چرا در مسئله ارتداد، حکم زن و مرد متفاوت است؟

شرح پرسش:
چرا اگر یک زن مرتد شود حکم او اعدام نیست، ولی اگر یک مرد مرتد شود حکم او بنا به شرایطی اعدام است؟

پاسخ:
پاسخ اجمالی:
اسلام از انسان ها می خواهد که با بینش و استدلال کافی و آگاهانه این دین الاهی را بپذیرند و در پرتو آن هدایت یابند، ولی بعد از پذیرفتن، برای کسانی که آن را رها کرده و کافر می شوند مجازات سنگینی در نظر گرفته است؛ چون این می تواند ابزاری برای تبلیغ بر ضد اسلام قلمداد شده و سایر مسلمانان را نیز تحت تأثیر منفی خود قرار دهد.
اما با توجه به ویژگی های متفاوت زن و مرد و این که این دو جنس دارای ویژگی های روحی، روانی و جسمی خاص خود هستند که هر کدام را از دیگری متمایز می سازد؛ مثلاً زن از نظر بعد روحی و روانی دارای عواطف و احساسات شدیدتری نسبت به مرد می باشد پس حکمی که در مورد این دو جنس داده می شود نمی تواند یکسان باشد.
اصولاً قانون، زمانی حکیمانه است که با توجه به شرائط و ویژگی های افراد جعل شود. و این خداوند متعال است که به همه خصوصیات بندگان خویش اشراف کامل دارد و بر اساس آن امر و نهی می کند.
انسان با توجه به دانش اندکش نمی تواند حکمت تفاوت احکام را به طور کامل و دقیق درک نماید، مگر این که این تفاوت در آیات و روایات بیان شده باشد. لذا قیاس زن با مرد (بدون در نظر گرفتن ویژگی هایشان) درست نیست. این چیزی است که انسان از آن نهی شده است.

پاسخ تفصیلی:
ارتداد از واژه "ردّ" در لغت به معنای بازگشت است و در فرهنگ دینی بازگشت به کفر، ارتداد و رده نامیده می شود. [1]
برخی از محققان معتقدند، ارتداد گرچه به معنای رجوع و بازگشت است، اما در معنای اصطلاحی آن قید جحود اخذ شده است.
جاحد کسی است که با وجود علم به حقانیت چیزی یا حداقل شک در آن، با وجود اتمام حجت باز هم انکار می کند. [2]
از این رو اسلام پیروی کورکورانه و بی دلیل نمی خواهد. بلکه معتقد است بایستی با دلائل منطقی و دور از ابهام و پیچیدگی که فرا راه همگان قرار دارد به مبانی مذهبی پایبند شد. [3]
قرآن کریم در همین رابطه می فرماید: (اگر یکی از مشرکان به تو پناهنده شد، به او پناه بده، تا گفتار خدا را بشنود. آنگاه او را به مأمنش برسان...). [4]
به دنبال همین فرمان بود که شخصی به نام(صفوان) خدمت پیامبر اسلام (ص) شرفیاب گردید و از حضرتش خواست که اجازه دهد مدت 2 ماه در مکه بماند تا درباره اسلام تحقیق نماید. شاید به حقانیت و درستی دین اسلام برسد و به آن ایمان آورد. پیامبر (ص) فرمودند من در عوض 2 ماه 4 ماه به تو مهلت و امان می دهم. [5]
از طرفی احکام اسلام با توجه به مصالح و مفاسد واقعی جعل شده است که احکام مربوط به ارتداد نیز از این قاعده مستثنا نیست.
برخی از آیات از جمله آیه 217سوره بقره و آیه 72 سوره آل عمران نشان می دهد ارتداد به عنوان یک جریان فتنه انگیز برای ایجاد تزلزل در باورهای دینی مسلمانان از سوی دشمنان داخلی و خارجی مطرح بود). [6]
در آیه 72 سوره آل عمران می فرماید: "جمعی از اهل کتاب (به پیروان خود)گفتند در اول روز به آنچه بر مومنان نازل شده است ایمان بیاورید و در پایان روز انکارش کنید (از آئین اسلام باز گردید) شاید آنها [مؤمنان] از آئین خویش بازگردند". [7]
در واقع ارتداد در معنای حقیقی خود ابزار انکار دین و تبلیغ علیه آن از روی عناد و ستیز است نه پایه استدلال و ناشی از شبهه و اشتباه، از این رو می توان گفت که فلسفه ارتداد عبارت است از: تبلیغ علیه دین و در نتیجه تهدید نظم و اخلاق عمومی جامعه اسلامی. [8]
اسلام برای پیشگیری از حوادث سوئی که ممکن است از راه تغییر مذهب دامنگیر جامعه اسلامی شود، صریحاً دستور می دهد، اگر مرد مسلمانی که از پدر و مادر مسلمان متولد شده (مرتد) شود (که به او (مرتد فطری) گفته می شود) کیفر اعدام داده شود، ولی چنانچه از پدر و مادری غیر مسلمان متولد شده باشد بعد اسلام اختیار کند سپس کافر گردد (که به او (مرتد ملی) گفته می شود) برای مدتی او را امر به توبه کنند چنانچه نپذیرفت او را نیز اعدام کنند. [9]
اما اگر زن مرتد شود اسلام برای او کیفر آسان تری قرار داده است. [10] با این توضیح که زن مرتد (ملی یا فطری) کشته نمی شود، بلکه او را به توبه فرا می خوانند. چنانچه توبه کرد او را آزاد می کنند در غیر این صورت در زندان باقی می ماند و به هنگام نماز او را تازیانه زده و در تنگنای معشیتی قرار می دهند. [11]
باید توجه داشت از دیدگاه اسلام همه انسان ها (زن و مرد) در خلقت یکسانند: (خلقکم من نفس واحدة)، [12] و نسبت به یکدیگر برتری ندارند و تنها ملاک برتری تقوای الاهی است: (ان اکرمکم عندالله اتقاکم). [13]
اما به هر حال هر یک از دو جنس زن و مرد دارای ویژگی های روحی، روانی و جسمی خاص خود است که او را از دیگری متمایز می سازد؛ مثلاً همه ما می دانیم که زن از بعد روحی و روانی دارای عواطف و احساسات شدیدتری است و شاید بتوان گفت که در روایت امیر المومنین (ع): "المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة"؛ زن گل است نه قهرمان،‌ [14] همین حقیقت نهفته است.
این مطلب، حقیقتی است که یافته های محققان و دانشمندان نیز بر آن گواهی می دهد:
یک روان شناس مشهور آمریکائی می گوید: "دنیای مرد با دنیای زن به کلی فرق می کند ... علاوه بر این احساس این دو موجود هیچ وقت مثل هم نخواهد بود".
(کلیو دالسون) می گوید: به عنوان یک زن روان شناس بزرگ ترین علاقه ام مطالعه روحیه مردهاست... به این نتیجه رسیده ام خانم ها [بیشتر] تابع احساسات و آقایان تابع عقل هستند. بسیار دیده شد، که خانم ها از لحاظ هوش نه فقط با مردان برابری می کنند، بلکه گاهی در این زمینه از آنها برتر هستند. کارهائی که به تفکر مداوم احتیاج دارد زن را کسل و خسته می کند.
(اتو کلاین برگ): زن ها عموماً احساسی تر از مردان هستند.
(محمد قطب): اگر زنان بخواهند مادر باشند باید احساساتی باشند. [15]
لذا اگر [احکام] بدون توجه به هر گونه تفاوت و اختلاف جعل شود خلاف مصلحت تشریع و تقنین بوده و مصالح جامعه آن طور که باید تأمین نمی شود. از این رو برخی تکالیف و احکام مربوط به زن و مرد و از جمله حکم ارتداد با یکدیگر متفاوت است.
بنابراین می توان گفت: (زن ها نظر به این که از لحاظ سازمان دفاعی و فکری نوعاً با مردها متفاوت اند و زودتر تحت تأثیر قرار می گیرند. چنانچه مرتد شوند اسلام برای آنها کیفر آسان تری قرار داده است. [16]
ناگفته نماند که علم و دانش بشری ناچیز است و به گفته ویلیام جیمز معلومات انسان در مقابل مجهولاتش مانند قطره در مقابل دریا است [17] و به تعبیر انیشتین آنچه تا کنون انسان از کتاب طبیعت خوانده تازه به اصول زبان آشنا شده است. [18]
بر همین اساس عقل انسان قادر به درک کامل ملاکات (مصالح و مفاسد) و چرائی احکام نیست و آنچه که به عنوان فلسفه برخی از احکام (از جمله حکم ارتداد) بیان می شود اگر متکی به منابع وحیانی نباشد و معصومین (ع) حکمت آن را نفرموده باشند، در حد یک احتمال است؛ چرا که به فرموده امام زین العابدین (ع): (انّ دین الله لا یصاب بالعقول الناقصة) دین خدا را با عقل مردم نمی ‌توان به دست آورد. [19] و بنابر فرمایش امام صادق (ع): (ان دین الله لا یصاب بالقیاس) دین خدا را با قیاس نمی توان به دست آورد. [20]

پی نوشتها:
[1] . نرم افزار پرسمان
[2] . صرامی، سیف الله، احکام مرتد از دیدگاه اسلام و حقوق بشر، ص 255.
[3] . قربانی، زین العابدین، اسلام و حقوق بشر، ص 480.
[4] . توبه، 6.
[5] . ابن الاثیر، اسدالغابة، ج 3، ص 22 به نقل از اسلام و حقوق بشر، ص 481.
[6] . نرم افزار پرسمان.
[7] . آل عمران، 72.
[8] .صرامی،سیف الله، احکام مرتد از دیدگاه اسلام و حقوق بشر، ص 281.
[9] . قربانی، زین العابدین، اسلام و حقوق بشر، ص 484.
[10] . همان، ص 484.
[11] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 2، کتاب حدود، ص 445.
[12] . نساء، 1.
[13] . حجرات، 13.
[14] . کلینی، کافی، ج 5، ص 510.
[15] . اسلام و حقوق بشر.
[16] . همان، ص 484.
[17] . اسلام و حقوق بشر، ص 82 – 92.
[18] . همان.
[19] . بحار الانوار، ج 2، ص 303.
[20] . همان، ج 26، ص 33.
منبع: www.islamquest.net