بهترین(خیر البریة) و بدترین(شر البریة) مخلوقات چه کسانی هستند؟

شرح پرسش
آیه خیر البریة و شر البریه به چه آیه‌ای در قرآن می‌گویند؟ آن‌را توضیح دهید که چرا به این نام خوانده شده است؟

پاسخ :
در قرآن کریم بدترین و بهترین مخلوقات این‌گونه بیان شده‌اند: (إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ فی‌ نارِ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ، إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ)؛[1] کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آن می‌مانند آنها بدترین مخلوقات‌اند! (امّا) کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات خدایند.
این دو آیه بدترین و بهترین مخلوقات را بیان می‌کنند. در برخی از روایات، مصادیقی برای این آیه ذکر شده است:
امام صادق(ع) فرمود: (علی(ع) پیش رسول خدا(ص) در خانه‌ی ام سلمه رسید، رسول خدا(ص) هنگامی که علی(ع) را دید فرمود: ای علی! حالت چگونه خواهد بود در آن هنگام که همه ملت‌ها جمع شوند و میزان‌های عدل نصب گردند و مردم را برای حساب و محاکمه آماده سازند. در این هنگام، اشک از دیدگان امام علی(ع) جاری شد، رسول خدا(ص) فرمود: ای علی! چرا گریه می‌کنی؟ به خداوند سوگند، تو و شیعیانت در آن روز با چهره‌های سفید و سیراب در محشر حاضر می‌شوید، صورت‌های آنها نورانی، شاداب و خندان هستند. در آن روز دشمنانت را حاضر می‌کنند در حالی‌که صورت‌های آنان سیاه‌ است آنها افرادی شقی و بد عاقبت و معذب هستند، مگر نشنیده‌ای که خداوند فرموده: (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ)، اینها تو و شیعیانت می‌باشند، ولی آنهایی که کافر شدند و آیات ما را انکار کردند، بدترین مردم هستند (أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ) و این گروه دشمنان شما می‌باشند).[2] در این روایت برای (شرّ البریّة) و (خیر البریّة) مصداقی بیان شده است.
این مضمون در بسیاری از روایات ذکر شده است[3] که در این‌جا به ذکر روایت بالا بسنده می‌شود.
نکته دقیقی در این‌جا وجود دارد که لازم به ذکر است؛ ایمان و به تبع آن مومنان، دارای مراتبی هستند که هر یک از آنها را در رتبه‌ای قرار می‌دهد و برای هر یک جایگاهی را مشخص می‌کند. بنابر روایات مذکور، امیر المومنین علی(ع) و شیعیان آن حضرت در صدر این گروه، بعد از نبوت پیامبر(ص) قرار دارند، یعنی بعد از این‌که حضرت محمد(ص) به پیامبری مبعوث شد و اسلام، ادیان پیشین خود را نسخ کرد؛ مسلمانان صاحبان ایمان واقعی شدند و در میان اینها نیز علی(ع) و شیعیان ایشان قرار دارند که بدان‌ها می‌توان خیر البریه را اطلاق کرد. البته در میان اینها نیز مراتبی وجود دارد؛ علی(ع) از شیعیان خود برتر است و در میان شیعیان ایشان نیز مراتبی وجود دارد که برخی را بر برخی دیگر برتری می‌بخشد. با این حال، اینان گروهی را تشکیل می‌دهند که می‌توان آنها را خیر البریه دانست. همچنین باید توجه داشت پیامبر‌(ص) از تمام مومنان، حتی آنها که خیر البریه نامیده شده‌اند، برتر است ولی این بیان مصداق خیر البریه، در مقام بیان بعد از پیامبر(ص) می‌باشد.
به ‌علاوه؛ برخی از کلمات این آیه باید مورد دقت بیشتری قرار گیرد؛ برای نمونه، از تعبیر (کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ) به دست می‌آید که همه مشرکان و اهل کتاب مورد نظر روایت نیستند، بلکه منظور مشرکانی هستند که با حق و حقیقت که همان اسلام باشد آشنا شدند، ولی از پذیرش آن خودداری کردند. آنها حق را دیدند و فهمیدند ولی برای نفس و منافع خود، از پذیرش آن خودداری می‌کنند؛ آری اینان شایسته صفت بدترین مخلوقات خداوند ‌هستند.
همچنین از تعبیر (أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ) که بهترین در میان تمام مخلوقات را بیان می‌کند، برتری برخی از انسان‌ها بر همه موجودات حتی فرشته‌ها نیز به دست می‌آید که این مختصر مجال بیان بیشتر پیرامون این موضوع را ندارد.
پی نوشت:
[1]. بینه، 6- 7.
[2]. شیخ طوسی، الأمالی، ص 671، انتشارات دارالثقافة، قم، چاپ اول، 1414ق.
[3]. ر.ک: شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 182- 183، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 7، ص 182، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق؛ فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق: محمودی، محمد کاظم، ص 583، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1410ق.
منبع:
islamquest.net