شرح پرسش:
در آیه نهم سوره انفال می خوانیم که جنگ جویان بدر با ارسال 1000 فرشته از جانب خداوند مورد پشتیبانی قرار گرفته اند، اما در آیه 124 سوره آل عمران، تعداد آن فرشتگان، 3000 نفر اعلام شده است! آیا این آمارها متناقض نیست؟
پاسخ اجمالی:
در آیه 9 سوره مبارکه انفال به بشارت خداوند برای فرستاده شدن 1000 فرشته برای کمک به مسلمانان در جنگ بدر اشاره شده است، ولی در آیه 124 سوره آل عمران به وعده پیامبر مبنی بر این که اگر نیاز باشد خداوند 3000 فرشته برای یاری فرو می فرستد که با حالت استفهام بیان شد، نه این که گفته باشد قطعا 3000 فرشته فرود می آیند. با همه این موارد، به تصریح قرآن، پیروزی در جنگ بدر نه تنها به دلیل کمک فرشتگان، بلکه تنها به دلیل یاری خداوند بیان شده و تقوای الاهی نیز به عنوان شرط چنین امدادهایی ذکر گردید.
پاسخ تفصیلی:
بدر: نام سرزمینی است میان مکه و مدینه که در آن جا جنگی بین مسلمانان به فرماندهی حضرت رسول (ص) و مشرکان، در صدر اسلام در گرفت؛ از این رو آن جنگ را بدر نامیدند.[1]
مفهوم نقیض و متناقض:
مشهور گفته اند نقیض هر چیزی رفع و برداشتن آن است؛ مثل انسان و لا انسان[2] و در آن هشت چیز را شرط دانستند.[3] بنابر تعریفی که از تناقض شد بین دو آیه شریفه مورد اشاره هیچ گونه تناقضی وجود ندارند.
توضیح آیات:
خداوند در آیه نهم سوره انفال می فرماید: "(به خاطر بیاورید) زمانی را (که از شدت ناراحتی در میدان بدر،) از پروردگارتان کمک می‌خواستید و او خواسته شما را پذیرفت (و گفت): من شما را با یک هزار از فرشتگان، که پشت سر هم فرود می‌آیند، یاری می‌کنم. و در آیه 124 سوره آل عمران می فرماید: "در آن هنگام که تو به مؤمنان می‌گفتنی: آیا کافی نیست که پروردگارتان، شما را به 3000 هزار نفر از فرشتگان، که از آسمان فرود می‌آیند، یاری کند؟!
آنچه از آیه نهم سوره مبارکه انفال فهمیده می شود اشاره به این است: وقتی مسلمانان در میدان جنگ بدر از شدت ناراحتی و نگرانی شکست توسط دشمن، دست دعا و تمنا بالا بردند و از خدا یاری و کمک خواستند، خدای تعالی دعایشان را مستجاب ساخت و به آنان بشارت فرو فرستادن 1000 فرشته برای یاریشان داد: به خاطر بیاورید زمانی را که از شدت ناراحتی در میدان بدر از پروردگارتان کمک خواستید و او خواسته شما را پذیرفت و گفت من شما را با یک هزار از فرشتگان که پشت سرهم فرود می آیند یاری می کنم،[4] این بشارت و استجابت و جواب مثبت به استغاثه و دعای مسلمانان باعث تجدید قوای روانی و تقویت روحیه سپاهیان مسلمان درآن میدان شد و نتیجه جنگ به سود مسلمانان رقم خورد.
در ادامه سوره هر چند بشارت فرو فرستاده شدن فرشتگان باعث شادی و اطمینان در دل مسلمانان شد، اما عامل پیروزی مسلمانان بر سپاه مشرکان؛ خداوند حکیم دانسته شد.[5] لذا همان طور که واضح است از ظاهر آیه فهمیده می شود که تعداد افراد فرشتگانی که خداوند بشارت و و عده فرستاده شدنشان را برای یاری به مسلمانان در جنگ بدر داده 1000 نفر بوده است.
اما آن جا که در آیه شریفه 124 سوره آل عمران عدد 3000 نفر آمده است، این نیست که بخواهد آماری دیگر و متفاوت از آنچه در آیه نهم سوره مبارکه انفال آمده، ارائه دهد، حتی اساساً در صدد بیان تعداد فرشتگان فرو فرستاده شده و یا بشارت داده شده نیست.
از آهنگ و لحن بیان آیه معلوم است که در صدد بیان حکم تعداد نیست، بلکه خداوند در آیه شریفه اشاره شده به سخن حضرت رسول (ص) در آن روز دارد که مسلمانان در جنگ بدر نگران شکست خوردن از دشمن بودند او می خواست به مسلمانان بقبولاند که یاری و پشتیبانی خدای برای رسیدن به پیروزی حتمی است و این مهم محقق خواهد شد؛ برای همین به آنان وعده داده که حتی اگر لازم باشد خداوند با 3000 فرشته به یاریتان می شتابد[6] و این به این معنا نیست که خداوند 3000 فرشته برای یاری و به دست آمدن پیروزی فرو فرستاده باشد. این فقط وعده پیامبر برای تقویت قوای روانی بود که به حالت استفهام خطاب به مسلمانان بیان شد (آیا کافی نیست که پروردگار تان شما را به 3000 از فرشتگان که از آسمان فرود می آیند یاری کند؟[7]
لذا در هیچ یک از دو آیه به طور قطع و یقین بیان نشد که چه تعداد فرشتگان برای یاری مسلمانان در جنگ بدر فرود آمدند تادر دو آیه تناقضی پیش آمده باشد؟
علامه طباطبائی، با نگاهی دیگر در این باره بیان می دارد: اما نزول سه هزار ملک در روز بدر منافاتی با آیه سوره انفال ندارد، که می‌گوید: "فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفِینَ". برای این که کلمه" مردفین" به معنای پشت سر هم است، و آیه را چنین معنا می‌دهد که با چند هزار ملک که هر هزارش دنبال هزاری دیگر باشد مدد خواهم کرد، که توضیح این معنا در تفسیر سوره انفال آمده است.[8]
آنچه از ظاهر آیه فهمیده می شود این است که خداوند آیه 9 سوره انفال فقط بشارت فرود 1000 فرشته را دادند و پیامبر هم برای تقویت روحیه مسلمانان آن طور که در آیه 124 سوره آل عمران آمده؛ بیان داشتند که اگر 3000 فرشته به یاریتان بیایند کافی نیست؟ و البته شرط یاری خداوند برای پیروزی تقوا پیشه کردن بیان شد.
پی نوشتها:
[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص79، چاپ یازدهم، دار الکتاب الاسلامیة، تهران، 1368، ابو عبدالله، محمد ابن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، ج 1، ص 119، چاپ اول، شرکت مولفان ومترجمان.
[2] غروی، محمد حسین، نهایة الدرایة، ج 1، ص 406.
[3] موضوع، محمول، مکان، زمان، قوه، فعل، اضافه و جزء و کل.
[4] انفال، 9.
[5] انفال،10.
[6] تفسیر نمونه، ج 7، ص126.
[7] آل عمران،124.
[8] ترجمه المیزان، ج 4، ص 11.
منبع: www.islamquest.net
