برادر
برادر، فرد مذکری است که از طرف پدر و مادر یا یکی از والدین با شخص مشترک باشد که از آن در بابهاى طهارت، صلات، نکاح،اطعمه و اشربه،ارث و شهادات آمده است.
قرض دادن مستحب است یا واجب؟ در روایات آمده است: (کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد بهشت بر او حرام می‌شود). اگر پول داشته باشیم و کسی قرض خواست آیا واجب است بدهیم؟ اگر ندهیم بهشت بر ما حرام می‌شود؟
در منابع فقهی حکم به وجوب قرض دادن - حتی در صورت توانایی - نشده، بلکه مستحب مؤکد دانسته شده است.[1] با این وجود قرض دادن به برادران دینی، سنتی اسلامی و از مستحباتی است که در آیات و روایات تأکید فراوانی بر آن شده[2] و خودداری از آن در صورتی که توان مالی‏ وجود داشته باشد، عملی ناپسند و مورد نکوهش است. روایات فراوانی در مورد قرض وجود دارد که به یک مورد آن اشاره می‌کنیم: پیامبر اسلام(ص) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خودداری می‌کنند فرمود: «کسی که برادر مسلمان و نیازمندش برای قرض گرفتن به او روی بیاورد و او با این‌که توانایی ‏دارد، خواسته وی را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد».[3] توضیح این‌که: ما با تمام اموال و سرمایه‌ها‌ متعلق به پروردگارمان هستیم. وقتی که خدا سرمایه از آن خدا است، و برای قرض دادن و برطرف کردن نیاز دیگران هیچ عذر و بهانه‌ای نیست؛ چرا حاجت برادران دینی را برآورده نکنیم. چه بسا خداوند ما را وسیله قرار داده جهت برآورده کردن احتیاجات نیازمندان و ما نباید بی‌اعتنا باشیم. خداوند می‌خواهد مشکل بعضی‌ها را به دست ما برطرف سازد و در عوض، اجر و پاداش فراوانی هم به ما بدهد. وقتی ما نسبت به دستور خدا و پیامبر که در توانمان هست بی‌اعتنا باشیم، روز قیامت خداوند هم برای ورود ما به بهشت بی‌اعتنا خواهد بود. با این وجود این روایت ناظر به حرمت خودداری از قرض نیست؛ زیرا محروم شدن از بهشت نه بدان دلیل است که شخصی که قرض نداده واجبی را ترک کرده و حرامی را انجام داده است، بلکه بدان معنا است که در صورت خودداری فرد متمکن از قرض‌دادن، خداوند او را از برخی بخشش‌ها و تخفیفاتی که در قیامت شامل نیکوکاران می‌شود محروم خواهد کرد و در عمل او نه به دلیل قرض‌ندادن، بلکه به دلیل گناهانی که انجام داده و مشمول بخشش نشده از بهشت محروم خواهد شد. [1] . علامه حلی، یوسف بن علی، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح، شعرانی، ابو الحسن، ج ‌2، ص 379، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ‌2، ص 390، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق. [2] . ر.ک: «قرض الحسنه و برتری آن نسبت به صدقه»، سؤال 13033. [3] . عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389،قم، مؤسسة آل البیت‌(ع)، 1409ق.
در منابع فقهی حکم به وجوب قرض دادن - حتی در صورت توانایی - نشده، بلکه مستحب مؤکد دانسته شده است.[1] با این وجود قرض دادن به برادران دینی، سنتی اسلامی و از مستحباتی است که در آیات و روایات تأکید فراوانی بر آن شده[2] و خودداری از آن در صورتی که توان مالی‏ وجود داشته باشد، عملی ناپسند و مورد نکوهش است. روایات فراوانی در مورد قرض وجود دارد که به یک مورد آن اشاره می‌کنیم: پیامبر اسلام(ص) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خودداری می‌کنند فرمود: «کسی که برادر مسلمان و نیازمندش برای قرض گرفتن به او روی بیاورد و او با این‌که توانایی ‏دارد، خواسته وی را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد».[3] توضیح این‌که: ما با تمام اموال و سرمایه‌ها‌ متعلق به پروردگارمان هستیم. وقتی که خدا سرمایه از آن خدا است، و برای قرض دادن و برطرف کردن نیاز دیگران هیچ عذر و بهانه‌ای نیست؛ چرا حاجت برادران دینی را برآورده نکنیم. چه بسا خداوند ما را وسیله قرار داده جهت برآورده کردن احتیاجات نیازمندان و ما نباید بی‌اعتنا باشیم. خداوند می‌خواهد مشکل بعضی‌ها را به دست ما برطرف سازد و در عوض، اجر و پاداش فراوانی هم به ما بدهد. وقتی ما نسبت به دستور خدا و پیامبر که در توانمان هست بی‌اعتنا باشیم، روز قیامت خداوند هم برای ورود ما به بهشت بی‌اعتنا خواهد بود. با این وجود این روایت ناظر به حرمت خودداری از قرض نیست؛ زیرا محروم شدن از بهشت نه بدان دلیل است که شخصی که قرض نداده واجبی را ترک کرده و حرامی را انجام داده است، بلکه بدان معنا است که در صورت خودداری فرد متمکن از قرض‌دادن، خداوند او را از برخی بخشش‌ها و تخفیفاتی که در قیامت شامل نیکوکاران می‌شود محروم خواهد کرد و در عمل او نه به دلیل قرض‌ندادن، بلکه به دلیل گناهانی که انجام داده و مشمول بخشش نشده از بهشت محروم خواهد شد. [1] . علامه حلی، یوسف بن علی، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح، شعرانی، ابو الحسن، ج ‌2، ص 379، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ‌2، ص 390، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق. [2] . ر.ک: «قرض الحسنه و برتری آن نسبت به صدقه»، سؤال 13033. [3] . عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389،قم، مؤسسة آل البیت‌(ع)، 1409ق.
عنوان سوال:
قرض دادن مستحب است یا واجب؟ در روایات آمده است: (کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد بهشت بر او حرام می‌شود). اگر پول داشته باشیم و کسی قرض خواست آیا واجب است بدهیم؟ اگر ندهیم بهشت بر ما حرام می‌شود؟
پاسخ:
در منابع فقهی حکم به وجوب قرض دادن - حتی در صورت توانایی - نشده، بلکه مستحب مؤکد دانسته شده است.[1]
با این وجود قرض دادن به برادران دینی، سنتی اسلامی و از مستحباتی است که در آیات و روایات تأکید فراوانی بر آن شده[2] و خودداری از آن در صورتی که توان مالی وجود داشته باشد، عملی ناپسند و مورد نکوهش است.
روایات فراوانی در مورد قرض وجود دارد که به یک مورد آن اشاره می‌کنیم:
پیامبر اسلام(ص) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خودداری می‌کنند فرمود: «کسی که برادر مسلمان و نیازمندش برای قرض گرفتن به او روی بیاورد و او با اینکه توانایی دارد، خواسته وی را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد».[3]
توضیح اینکه:
ما با تمام اموال و سرمایه‌ها متعلق به پروردگارمان هستیم. وقتی که خدا سرمایه از آن خدا است، و برای قرض دادن و برطرف کردن نیاز دیگران هیچ عذر و بهانه‌ای نیست؛ چرا حاجت برادران دینی را برآورده نکنیم. چه بسا خداوند ما را وسیله قرار داده جهت برآورده کردن احتیاجات نیازمندان و ما نباید بی‌اعتنا باشیم. خداوند می‌خواهد مشکل بعضی‌ها را به دست ما برطرف سازد و در عوض، اجر و پاداش فراوانی هم به ما بدهد. وقتی ما نسبت به دستور خدا و پیامبر که در توانمان هست بی‌اعتنا باشیم، روز قیامت خداوند هم برای ورود ما به بهشت بی‌اعتنا خواهد بود.
با این وجود این روایت ناظر به حرمت خودداری از قرض نیست؛ زیرا محروم شدن از بهشت نه بدان دلیل است که شخصی که قرض نداده واجبی را ترک کرده و حرامی را انجام داده است، بلکه بدان معنا است که در صورت خودداری فرد متمکن از قرض‌دادن، خداوند او را از برخی بخشش‌ها و تخفیفاتی که در قیامت شامل نیکوکاران می‌شود محروم خواهد کرد و در عمل او نه به دلیل قرض‌ندادن، بلکه به دلیل گناهانی که انجام داده و مشمول بخشش نشده از بهشت محروم خواهد شد. [1] . علامه حلی، یوسف بن علی، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح، شعرانی، ابو الحسن، ج 2، ص 379، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 2، ص 390، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق. [2] . ر.ک: «قرض الحسنه و برتری آن نسبت به صدقه»، سؤال 13033. [3] . عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389،قم، مؤسسة آل البیت(ع)، 1409ق.
- [سایر] آیا میتوانیم در بعضی مواقع مثل اینکه کسی از ما پول یا چیزهای دیگری قرض بخواهد، به دروغ بگوییم نداریم یا توریه کنیم؛ چرا که مطمئنیم یا احتمال قوی میدهیم اگر قرض بدهیم برنمیگرداند. اگر قرض گرفتنش برای کار ضروری نباشد چطور؟ آیا میتوانیم به او قرض ندهیم؟
- [آیت الله خامنه ای] از کسی مبلغی پول می خواهیم قرض بگیریم یا بدهیم. شخص پول دهنده شرط می کند به شرط آنکه یک ونیم برابر آن را در چند قسط از شما بگیرم پول را به شما می دهم. الف) آیا پول اضافه ای که وام دهنده می گیرد حلال است یا حرام؟ ب) آیا برای قرض گیرنده شرعاً مشکلی پیش می آید؟
- [سایر] کسی که به برادر دینی خود که نیازمند وام است، قرض ندهد چه عقابی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] فضیلت قرض دادن به برادر مسلمان را از منظرآیات و روایات معصومین(علیهم السلام ) بیان کنید؟
- [آیت الله خامنه ای] اگر پولی را به فردی قرض بدهیم و بعداً متوجه شویم که او پول را در یک کسب حرام به کار بسته است و از سود آن کار حرام می خواهد پول ما را پس بدهد. تکلیف چیست؟ می شود پول را از او قبول کرد؟
- [سایر] در روایات بسیاری خوانده ایم که سکوت عبادت است، در چه مواردی واجب است که جواب طرف مقابل را بدهیم؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] بنده به یکی از دوستانم پول قرض دادهام. آیا اگر سر سال خمسیام پول را به من پس ندهد، باید خمس مالی که به او قرض دادهام را بدهم؟ اگر به آن پول نیازمند شوم ولی به من پس ندهد چطور؟
- [آیت الله سبحانی] زکات فطره را کناری گذاشتیم ولی از پول دیگر به فقیر پرداخت کردیم آیا واجب است پول کنار گذاشته را دوباره به فقیر بدهیم؟
- [آیت الله نوری همدانی] در صندوق مسجد مقداری پول موجود است و کسانی نیز وجود دارند که قابل اطمینان بوده و نیازمندند آیا میتوانیم بعنوان قرض الحسنه از این موجودی برای مدّتی به چنین اشخاصی بدهیم؟
- [سایر] آنچه در روایات و احادیث و آیات قرآن آمده است، غالباً در قالب صیغه امر و نهی می‌باشد، حال چطور می‌شود از این اوامر و نواهی، کراهت و استحباب را اتخاذ نمود و حمل بر وجوب و حرمت نکرد؟
- [امام خمینی] احکام قرض - قرض دادن از کارهای مستحبی است که در آیات قرآن و اخبار راجع به آن زیاد سفارش شده است، از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده که هر کس به برادر مسلمان خود قرض بدهد مال او زیاد می‌شود و ملائکه بر او رحمت میفرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند، بدون حساب و به سرعت از صراط میگذرد و کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد، بهشت بر او حرام می‌شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] قرض دادن از کارهای بسیار مستحب است و در آیات قرآن مجید و اخبار معصومین(علیهم السلام) درباره آن زیاد سفارش شده، از پیغمبراکرم(صلی الله علیه وآله) روایت شده که (هرکس به برادر مسلمان خود قرض دهد مال او زیاد می شود و ملائکه بر او رحمت می فرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند بدون حساب و به سرعت از صراط می گذرد و کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد بهشت بر او حرام می شود) و نیز در روایتی آمده است که (ثواب صدقه ده برابر است و ثواب قرض هیجده برابر!)
- [آیت الله وحید خراسانی] قرض دادن به مسلمان مخصوصا به مومنین از کارهای مستحب است و در قران مجید به ان امر شده و قرض دادن به مومن قرض دادن به خدا شمرده شده و وعده مغفرت به قرض دهنده داده شده و در اخبار راجع به ان سفارش شده است و از پیغمبر اکرم صلی الله علیه واله وسلم روایت شده که کسی که به برادر مسلمان خود قرض بدهد برای او به هر درهمی که قرض داده به وزن کوه احد از کوههای رضوی و طور سیناء حسنات است و اگر با او در طلب قرض مدارا کند بر صراط مانند برق بدون حساب و عذاب می گذرد و کسی که برادر مسلمان به او شکایت کند و قرض ندهد خداوندعزوجل بهشت را بر او حرام می کند و از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که اگر قرض بدهم برای من محبوب تر است از ان که به مانند ان صدقه بدهم
- [آیت الله اردبیلی] اگر ناچار شود که برای تهیه آب پول قرض کند، باید قرض نماید، ولی کسی که میداند یا گمان دارد که نمیتواند قرض خود را بدهد، واجب نیست قرض کند، بلکه نباید قرض کند.
- [امام خمینی] کسی که سفته در دست او است اگر از طرف، پول قرض کند و سفته بدهد که در موعد، بیشتر از آنچه قرض نموده بگیرد، ربا و حرام است ولی اصل قرض صحیح است.
- [آیت الله سبحانی] هر گاه خریدار از اول قصدش این باشد که پول جنس را ندهد و یا قصدش این باشد که از پول حرام بدهد، معامله باطل است ولی اگر از اول قصدش این نباشد، بعداً از حرام بدهد معامله صحیح است، ولی تکلیف شخص خریدار این است که پول حرام از او گرفته به صاحبش برگرداند و به فروشنده، پول حلال بدهد.
- [آیت الله مظاهری] قرضی که در آن قرار ربا باشد باطل و حرام است، و ربا از گناهان بسیار بزرگ است و قرآن شریف آن را اعلام جنگ با خدا و موجب نابودی مال میداند و در روایات، ربا را از زنای با محارم بالاتر دانستهاند، و ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته مالک آن نمیشود و نمیتواند در آن تصرّف کند، ولی اگر صاحب پول راضی باشد که گیرنده قرض در آن تصرّف کند مانعی ندارد.
- [آیت الله خوئی] ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته ظاهر این است که مالک می‌شود اگرچه اولی این است که در آن تصرف نکند و چنانچه طوری باشد که اگر قرار ربا را هم نداده بودند، صاحب پول راضی بوده که گیرندة قرض در آن پول تصرّف کند، قرض گیرنده میتواند در آن بدون اشکال تصرف نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربائی گرفته مالک آن نمی شود ونمی تواند در آن تصرّف کند . ولی چنانچه طوری باشد که اگر قرار ربا را هم نداده بودند ، صاحب پول راضی بود که گیرندة قرض در آن پول تصرّف کند ، قرض گیرنده ، می تواند در آن تصرّف نماید .
- [آیت الله سبحانی] ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربائی گرفته مالک آن نمی شود و نمی تواند در آن تصرف کند. ولی چنانچه طوری باشد که اگر قرار ربا هم در کار نبود ، صاحب پول راضی بود که گیرنده قرض در آن پول تصرف کند، قرض گیرنده می تواند در آن تصرف نماید.