آیا تناقضی در بیان تعداد باغ‌‌های بهشتی در آیات قرآن کریم وجود دارد؟

شرح پرسش:
چند باغ در بهشت وجود دارد؟ یک باغ که در سوره‌‌های: زمر آیه 73، سوره فصلت آیه 30، سوره حدید آیه 21، سوره نازعات آیه 41؛ آمده است یا زیادتر که در سوره‌‌های: کهف آیه 31، سوره حج آیه 23، سوره فاطر آیه 33 آمده است؟

پاسخ:
کلمه (جَنّة) از آن دسته کلماتی است که علاوه بر معنای حقیقی خود، معنای دیگری را نیز پس از نزول وحی به دست آورده است. (جنة) که دارای دو جمع (جنّات) و (جنان) است، در حقیقت به معنای باغ و بوستان است، ولی پس از نزول قرآن و بیان مسائل معاد، به معنای (بهشت) در مقابل مفهوم (جهنّم) نیز به کار رفته است؛[1] مانند کلماتی چون (صلاة)، (حج) و مانند آنها که پس از بیان احکام اسلامی معانی جدیدی به دست آوردند.
از این‌رو؛ در آیات دسته اول که کلمه (الجنة) به شکل مفرد آمده است، مقصود اصل وجود (بهشت) است؛ مانند: (و کسانی که تقوای الهی پیشه کردند گروه گروه به سوی بهشت برده می‌‌شوند).[2] به خوبی روشن است که در این آیه برداشت معنای (باغ و بوستان) کاملاً بی معنا است؛ بلکه منظور اصل وجود بهشت است. همچنین است در باقی آیاتی که در پرسش آمده است.
در آیات دیگری که (جنة) به شکل تثنیه و جمع آمده است؛ گاه مقصود باغ و بوستان است، مانند: (بر بسترهایی که آستر آنها از ابریشم درشت‌‌بافت است، تکیه زنند و چیدن میوه [از] آن دو باغ [به آسانی‌] در دسترس است).[3] و گاه به معنای بهشت‌ها؛ مانند: (و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌‌اند، در باغ‌‌های بهشت‌‌ها هستند).[4]
از این‌رو؛ نه تنها هیچ تناقضی در آیاتی که در پرسش مطرح شده است، وجود ندارد؛ بلکه در مواردی هم که صحبت از چندین بهشت شده است، باز هم تناقضی به چشم نمی‌خورد؛ زیرا در حقیقت در برخی آیات سخن از اصل وجود بهشت برای مؤمنان و صالحان شده است و نه تعداد، و در برخی دیگر، اشاره به درجات مختلف و بهشت‌های گوناگون شده است.
از آن‌جا که افراد از جهت ایمان دارای مراتب مختلف می‌باشند، قطعاً در آخرت نیز متناسب با مرتبه و درجه ایمان و تقوای آنها، دارای مراتب و درجات خواهند بود. برای نمونه؛ وقتی می‌گوییم کسانی که برنده مسابقه شوند، به آنها (خانه) می‌دهیم؛ و این خانه نیز دارای طبقات مختلف و واحدهایی با امتیازات متفاوت است. این عبارت هیچ تناقضی ندارد با این‌که بگوییم به آنها (خانه‌های) مجلل و زیبا و یا (خانه‌های) طبقات بالا یا پایین را می‌دهیم؛ زیرا یک‌جا صحبت از اصل وجود خانه است و یک‌جا صحبت از تعداد و نوع خانه‌ها.
بهشت نیز به مانند آن خانه است؛ چنان‌چه امام صادق(ع) فرمود: (هیچ‌گاه نگویید که بهشت یکی است، همانا خداوند فرموده است: و غیر از آن دو بهشت، دو بهشت دیگری هست[5] و نگویید که (بهشت دارای) یک درجه و رتبه است، همانا که خداوند متعال فرموده است: بهشت دارای درجاتی است که بعضی بر بعض دیگر اشراف قرار دارد. فضیلت هر قومی [بر دیگران] به اعمال آنهاست).[6]

پی نوشتها:
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 13، ص 99 - 100، دار صادر، بیروت، 1414ق.
[2]. زمر، 73.
[3]. رحمن، 54.
[4] شوری، 22.
[5]. الرحمن، 62.
[6]. بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص243، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، 1416ق.
منبع: www.islamquest.net