http://www.islamquest.net

با سلام. آیا اعراب جاهلی پیش از اسلام، همه دختران خود را زنده به گور می‌کرند؟ اگر این‌گونه بود، پس چگونه نسلشان ادامه می‌یافت؟!
آنچه از قرآن کریم و منابع تاریخی استفاده می‌شود، این است که بسیاری از مردم دوران جاهلیت - نه تمامشان – علاقه‌ای به فرزندان دختر نداشتند. برخی از آنها دخترانشان را می‌کشتند و برخی نیز با قبول شرمندگی در جامعه، با ناراحتی دختران را نگه می‌داشتند. قرآن کریم در باره آنان می‌فرماید:« وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثی‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیمٌ». «یَتَواری‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلی‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُون».‏[1] در حالی‌که هر گاه به یکی از آنها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فرط ناراحتی) سیاه می‌شود و به شدّت خشمگین می‌گردد. به دلیل بشارت بدی که به او داده شده، از قوم و قبیله خود متواری می‌گردد (و نمی‌داند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاک پنهانش کند؟! چه بد حکم می‌کنند. قرآن کریم در این آیات به داستان زنده به گور کردن دختران در فرهنگ جاهلی قبل از اسلام اشاره می‌کند و می‌فرماید؛ اگر به یکی از آنان خبر داده می‌شد که همسرش دختری به دنیا اورده، آن‌چنان ناراحت می‌شد که از شدّت خشم چهره‌اش سیاه می‌گشت و به زحمت خشم و اندوه خود را فرو می‌برد. او با خود می‌اندیشید که آیا خواری و ننگ دختر داشتن را بپذیرد و آن دختر را نگه دارد، یا او را در زیر خاک پنهان سازد و زنده به گور کند. البته گاهی دختران را با تمام ناراحتی نگه می‌داشتند و گاهی هم آنها را زنده به گور می‌کردند. این فرهنگ زشت عصر جاهلی، دلایل مختلفی می‌توانست داشته باشد. 1. در جنگ‌‏ها اگر منجر به شکست می‌شد، دختران اسیر دشمن می‌شدند و این برای آنان مایه ننگ و عار بود. 2. در گذشته فرزندان پسر کار می‌کردند و با کار کردن در کنار پدر پشتوانه اقتصادی خانواده محسوب می‌شدند، در حالی‌که دختران فقط مصرف کننده بودند. 3. گاهی هم در عصر جاهلی، فرزندان را - چه پسر و چه دختر- به جهت فقر و تنگ‌دستی و از ترس این‌که نتوانند خوراک آنها را تأمین کنند می‌کشتند.[2] 4. وجود جنگ‌ها و نزاع‌های دائمی قبیلگی میان آنها، سبب فقدان سریع مردان و پسران جنگ‌جو می‌شد و به طور طبیعی تناسب و تعادل میان تعداد دختران و پسران به هم می‌خورد، تا آن‌جا وجود پسران عزیز شده بود که تولد یک پسر، مایه مباهات بود و تولد یک دختر، مایه ناراحتی و رنج یک خانواده.[3] این عوامل باعث می‌شد تا به محض این‌که حالت وضع حمل به زن دست می‌داد شوهر، از خانه متواری می‌گشت، مبادا دختری برای او بیاورد و او در خانه باشد. اگر به او خبر می‌دادند، مولود پسر است، با خوشحالی و هیجان وصف‌‏ناپذیری به خانه باز می‌گشت، اما اگر به او  خبر می‌دادند که نوزاد دختر است، آتش خشم و اندوه همه وجودش را در بر می‌گرفت.[4] با توجه به آنچه بیان شد، بسیاری از مردم دوران جاهلیت - نه تمامشان – علاقه‌ای به فرزندان دختر نداشتند. برخی از آنها دخترانشان را می‌کشتند و برخی نیز با قبول شرمندگی در جامعه، با ناراحتی دختران را نگه می‌داشتند. قرآن کریم شدیداً این کار را محکوم کرده و می‌گوید: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»؛[5] در قیامت در باره دختران زنده به گور شده سؤال می‌شود که به چه گناهی آنها کشته شدند؟ اولین باری که این رسم غلط عملی شد، در واقعه جنگ بنی‌تمیم با کسرای ایران بود که در آن جنگ عده‌‏ای از زنان قبیله، اسیر لشکر کسری شدند و آنان را به اسیری به دربار کسری بردند، در آن‌جا دختران را به عنوان کنیز نگاه داشتند و پس از مدتی که میان دو طرف صلح بر قرار شد، بنی‌تمیم اسیران خود را مطالبه کردند. دربار کسری آنان را مخیر کرد که می‌خواهند به قبیله خود برگردند، یا در دربار بمانند، عده‌‏ای از دختران از رفتن به قبیله خویش خودداری نمودند. مردان قبیله غضبناک شده تصمیم گرفتند از این پس اگر دختردار شدند زنده زنده دفنشان کنند، و همین کار را کردند، قبایل دیگر نیز از آنها یاد گرفته، کم کم این جریان در همه جا منتشر شد، و دخترکشی رواج پیدا کرد.[6]   [1] . نحل، 58، 59. [2] . ‏جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏6، ص 154، قم، هجرت، چاپ اول، 1376ش. [3] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 271، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [4] . فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 20، ص 225، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق. [5] . تکویر، 9. [6] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 277، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
عنوان سوال:

با سلام. آیا اعراب جاهلی پیش از اسلام، همه دختران خود را زنده به گور می‌کرند؟ اگر این‌گونه بود، پس چگونه نسلشان ادامه می‌یافت؟!


پاسخ:

آنچه از قرآن کریم و منابع تاریخی استفاده می‌شود، این است که بسیاری از مردم دوران جاهلیت - نه تمامشان – علاقه‌ای به فرزندان دختر نداشتند. برخی از آنها دخترانشان را می‌کشتند و برخی نیز با قبول شرمندگی در جامعه، با ناراحتی دختران را نگه می‌داشتند.
قرآن کریم در باره آنان می‌فرماید:« وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثی‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیمٌ». «یَتَواری‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلی‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُون».‏[1] در حالی‌که هر گاه به یکی از آنها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فرط ناراحتی) سیاه می‌شود و به شدّت خشمگین می‌گردد. به دلیل بشارت بدی که به او داده شده، از قوم و قبیله خود متواری می‌گردد (و نمی‌داند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاک پنهانش کند؟! چه بد حکم می‌کنند.
قرآن کریم در این آیات به داستان زنده به گور کردن دختران در فرهنگ جاهلی قبل از اسلام اشاره می‌کند و می‌فرماید؛ اگر به یکی از آنان خبر داده می‌شد که همسرش دختری به دنیا اورده، آن‌چنان ناراحت می‌شد که از شدّت خشم چهره‌اش سیاه می‌گشت و به زحمت خشم و اندوه خود را فرو می‌برد. او با خود می‌اندیشید که آیا خواری و ننگ دختر داشتن را بپذیرد و آن دختر را نگه دارد، یا او را در زیر خاک پنهان سازد و زنده به گور کند. البته گاهی دختران را با تمام ناراحتی نگه می‌داشتند و گاهی هم آنها را زنده به گور می‌کردند.
این فرهنگ زشت عصر جاهلی، دلایل مختلفی می‌توانست داشته باشد.
1. در جنگ‌‏ها اگر منجر به شکست می‌شد، دختران اسیر دشمن می‌شدند و این برای آنان مایه ننگ و عار بود.
2. در گذشته فرزندان پسر کار می‌کردند و با کار کردن در کنار پدر پشتوانه اقتصادی خانواده محسوب می‌شدند، در حالی‌که دختران فقط مصرف کننده بودند.
3. گاهی هم در عصر جاهلی، فرزندان را - چه پسر و چه دختر- به جهت فقر و تنگ‌دستی و از ترس این‌که نتوانند خوراک آنها را تأمین کنند می‌کشتند.[2]
4. وجود جنگ‌ها و نزاع‌های دائمی قبیلگی میان آنها، سبب فقدان سریع مردان و پسران جنگ‌جو می‌شد و به طور طبیعی تناسب و تعادل میان تعداد دختران و پسران به هم می‌خورد، تا آن‌جا وجود پسران عزیز شده بود که تولد یک پسر، مایه مباهات بود و تولد یک دختر، مایه ناراحتی و رنج یک خانواده.[3]
این عوامل باعث می‌شد تا به محض این‌که حالت وضع حمل به زن دست می‌داد شوهر، از خانه متواری می‌گشت، مبادا دختری برای او بیاورد و او در خانه باشد. اگر به او خبر می‌دادند، مولود پسر است، با خوشحالی و هیجان وصف‌‏ناپذیری به خانه باز می‌گشت، اما اگر به او  خبر می‌دادند که نوزاد دختر است، آتش خشم و اندوه همه وجودش را در بر می‌گرفت.[4]
با توجه به آنچه بیان شد، بسیاری از مردم دوران جاهلیت - نه تمامشان – علاقه‌ای به فرزندان دختر نداشتند. برخی از آنها دخترانشان را می‌کشتند و برخی نیز با قبول شرمندگی در جامعه، با ناراحتی دختران را نگه می‌داشتند.
قرآن کریم شدیداً این کار را محکوم کرده و می‌گوید: «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»؛[5] در قیامت در باره دختران زنده به گور شده سؤال می‌شود که به چه گناهی آنها کشته شدند؟
اولین باری که این رسم غلط عملی شد، در واقعه جنگ بنی‌تمیم با کسرای ایران بود که در آن جنگ عده‌‏ای از زنان قبیله، اسیر لشکر کسری شدند و آنان را به اسیری به دربار کسری بردند، در آن‌جا دختران را به عنوان کنیز نگاه داشتند و پس از مدتی که میان دو طرف صلح بر قرار شد، بنی‌تمیم اسیران خود را مطالبه کردند. دربار کسری آنان را مخیر کرد که می‌خواهند به قبیله خود برگردند، یا در دربار بمانند، عده‌‏ای از دختران از رفتن به قبیله خویش خودداری نمودند. مردان قبیله غضبناک شده تصمیم گرفتند از این پس اگر دختردار شدند زنده زنده دفنشان کنند، و همین کار را کردند، قبایل دیگر نیز از آنها یاد گرفته، کم کم این جریان در همه جا منتشر شد، و دخترکشی رواج پیدا کرد.[6]   [1] . نحل، 58، 59. [2] . ‏جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏6، ص 154، قم، هجرت، چاپ اول، 1376ش. [3] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 271، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [4] . فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 20، ص 225، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق. [5] . تکویر، 9. [6] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 277، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین