از سنن اسلامی، توصیه به انجام بیشتر فعالیت‌ها - مانند خوردن و آشامیدن - با دست راست است که شاید نمادی از اصحاب الیمین باشد؛[2] همان‌طور که امام علی(ع) در بخشی از صفات پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «... دست راست را برای خوردن، آشامیدن، دادن و گرفتن به‌کار می‌برد. جز با دست راست چیزی را دریافت نمی‌کرد و جز با دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپش برای دیگر کارهای بدنش بود. در همه کارها [مانند] لباس‌پوشیدن، کفش‌پوشیدن و از مرکب پیاده‌شدن دوست داشت که با دست یا پای راست آغاز کند....».‏ در روایات؛ از خوردن و آشامیدن با دست چپ نکوهش شده است: پیامبر اسلام(ص): «خوردن با دست چپ، از نافرهیختگی است».[3] «هر کس با دست چپ بخورد، شیطان نیز همراه با او می‌خورد و هر کس با دست چپ بنوشد، شیطان نیز همراه با او می‌نوشد».[4] سَماعة بن مِهران می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره این‌که کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد، پرسیدم و آن‌حضرت فرمود: «مباد کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد و یا با آن چیزی را بردارد».[5] از این‌رو فقها نیز خوردن و ‌آشامیدن را در حال اختیار و بدون عذر مکروه دانسته‌اند.[6] البته، طبیعی است افرادی که فاقد دست راست می‌باشند و یا دست راست آنان توانایی‌های لازم را ندارد و حتی چپ‌دست‌ها - در صورت عسر و حرج - مشمول توصیه‌های موجود در این روایات نیستند. [1] . ر.ک:‌ «فلسفه و حکمت احکام فقهی»، سؤال 8593. [2] . ر.ک: «حقیقی یا اعتباری بودن تأکید بر دست راست»، سؤال 9851. [3] . کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات(الأشعثیات)، ص 162، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا. [4] . شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق: الأرنؤوط، شعیب، مرشد، عادل و دیگران، اشراف: ترکی، عبد الله بن عبد المحسن، ج 41، ص 29، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق. [5] . برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج ‏2، ص 455 – 456، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [6] . ابن ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج ‌3، ص 135، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج ‌12، ص 138 – 140، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق؛ بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج ‌4، ص 569، قم، دفتر معظم‌له، چاپ دوم، 1426ق.
فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلی روشن نیست و آگاهی از آن دانشی فراتر از تنگناهای معارف عادی بشری می‌طلبد. ولی به طور اجمال، روشن است که همه احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی در متعلق آنها است. بنابراین در صورتی که فلسفه حکمی را به‌طور خاص ندانیم، بنابر قاعده کلی فوق(احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی است) باید از آن پیروی کنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتی هست، هر چند آن مصلحت بر ما ناشناخته باشد.[1] از سنن اسلامی، توصیه به انجام بیشتر فعالیت‌ها - مانند خوردن و آشامیدن - با دست راست است که شاید نمادی از اصحاب الیمین باشد؛[2] همان‌طور که امام علی(ع) در بخشی از صفات پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «... دست راست را برای خوردن، آشامیدن، دادن و گرفتن به‌کار می‌برد. جز با دست راست چیزی را دریافت نمی‌کرد و جز با دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپش برای دیگر کارهای بدنش بود. در همه کارها [مانند] لباس‌پوشیدن، کفش‌پوشیدن و از مرکب پیاده‌شدن دوست داشت که با دست یا پای راست آغاز کند....».‏ در روایات؛ از خوردن و آشامیدن با دست چپ نکوهش شده است: پیامبر اسلام(ص): «خوردن با دست چپ، از نافرهیختگی است».[3] «هر کس با دست چپ بخورد، شیطان نیز همراه با او می‌خورد و هر کس با دست چپ بنوشد، شیطان نیز همراه با او می‌نوشد».[4] سَماعة بن مِهران می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره این‌که کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد، پرسیدم و آن‌حضرت فرمود: «مباد کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد و یا با آن چیزی را بردارد».[5] از این‌رو فقها نیز خوردن و ‌آشامیدن را در حال اختیار و بدون عذر مکروه دانسته‌اند.[6] البته، طبیعی است افرادی که فاقد دست راست می‌باشند و یا دست راست آنان توانایی‌های لازم را ندارد و حتی چپ‌دست‌ها - در صورت عسر و حرج - مشمول توصیه‌های موجود در این روایات نیستند. [1] . ر.ک:‌ «فلسفه و حکمت احکام فقهی»، سؤال 8593. [2] . ر.ک: «حقیقی یا اعتباری بودن تأکید بر دست راست»، سؤال 9851. [3] . کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات(الأشعثیات)، ص 162، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا. [4] . شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق: الأرنؤوط، شعیب، مرشد، عادل و دیگران، اشراف: ترکی، عبد الله بن عبد المحسن، ج 41، ص 29، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق. [5] . برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج ‏2، ص 455 – 456، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [6] . ابن ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج ‌3، ص 135، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج ‌12، ص 138 – 140، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق؛ بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج ‌4، ص 569، قم، دفتر معظم‌له، چاپ دوم، 1426ق.
پاسخ:
فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلی روشن نیست و آگاهی از آن دانشی فراتر از تنگناهای معارف عادی بشری می‌طلبد. ولی به طور اجمال، روشن است که همه احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی در متعلق آنها است. بنابراین در صورتی که فلسفه حکمی را به‌طور خاص ندانیم، بنابر قاعده کلی فوق(احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی است) باید از آن پیروی کنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتی هست، هر چند آن مصلحت بر ما ناشناخته باشد.[1]
از سنن اسلامی، توصیه به انجام بیشتر فعالیت‌ها - مانند خوردن و آشامیدن - با دست راست است که شاید نمادی از اصحاب الیمین باشد؛[2] همان‌طور که امام علی(ع) در بخشی از صفات پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «... دست راست را برای خوردن، آشامیدن، دادن و گرفتن به‌کار می‌برد. جز با دست راست چیزی را دریافت نمی‌کرد و جز با دست راست عطا نمی‌کرد و دست چپش برای دیگر کارهای بدنش بود. در همه کارها [مانند] لباس‌پوشیدن، کفش‌پوشیدن و از مرکب پیاده‌شدن دوست داشت که با دست یا پای راست آغاز کند....».
در روایات؛ از خوردن و آشامیدن با دست چپ نکوهش شده است:
پیامبر اسلام(ص): «خوردن با دست چپ، از نافرهیختگی است».[3] «هر کس با دست چپ بخورد، شیطان نیز همراه با او می‌خورد و هر کس با دست چپ بنوشد، شیطان نیز همراه با او می‌نوشد».[4]
سَماعة بن مِهران می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره این‌که کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد، پرسیدم و آن‌حضرت فرمود: «مباد کسی با دست چپ بخورد یا بیاشامد و یا با آن چیزی را بردارد».[5]
از این‌رو فقها نیز خوردن و آشامیدن را در حال اختیار و بدون عذر مکروه دانسته‌اند.[6]
البته، طبیعی است افرادی که فاقد دست راست می‌باشند و یا دست راست آنان توانایی‌های لازم را ندارد و حتی چپ‌دست‌ها - در صورت عسر و حرج - مشمول توصیه‌های موجود در این روایات نیستند. [1] . ر.ک: «فلسفه و حکمت احکام فقهی»، سؤال 8593. [2] . ر.ک: «حقیقی یا اعتباری بودن تأکید بر دست راست»، سؤال 9851. [3] . کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات(الأشعثیات)، ص 162، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا. [4] . شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، تحقیق: الأرنؤوط، شعیب، مرشد، عادل و دیگران، اشراف: ترکی، عبد الله بن عبد المحسن، ج 41، ص 29، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق. [5] . برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج 2، ص 455 – 456، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [6] . ابن ادریس حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج 3، ص 135، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج 12، ص 138 – 140، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق؛ بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج 4، ص 569، قم، دفتر معظم‌له، چاپ دوم، 1426ق.
- [آیت الله سیستانی] آداب خوردن و آشامیدن را ذکر کنید ؟
- [سایر] چرا نباید بیمار را به خوردن و آشامیدن مجبور کرد؟
- [سایر] فرد جنب برای خوردن و آشامیدن چه باید بکند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن و آشامیدن هنگام نماز میت چه حکمی دارد؟
- [سایر] پس از حجامت خوردن چه چیزهایی توصیه شده است؟
- [سایر] پس از حجامت خوردن چه چیزهایی توصیه شده است؟
- [سایر] خوردن چه چیزی بعد از آمیزش توصیه شده است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن و آشامیدن برای شخص جنب چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن و آشامیدن در هنگام نماز چه حکمی دارد؟
- [سایر] خوردن ترنج در چه هنگامی توصیه شده است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زیاد آشامیدن آب و آشامیدن آن بعد از غذای چرب و در شب بحال ایستاده مکروه است و نیز آشامیدن آب با دست چپ و همچنین از جایشکسته کوزه وجایی که دسته آن است مکروه می‌باشد.
- [آیت الله وحید خراسانی] زیاد اشامیدن اب و اشامیدن ان بعد از غذای چرب و در شب به حال ایستاده مذموم است و نیز اشامیدن اب با دست چپ و همچنین از جای شکسته کوزه و جایی که دسته ان است مذموم می باشد
- [امام خمینی] زیاد آشامیدن آب و آشامیدن آن بعد از غذای چرب و در شب به حال ایستاده، مکروه است، و نیز آشامیدن آب با دست چپ، و همچنین از جای شکسته کوزه و جایی که دسته آن است، مکروه است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] زیاد آشامیدن آب و آشامیدن آن بعد از غذای چرب و در شب به حال ایستاده مکروه است و نیز آشامیدن آب با دست چپ و همچنین از جای شکسته ظرف و جایی که دسته آن است مکروه می باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . زیاد آشامیدن آب، و آشامیدن آن بعد از غذای چرب، و در شب به حال ایستاده مکروه است، و نیز آشامیدن آب با دست چپ، و همچنین از جای شکسته کوزه، و جایی که دسته آن است، مکروه می‌باشد.
- [آیت الله بروجردی] زیاد آشامیدن آب و آشامیدن آن بعد از غذای چرب و در شب به حال ایستاده مکروه است و نیز آشامیدن آب با دست چپ و همچنین از جای شکستة کوزه و جایی که دسته آن است مکروه می‌باشد.
- [آیت الله مظاهری] هفت کار در آشامیدن آب مکروه است: اوّل: زیاد آشامیدن آب. دوّم: آشامیدن آب بعد از غذای چرب. سوّم: در شب، ایستاده آب آشامیدن. چهارم: آشامیدن آب با دست چپ. پنجم: آشامیدن آب از ظرف شکسته. ششم: آشامیدن آب از جایی که دسته ظرف است. هفتم: فوت کردنِ آشامیدنیها.
- [آیت الله شبیری زنجانی] چند چیز در غذا خوردن مذموم است: اوّل: در حال سیری غذا خوردن. دوم: پر خوردن و در حدیثی وارد شده که خداوند عالم بیشتر از هر چیز از شکم پر بدش میآید. سوم: نگاهکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن. چهارم: خوردن غذای داغ. پنجم: فوت کردن چیزی که می‌خورد یا میآشامد. ششم: بعد از گذاشتن نان در سفره، منتظر چیز دیگر شدن. هفتم: خوردن با دست چپ مگر در مورد انگور و انار که با دست چپ خوردن آنها مذموم نیست. هشتم: غذا خوردن با دو انگشت. نهم: پاره کردن نان با کارد. دهم: گذاشتن نان زیر ظرف غذا. یازدهم: پاک کردن گوشتی که به استخوان چسبیده به طوری که چیزی در آن نماند. دوازدهم: بیپوست خوردن میوههایی که با پوست خورده می‌شود. سیزدهم: دور انداختن میوه پیش از آن که کاملاً آن را بخورد، البتّه اگر مقدار قابل توجّهی از میوه باقی مانده باشد اسراف است و حرام. آداب آشامیدن
- [آیت الله نوری همدانی] زیاد آشامیدن آب و آب آشامیدن آن بعد از غذای چرب و در شب به حال ایستاده مکروه است و نیز آشامیدن آب با دست چپ و همچنین از جای شکستة کوزه و جائی که دستة آن است مکروه می باشد .
- [آیت الله سیستانی] زیاد آشامیدن آب ، و آشامیدن آن بعد از غذای چرب ، و در شب به حال ایستاده مذموم شمرده شده است ، و نیز آشامیدن آب با دست چپ ، و همچنین از جای شکسته کوزه و جائی که دسته آن است مذموم شمرده شده است .