روح انسان، پس از جدا شدن از جسد خاکی ، در جسم های لطیفی قرار می گیرد که بسیاری از خصوصیات جسم خاکی را ندارد، اما از هر نظر، شبیه بدن است، به این جسم لطیف، (قالب مثالی)، یا (بدن مثالی) گویند؛ یعنی بدنی شبیه همین بدن؛ با این تفاوت، که نه به کلی مجرد و نه مادی محض است. (1)
پس از جدایی روح از بدن، جسم از بین می رود، اما روح در عالم برزخ، زنده و باقی می ماند تا قیامت شود و دوباره روح در همان جسم حلول کند و از قبر بیرون آید. بسیاری از ارواح در عالم برزخ، بهشت و جهنم را درک می کنند؛ همان گونه که بعضی در همین دنیا درک می کنند. پس از مرگ، روح برخی انسان ها در بهشت برزخی متنعم می گردد و روح دسته ی دیگر در جهنم برزخی معذب می شود و گروهی نیز در حال خواب گونه به سر می برند.
از نظر روایت انسان ها، در عالم برزخ، پنج گروهند:
1. برخی، به بهشت برزخی وارد می شوند، که آن ها درجه ی اعلای ایمان و کمال را دارا هستند.
2. برای بعض دیگری دری از بهشت برزخی، به سوی قبرشان باز می شود. آنان مؤمنانی هستند که در درجه ی پایین تر قرار دارند.
3. دسته ای برای عذاب در جهنم برزخی وارد می شوند و تا بخشودگی گناهانشان در آن جا به سر می برند. آنان، مؤمنان گنه کار هستند.
4. برخی دیگر در جهنم برزخی وارد شده و تا قیامت عذاب می شوند. آنان کافران هستند.
5. عده ای ، وارد هیچ یک از بهشت و جهنم برزخی نمی شوند، بلکه روحشان تا برپایی قیامت رها می گردد. آنان، نه اهل ثواب هستند تا مستحق نعمت باشند، و نه اهل گناه، تا سزاوار عذاب گردند. (2)
در روایات وارد شده است، که دعا و اعمال خیر بازماندگان - به ویژه؛ فرزندان صالح - و هدایایی که آنان برای میت می فرستند، مانند: صدقات، نماز، استغفار و هر کار نیکی که ثوابش را به میت هدیه کنند، باعث آسایش و رفع عذاب میت، یا کاهش آن می گردد. امام صادق علیه السلام می فرماید: ( همان گونه که زندگان، با هدایا شاد می شوند، اهل قبر و برزخیان نیز با ترحم و استغفاری که نسبت به آنان می شود، شاد می گردند). (3)
نیز فرمود: (یتجافی عنه العذاب مادام الندی فی التراب (4) ؛ تا وقتی که رطوبت آب، روی خاک قبر هست، عذاب قبر از میت دور می گردد).
از این روایت و مانند آن می فهمیم، که با اعمال صالح می توان برای اموات، توشه و ثواب فرستاد.
در روایات دیگری آمده است که هرگاه فرزند صالح در دنیا عمل خوبی انجام دهد، ثواب آن را به حساب پدر و مادر از دنیا رفته ی او نیز می نویسند؛ از این رو باید تلاش کرد تا حقوق باقی مانده بر گردن میت - حق الله و حق الناس - ادا گردد.
با استفاده از قرآن، قیامت را برای من توصیف کرد.
در قرآن کریم، بیش از یکصد نام برای (قیامت) ذکر شده است؛ مانند: یوم الحسرة (مریم، 39) ، یوم الحساب (غافر، 27) یوم الآخرة (بقره، 177)، یوم الدین(حمد، 4) یوم الفصل (نبأ، 17)، یوم الموعود (بروج، 2)، یوم العظیم (مریم، 37)...
قرآن کریم قیامت را با نشانه معرفی می کند؛ از جمله در سوره ی تکویر (آیه های یک تا نه) برای آغاز قیامت هشت نشانه ذکر شده است. نفخه ی صور، یکمی از این علامت هاست، که به وسیله ی فرشته ای به نام اسرافیل علیه السلام صورت می گیرد. با دمیدن جناب اسرافیل در صور، تمام مردم می میرند. بار دوم، که در آن دمیده می شود؛ همگان برای حساب رسی روز قیامت زنده می شوند. (5)
پس از پایان مرحله رستاخیز (ویرانی جهان) مرحله دوم آغاز می گردد تا برای رسیدگی به اعمال انسان ها - که در پرورنده ی هر کس ضبط و ثبت است - دادگاه عدل خداوند تشکیل شود. قرآن در این باره می فرماید: (و جاء ربک و الملک صفاً صفا) (6)؛ ( و [فرمان] پروردگارت و فرشته [ها] صف در صف آیند ...).
در قیامت، بازپرسی، همگانی و عمومی است و حتی از پیامبران خدا نیز پرسش می شد. (7)
در صحرای محشر، گواهانی نیز علیه انسان ها، اقامه ی شکایت و شهادت می کنند. برخی از شاکیان عبارت است از: خداوند متعال (یونس، 61)؛ پیامبران و اوصیای الهی (نساء،41)؛ اعضای و جوارح انسان ؛ مانند: دست و پا ، پوست تن و ... (نور، 24 و فصلت، 21)، فرشتگان (ق،21) زمینی است که انسان روی آن زندگی کرده و اطاعت و گناه از او سر زده است (زلزال،4)؛ زمانی که اعمال ، در آن انجام شده است. (8)
سخن درباره ی قیامت و اوصاف و ویژگی های آن بسیار است و در این نوشتار کوتاه، نمی گنجد. (9)
پی نوشت:
1. ر.ک؛ تفسیر نمونه، ج 14، ص 322.
2.فروع کافی ج3، ص 238، کتاب الجنائز، باب (المسألة فی القبر و من یسأل و لا یسأل) و آیة الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 5، ص 478 -443.
3. محجة البیضاء، ج 8، ص 292.
4. اصول کافی، ج 3، ص 200.
5. ر.ک؛ پیام قرآن، ج 6، ص 74-66.
6. الفجر (89): 22.
7. الأعراف (7): 6.
8. ر.ک؛ تفسیر نمونه، ج 26، ص 176-170 و 225 و 470.
9. ر.ک؛ شهید آیة الله دستغیب شیرازی، معاد و محسن قرائتی، معاد.
