در مورد ذکر یونسیه: (لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین)، مطالب فراوانی از عرفا و علما موجود است. آیا در احادیث هم به آن اشاره شده است؟ اذکاری که علما تجویز می‌کنند، تا چه حد از متن احادیث و قرآن اخذ شده است؟

حضرت یونس(ع) از پیامبران الهی بود که سال‌های متمادی برای هدایت قوم خود تلاش کرد. او زمانی که از ایمان آوردن قومش ناامید شد، با ناراحتی و غضب، آنها را رها کرد: «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْه»؛[1] «النون» به معنای «حوت» و ماهی بزرگ است و مراد از «ذا النون» صاحب حوت؛ یعنی حضرت یونس می‌باشد.[2]
یونس(ع) قبل از این‌که به او دستور هجرت داده شود، آنها را رها کرد.[3] این عمل، اگرچه بر اساس موازین دینی برای ایشان حرام و مکروه نبود،‌ اما گزینه بهتر این بود که تا رسیدن دستور صریح پروردگار مبنی بر هجرت در کنارشان می‌ماند و صبر پیشه می‌کرد: «فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَی‏ وَ هُوَ مَکْظُومٌ».[4]
در نهایت یونس نبی به جهت این ترک اولی محکوم به حیات در درون شکم ماهی شد. تحمل چنین زندانی غیر طبیعی که هزاران برابر سخت‌تر از زندان‌های عادی می‌باشد، بسیار سخت است چون در شکم ماهی، ظلمت و تاریکی به معنای واقعی کلمه وجود دارد.
یونس در چنین فضایی با خدای خود مناجات کرده و از عملی که انجام داده توبه می‌نماید و به درگاه الهی چنین عرضه می‌دارد: «...فَنادی‏ فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ».[5]
با این‌که در قرآن از انبیای مختلف مانند ابراهیم،[6] زکریا،[7] و... دعاهایی نقل شده است، با این حال دعای یونس از جمله مشهورترین بوده و در دعاهای مختلفی از آن استفاده شده است و شاید این به جهت نوع گفتار و شرایطی باشد که دعا در آن شرائط بیان شده است.
اکنون به چند روایت که به خواندن دعای حضرت یونس(ع) به صورت مستقل و یا در ضمن دعایی دیگر توصیه می‌کند، توجه فرمایید:
1. محمّد بن الفرج گوید: «امام محمّد تقی(ع) این دعا را در نامه‌ای برایم نوشت و به من تعلیم داد که چگونه باید آن‌را بخوانم و معنای آن چیست، و فرمود: هر کس این دعا را پس از نماز صبح بخواند از خداوند درخواست حاجتی نمی‌کند، مگر این‌که خدای عزّ و جلّ مشکل و مطلب او را برایش آسان گرداند و گرفتاری‌های او را کفایت فرماید و آن دعا چنین است: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‏ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ ...».[8]
2. در منطقه ربذه، مردی از خراسان خطاب به امام صادق(ع) فرمود: فدایت شوم؛ فرزندی ندارم [راهی برای فرزنددار شدن نشانم دهید]. امام صادق(ع) فرمود: «زمانی که به شهر خود برگشتی و در کنار همسرت قرار گرفتی، این سه آیه را بخوان: وَ ذَا النُّونِ‏ إِذْ ذَهَبَ‏ مُغاضِباً فَظَنَ‏ أَنْ‏ لَنْ‏ نَقْدِرَ عَلَیْهِ‏ .... ان‌شاء الله فرزندی به تو عطا خواهد شد».[9]
3. امام صادق(ع): «تعجب می‌کنم از کسی که محزون می‌شود؛ چرا به گفته خداوند توجه ندارد (از این گفته برای رفع اندوهش استفاده نمی‌کند) که فرمود: لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ‏. و در دنباله آن فرمود: وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ‏».[10]
این آیه در دعاهای دیگری نیز ذکر شده[11] و همچنین در نماز غفیله که بر آن تأکید بسیار شده است خواندن این آیه لازم می‌باشد.[12]   [1] . انبیاء، 87: «و صاحب ماهی [حضرت یونس‏] را [یاد کن‏] زمانی که خشمناک [از میان قومش‏] رفت و گمان کرد که ما [زندگی را] بر او تنگ نخواهیم گرفت». [2] . طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 7، ص 96، تهران،‌ ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق، مرعشلی‏، محمد عبد الرحمن، ج 4، ص 59،‌ بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1418ق. [3] . فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، ج 3، ص 351، تهران، الصدر، چاپ دوم، 1415ق. [4] . قلم، 48. [5] . انبیاء، 87: «... در آن ظلمت‌ها[ی متراکم] صدا زد: [خدایا!] جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم». [6] . شعراء، 83. «رَبّ‏ِ هَبْ لیِ حُکْمًا وَ أَلْحِقْنیِ بِالصَّالِحِینَ * وَ اجْعَل لیّ‏ِ لِسَانَ صِدْقٍ فیِ الاَخِرِین». [7] . آل عمران،‌38: «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی‏ مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَه». [8] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 326، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد، ص 268، بیروت، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، 1407ق. [9] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 10، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 21، ص 19، ‌تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق. [10] . شیخ صدوق، الامالی، ص 6، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق؛ شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 218، قم،‌ دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش. [11] . شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 1، ص 112، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق؛ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 292، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق؛ ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، ج 1، ص 197، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق. [12] . امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 430، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.