در نهج البلاغه، چه ویژگی‌هایی برای یاران امام زمان (عج) بیان شده است؟

نهج البلاغه آینه‌ای است که سیمای پر فروغ قائم آل محمّد علیهم السلام در آن گرچه اندک، ولی زیبا، پرجاذبه، نویدبخش، دل‌انگیز و تحرّک‌آفرین تجلّی کرده و همچون جام بلورینی است که زمزم سخنان علوی درباره فرزندش مهدی موعود علیه السلام در آن ریخته شده است.
یکی از مسائلی که در نهج البلاغه درباره حضرت مهدی علیه السلام آمده مسئله یاران و کارگزاران دولت کریمه آن حضرت است. امیرمومنان علیه السلام از کارگزاران دولت حضرت مهدی علیه السلام چنین یاد‌ می‌کند:
(ثُمَّ لیشخذنَّ فیها قومٌ شخَذَ القینَ النّصلَ، تجلّی بالتنزیل ابصارهم، و یرمی بالتفسیر فی مسامعهم و یغبقون کأسَ الحکمةِ بعدالصبوحِ؛(1) سپس گروهی برای در هم کوبیدن فتنه‌ها آماده ‌می‌گردند، و چون شمشیرها صیقل‌ می‌خورند، دیده‌هایشان با قرآن روشنایی ‌می‌گیرند و در گوش‌هایشان تفسیر قرآن طنین افکنده و در صبحگاهان و شامگاهان جام‌های حکمت سر‌می‌کشند.)
ابن ابی الحدید در ذیل این فراز نورانی کلام حضرت علی علیه السلام آورده است:
وصف این گروه آن است که پرده از جان آنان برداشته شده، معارف الهی در دل‌هایشان ایجاد‌ می‌شود و درک اسرار باطنی قرآن به آنان الهام ‌می‌گردد و جام حکمت را در هر صبح و شام سر‌می‌کشند و بدین سان، معارف ربّانی و اسرار الهی همواره بر قلب آنان افاضه می‌گردند و آنان کسانی‌اند که بین پارسایی و شجاعت و حکمت جمع نموده و سزاوارند که یاور ولی الهی باشند که قرار است بیایند.(2)
اما در تحلیل این کلام امیرمومنان علیه السلام به طور خلاصه باید گفت: حضرت به دو ویژگی مهم یاران مهدی موعود علیه السلام اشاره نموده است:

الف. ویژگی‌های فرهنگی
چون حضرت مهدی علیه السلام برای اجرای عدالت و اصلاح بشر در تمام شئون وجودی آن قیام ‌می‌کند، لازم است کارگزاران دولت کریمه او بدین وصف، که نقش اساسی در پیشبرد اهداف الهی حضرت دارد، مجهّز باشند؛ زیرا اگر درک معرفت و حکمت نداشته باشند چگونه می‌توانند مسئولیتی بر عهده بگیرند که علم و معرفت در آن اساس کار است؛ چرا که اصلاح و هدایت بر آگاهی و شناخت استوار است و چون در دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام اصلاح امور در تمام ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن در سایه احیا و ظهور حقیقت اسلام و معارف زلال قرآن کریم تأمین‌ می‌شود، پس مجریان این برنامه بزرگ جهانی نیز باید از از بالاترین معرفت و آگاهی نسبت به ره‌آورد وحی و حقایق قرآنی برخوردار بوده، جام معرفت و زمزم توحید را عاشقانه سرکشیده، مهذّب و خودساخته باشند تا بتوانند به اصلاح دیگران اقدام کنند؛ چنان که حضرت امیرمومنان علیه السلام در روایت دیگری در تبیین سیمای توحیدی و معنوی یاران حضرت مهدی علیه السلام‌ می‌فرماید:
(ویحاً للطالقانِ، فاِنَّ للّه عزّوجل بها کنوزاً لیست من ذهب ولکن بها رجالٌ مومنونَ عَرفوا اللّهَ حقَّ معرفتِه و هم انصار المهدی فی آخرِالزمان؛(3) خداوند در سرزمین طالقان گنجینه‌هایی دارد که از طلا و نقره نیستند، بلکه مردان مومن‌اند که خدا را خوب‌ می‌شناسند و آن‌ها یاران مهدی در آخرالزمان هستند.)
در این حدیث نیز بر معنویت یاران مهدی موعود علیه السلام و معرفت و توحید آنان تأکید شده و بزرگ‌ترین صفت شاخص آنان را ایمان و معرفت حق دانسته است. پس معلوم ‌می‌شود کسانی که ‌می‌خواهند جزو یاران او محسوب شوند (چه توفیق درک حضور پیدا کنند و چه در عصر غیبت آن حضرت در جهت اهداف او حرکت نمایند) اولین قدم و اساسی‌ترین کارشان باید تحصیل معرفت و حکمت و تهذیب و خودسازی باشد، وگرنه بسیارند کسانی که ادعای پیروی و شاگردی حضرت مهدی علیه السلام دارند، اما لکه ننگی هستند بر دامان او! چه بسا گفتار و کردارشان باعث دلسردی مردم از معنویت و اهداف آن حضرت شود.

ب. ویژگی نظامی
نکته دیگر، که در کلام امیرمومنان علیه السلام در نهج البلاغه در وصف یاران حضرت مهدی علیه السلام مورد اشاره قرار گرفته، آن است که یاران آن حضرت برای درهم کوبیدن فتنه‌ها و اصلاح در تمام ابعاد زندگی بشر همچون شمشیر صیقل زده با صلابت، قدرت و پرحرارت و کوبنده وارد صحنه کارزار ‌می‌شوند؛ چون سنّت الهی بر آن است که کارها از راه عادی و مجرای معمولی و طبیعی انجام گیرند، گرچه معجزه و کرامت و دعا لازم و موثرند و در جای خود اعمال‌ می‌شوند، اما قرار نیست همه کارها از طریق غیرطبیعی انجام شوند. بدین روی در روایات، بر قدرت شمشیر حضرت مهدی علیه السلام اصرار شده و بزرگان اهل معرفت نیز از شمشیر حضرت مهدی علیه السلام زیاد سخن گفته‌اند.(4)
این مسئله حکایت از آن دارد که اجرای عدالت و اصلاح جامعه بشری در زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام، نیازمند قدرت و توان برتر و بالاتری است و حضرت با یاران پرصلابت و پرتلاش وارد صحنه اصلاح و هدایت بشر ‌می‌شود.
بدین روی، در روایتی از حضرت امیرمومنان علیه السلام رسیده که یاران حضرت مهدی علیه السلام همه جوان و پرطراوت هستند:
(اصحابُ المهدی شبابٌ ولا کهلَ فیهم؛(5) یاران مهدی همه جوان هستند و پیرمردی در میان آنان نیست.)
در روایتی دیگر آمده است:
(یک رزمنده از یاران حضرت مهدی علیه السلام برابر چهل نفر قدرت دارد و قلب هر کدام از آن‌ها از کوه آهن سخت‌تر است و هرگاه در برابر کوه آهن قرار گیرند، آن را متلاشی ‌می‌کنند.)(6)
از این گونه روایات، که تعدادشان نیز فراوان است، به خوبی معلوم‌ می‌شود که یاران حضرت مهدی علیه السلام به سلاح علمی و عملی فوق‌العاده مجهّزند و با حکمت و معرفت و علم و درایت کامل، به اصلاح امور و تعدیل شئون زندگی بشر ‌می‌پردازند. بدین روی، در یک جمله‌ می‌توان گفت: یاران حضرت مهدی علیه السلام کسانی‌اند که خود صالح هستند و به اصلاح دیگران قیام ‌می‌کنند و از این راه، جامعه صالح جهانی پدید آمده و وعده الهی(7) که حکومت و وراثت زمین را از آن صالحان دانسته است، به تحقق خواهد پیوست.

پی‌نوشت‌ها:
1 نهج البلاغه، خطبه 150.
2 ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 9 و 10، ص 129.
3 محمد بن یوسف شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، باب 5، ص 15.
4 محمد بن علی محی الدین بن عربی، فتوحات مکیّه، بیروت، دارصادر، ج 3، باب 366، ص 336.
5 لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، قم، موسسه حضرت معصومه علیها السلام، فصل 8 باب 1، ص 612.
6 همان، باب 2، ص 613.
7 سوره انبیاء، آیه 105.